Vísir - 24.12.1940, Side 13

VÍSIR
13
Svartfjallabúi.
En á meðan bóndi er úti í
skógi að leila eftir jólatrénu,
keppist kvenfólkið við að baka
jólabrauðið heima. Eru það
kökur af allskonar gerðum og
stærðum. Aðalkakan er „af-
mæliskaka Drottins vors Jesú
Krists“. Áður en kvöldar er
bver einn og einasti stóll bor-
inn út úr húsinu, og sömuleið-
is allir hnífar og gafflar, sem
ekki eru blátt áfram nauðsyn-
legir við jólaborðhaldið,
Á kvöldborðið á aðfangadag
er barinn fiskur, baunir, súr-
kál og loks sæt kaka fylt með
hnetum. Máltíðinni er að öllu
leyti hagað eins og gert er yf-
irleitt við föstumáltiðir, án
kjöts, án feiti og án eggja.
Þegar kvöldar kemur alt
heimilisfólkið saman í stofu.
Á stórum opnum arni brenn-
ur eldur. Þá leggur húsbónd-
inn út til að sækja jólatréð, en
áður verður liann að láta á sig
glófa, því það má ekki snerta
jólatréð með berum höndum.
Á meðan bíður búsmóðirin við
dyrnar og heldur á sigti, fyltu
með maís- og hveitikjörnum.
Um leið og húsbóndinn knýr
á hurðina, eru dyrnar opnað-
ar; hann býðijr gott kvöld og
óskar gleðilegra jóla, en hús-
freyjan hristir kjarnana úr
sigtinu yfir jólalréð og segir
um léið við bónda sinn: „Guð
blessi þig, og við þökkum þér.“
Þá lætur húsbóndinn neðri
og gildari enda trésins i eld
arinsins. Jafnframt eru lesnar
bænir og allskonar siðir um
hönd hafðir, sem eru mismun-
''andi eftir landshlutum og
bygðalögum. Sumstaðar er tréð
sagað niður í þrjá búta, eða
þá i eins marga búta og karl-
mennirnir eru margir á lieim-
ilinu og bútunum svo hlaðið i
kross á eldinn. Öðru hvoru er
stráð hveiti- eða maiskjörn-
um yfir logandi bútana á arn-
inum, og sömuleiðis helt yfir
þá rauðvíni. Ekki má yfirgefa
tréð né ganga til hvílu fyr en
það er að fullu brunnið. Ann-
e
ars er þessi siður að deyja út
hjá Króötum og Slóvökum, en
meðal Serba og Búlgara er
bann enn við lýði.
Við jugóslavisku hirðina er
það venja, að heil hersveit
leggur inn i skóg til að sækja
jólalréð. En konungur stendur
á hallartröppunum og stráir
að gömlum sið hveitikjörnum
yfir tréð, en að því loknu er
það borið inn i liöllina og
brent á stórum arni inni i ein-
um salnum.
Meðal Suður-Slava er það
æfagamall siður, að dreifa úr
strái eða heyi á aðfangadags-
kvöld. Þegar búið ‘er að bera
jólatréð á eldinn, sækir hús-
bóndinn strásekk sinn, er hann
bar beim af akrinum, dreifir
úr honum yfir arininn og les
bænir. Það sem liann á eftir
í poka sínum dreifir hann um
herbergin, gangana og stéttina
fyrir framan húsið. Sumstaðar
ganga börnin i hringi — það
elsta á undan og kvaka og
gagga eins og hænsni. Þetta er
gert til þess að kalla fram sál-
ir dáinna ættingja, sem álitið
er að komi i allskonar ósýni-
legur dýralíkum á fornar slóð-
ir þetta kvöld.
