Vísir - 24.12.1941, Qupperneq 6

6
J ÓLABLAÐ VÍSIS
ÁSGRÍMUR JÓNSSON
LISTMÁLARI
fyrir mig gert?“ En Hervarður velvakandi svaraði: „Kæi'a frú!
Allt og sumt, sem eg liefi gert, er í því falið, að eg'færi ágætasta
vini mínum, — elskhuga yðar, — jólagjöf, sem hamingja hans
er undir komin.“
(Lauslega þýtt.)
ÞANN 4. rnarz árið 1876 fæddist auslur í Flóa einn af beztu
iistamönnum þessa lands, en það er Ásgrímur Jónsson
listmálari. Hann er fæddur í Rútsstaðalijáleigu í Gaxd-
vei-jabæjai'hreppi, sonur hjónanna Jóns Guðnasonar og Guðlaug-
ar Gísladótlur. Er Jón ættaður norðan úr Eyjafjarðar- og Þing-
eyjarsýslum en Guðlaug pr Árnessýslu, og var hún allmikið skyld
Einari Jónssyni myndhöggvara. Kemur listhneigðin því greini-
lega fram í ættinni. *
Að því er Ásgrímur listmálari hefir sjálfur sagt, segist hann elcki
muna eftír neinu, er hafði dýpri og varanlegri áhrif á listhneigð
hans, en náttúnmni sjálfri. Litir hennar og litbrigði,. blámi fjar-
lægi'a fjalla, hvítir og hvelfdir jökulhjálmar, brim í haustrokum,
skepnur á beitd víðáttumiklum gróðurlenðum Suðurlandsundir-
lendisins og óteljandi margt annað, hafði þau áhrif á litla dreng-
hnokkann með dökku, skæru, dreymandi augun, að hann ákvað
að líkja eftir henni á pappírnum með taublákku og krít og rauð-
um og bláum blýanti.
Þá var Ásgrímur enn barn að aldri, og þegar hann var fimm
ára, eignaðist hann bibliusögur með myndum og tók þegar að
teikna eftir þeim.
Fullorðna fólkið á bæjunum hældi myndunum, þótti þær vel
gerðar, en Ásgrímur lét ekki lokkast af hólinu. Hann fann sjálf-
ur að unnt var að gera betui', og hann var óánægður á meðan
hann fann nokkurn ágalla á verki sinu.
Þeir sem kunnir eru Ásgi'ími persónulega, vita að þessi vand-
virkni og þessi gagnrýni á eigin störf hafa einkennt allt líf Ás-
gríms og öll hans störf frá því fyrsta til þessa dags. IJin glögga
sjón hans á því sem er gott og ekki gott, á því sem er list og ekki
list, hefir valdið því,aðÁsgrímur lætur aldrei frá sér fara mynd,
sem ekki er listaverk. Hann er það vandur að sjálfsvirðingu, að
hann vill ekki láta annað lifa eftir sig en það, sem er gott. Slund-
um villir ást á verkefninu listamönnum ,sýn, þannig að þeir
greina ekki sundur illt frá góðu og ekki list frá því sem ekki er
list. Þótt Ásgrímur beri djúpa ást í brjósli til verkefna sinna,'
verður hún aldi>ei á kostnað vandvirkni né gagnrýni á getu hans
né starfi.
En það var óteljandi margt annað sem dró athygli Ásgríms
að sér, en myndir í biblíusögum og blánandi fjöll á bak við iðja-
grænar graslendur. Með gjörhugulu auga og listrænni eðlis-
skynjan, veitti Ásgrímur litli miklu fleira athygli, en flestir aðrir
menn. Hann skyggndist inn í sál hlutanna ,skoðaði þá í Ijósi
morgunsólar, hádegissólar og í bjarma hnígandi kvöldsólar. Ás-
grímur veitti því athygli að hlutirnir breyttust eftir því hvernig
Ijósið féll á þá. Það er á sama hátt og mennirnir taka stakka-
skiptum og breyta um svip og skaplyndi eftir því, livernig ytri
aðstæðurnar skipta um ham, sem þeir bærast daglega i.
Hlutirnir eru í einu orði sagt, miklu fallegri eilt skiþtið en.
annað, og þessu veitir listamaðurinn alhygli. Hann finnur að
hlutirnir liafa sál, og það er þessi sál hlutanna, sem hann langar
til að draga fram. Þegar í æsku gerði Ásgrímur eftirmyndir af
öllu þvi, sem lionum fannst athyglisvert, ýmist í leir eða hann
málaði það með hinum frumstæðu litarefnum sínum, taublákku
eða litblýöntum á pappír.
En það var margt fleira sem bar á góma þessi árin, og Ásgrím-
ur var alls ekki við eina fjölina feldur. Hann gaf út blað — skrif-
að blað í félagi með öðrum jafnöldrum sínum í nágrenninu.
Sennilega er þetta blað glatað og sennilega hafa ekki nein verð-
mæti farið þar forgörðum. En viðleitnin ein bendir til þess, að
hinir ungu drengir hafi verið fullir af þrá til að tjá sig, skoðanir
sínar og viðhorf, að þeir hafi haft eitthvað það í sér, sem allur
þorrinn hafði ekki.
Ásgrímur hefir sjálfur sagt svo frá, að á þessum árum liafi sér
ekki fundist aðrir menn verið auðugri, en menn sem áttu bækur.
Það voru einu verðmætin, einu sönnu auðæfin í augum Ásgríms.
Og það var heldur ekki nein furða, því einmitt þessi árin lifði liið
unga listamannsefni í æfintýraheimi þúsund og einnar nætur, í
stórbrotleik íslendingasagnanna og sveitarómantík Björnsons.
Þessi heimur var voldugri og örlagaþrungnari fyrir hina verð-
andi sál, en hann liefði flestum öðrum orðið á þeim aldri.
I barnaskólanum varð Ásgrímur ergilegur yfir þvi að teikning
skyldi ekki vera kennd í skólanum, því að í vitnisburðarbókinni
var hún skráð sem eitt fagið. Og einmitt það fagið, sem Ásgrím
langaði mest af öllu til að læra. En þorsti hans í þessa dýrðlegu
námsgrein fór einmitt vaxandi fyrir það, að honum varð ekki
svalað. Þrá hans mátti líkja við sterkan straum i jökulhlaupi.
Straumurinn gat stíflast — en ekki nema um stundarsakir.
Hann hlaut að fá framrás, og þá voldugri en áður. Hann sótti í
sig orku við hverja nýja raun. Þannig var listhneigð Ásgríms
varið. Hún gat ekki annað en sótt fram, og af þeim mun meiri
orku sem þröskuldarnir urðu fleiri, sem lögðust í veg fyrir hana.
Á barnsárum sínum vann Ásgrímur að öllum venjulegum
A grasafjalli.
ListamaSurinn á vinnustofu sinni.
Myndin er af Skagaströnd.