Þegar jólatréð er tekið að
loga og búið er að dreifa strá-
inu, tekur húsbóndinn sér
reykelsiskerið í hönd, kveikir
á stóra, vígða kertinu á glóð-
inni, setur það undir dýrlings-
myndina, en á pieðan safnast
heimilisfólkið í hálfhring um-
hverfis myndina, hneigir sig
með lotningu og gerir fyrir sér
krossmark. Húsbóndinn sveifl-
ar reykelsiskerinu í kring um
sig og biður bænir. Þessi guðs-
þjónusta varir all-lengi, a, m.
k. hálfa klukkustund eða leng-
ur. —
Að guðsþjónustunni lokinni
matast fólkið. Þar eð borð og
stólar hefir verið flutt úr hús-
inu, er borðdúlcurinn breidd-
ur á gólfið — ofan á stráið, og
í kring urn dúkinn sest svo
íólkið. Fyrst kemur liúsfreyj-
an inn með sigti fult af linet-
um. Hún réttir það að bónda
sínum og hann tekur úr því
fjórar hnetur, sem liann kast-
ar sitt til hvorrar áttar. Þær
hnetur má ekki taka upp, en
hinum hnetunum í sigtinu er
skift á milli fóllcsins. Á að-
fangadagskvöld er mikið borð-
að af hnetum, en á jóladaginn
gerist enginn svo djarfur að
snerta á þeim, hvað þá að
leggja þær sér til munns. Á
kvöldverðarborðið er kakan
borin — stóra jólakakan, sem
helguð er Kristi.
Á jóladaginn er risið árla úr
rekkju, eða strax með birtingu.
Þenna dag er það venja að
húsbóndinn fari sjálfur fyrst á
fætur og kveiki upp eld. En
áður fer. hann út i aldingai'ð-
inn, brýtur grein af plómutré
og viðhefir sömu aðferð og
sömu siði og á Ignatsdaginn.
Fyrsti maðurinn, sem kemur i
heimsókn þenna dag er stráð-
ur hveitikjörnum frá hvirfli til
ilja um leið og hann kemur
inn, en að svo búnu eru kök-
ur og annað góðgæti borið á
borð fyrir hann af mikilli
rausn. Hann gengur að eldin-
um, skarar i hann og les bless-
unarorð yfir fjölskyldunni og
heimilinu. Um leið og gneistar
i eldinum segir hann: „Eins og
gneistarnir eru margir, svo
mörg verði börnin, lömbin,
Forn en fög-
ur höll viS
fjallavatn í
Júgoslaviu.
Slavnesk stúlka.
kiðlingarnir o. s. frv.“ Yfirleitt
viðhefir hann liina sömu siði
og gert hefir verið á Ignats-
deginum. Áður en liann fer á
brott aftur, er honum veitt
kaffi eða brennivín og að lok-
um leystur út með' gjöfum,
sokkum, vettlingum eða ein-
hverju þessháttar.
Aðalmállíðina — rifjasteik
af ungu svíni, lætur húsbónd-
inn sjálfur á eldinn, og i sama
augnabliki kveða við fagnað-
arskot, sem skotið er í tilefni
af atburðinum.
Eins og á aðfangadagslcvöld
fer borðhaldið" á jóladaginn
fram á gólfinu. Yígða lcertið,
jólakakan og eitt glas fult af
rauðvíni er látið á miðjan dúk-
inn. Húsbóndinn kveikir á
kertinu, gerir fyrir sér kross-
mark og gengur þrjá hringi
umhverfis matinn og fólkið á
gólfinu með reykelsisskálina í
höndunum. Hann vígir jóla-
brauðið, gefur öllum sopa úr
vinglasinu og les borðbæn, er
endar með þessum ‘orðum:
„Drottinn er meðal okkar,
amen!“ Þá loks er tekið til
matar síns. Þegar borðhaldið
er búið, er slökt á kertinu, bg.
það er gert með þvi, að dýfa
því niður í vínglas.
Á sjálfan jóladaginn er mest-
megnis dvaflið heima, og fólk
fer sem allra minnst út. I þess
stað situr fólkið saman, segir
hvort öðru sögur, syngur eða
hefir sér eitthvað annað til
dægrastyttingar. En á annan í
jólum heimsækir fólk livert
annað og unga fólkið dansar.
Þegar fólk hittist þessa daga,
ávarpar það livert annað með
þessum orðum: „Kristur er
fæddur!“ Sá ávarpaði svarar:
„Sannarlega. Hann er fædd-
ur!“
Á þriðja í jólum er stráinu
sópað saman og borið i varp-
kassa hænsnanna. Húsið er
sópað mjög vandlega, og borð,
stólar og bekkir borið inn í
það aftur sem tákn þess, að
jólahátiðin sé um garð gengin.
4
0