Vísir - 24.12.1942, Blaðsíða 14

14
JÓLABLAÐ VlSIS
Almenna skólamenntun lét
hann mæta afgangi vegna tón-
listarnámsins, þangað til hann
var á 18. ári, en þá tók hann
að læra latínu og grísku. Faðir
hans var hámenntaður ágætis-
læknir, sem unni tónlistinni
mjög og fórnaði henni fjöl-
mörgum frístundum, enda þótt
efni hans væru af skornum
skammti. í fjölskyldu Kreislers
voru Theodor Biilroth, vinur
JohannesBrahms.og aðrir fræg-
ir læknar mjög í heiðri hafðir.
Fritz Kreisler einsetti sér því
að verða skurðlæknir og bjó sig
undir það starf. En þegar til
kom, gat hann ekki varizt
svima i líffærasalnum og upp-
skurðarstofunni. Hneigðist þá
hugur hans að hermennsku, og
náði hann liðsforingjatign.
Nokkru fyrir og í síðustu heims-
styrjöid gegndi hann starfi sem
liðsforingi í herþjónustu.
En Kreisler lagði þó aldrei
fiðluna alveg á hilluna. Hann
hugðist geta skipt sér i þrennt.
Á morgnana ætlaði hann að
rækja Iæknisskyldur sínar,
semja orustuáætlun eða taka
þátt í heræfingum á dag-
inn og spila á hljómleikum á
kvöldin. Áður langt um leið, sá
hann þó fram á, að þessi þrí-
skipting mundi verða ófram-
kvæmanleg, og varð fiðlan þá
hlutskarpari en læknishnífur-
inn og byssan.
Af þessu má glöggt sjá, hve
fjölhæfur gáfnamaður Kreisler
er. Honum hafa beinlinis verið
allir vegir færir, enda hefir hon-
um undantekningarlítið heppn-
azt allt, sem hann hefir tekið
sér fyrir. Og skömmu eftir síð-
uslu heimsstyrjöld er lagt fast
að honum að gerast austurrisk-
ur sendiherra í Washington,
enda var Wilson forseti þess
mjög hvetjandi, þvi að hann
mat þennan siðfágaða Austur-
ríkismann mjög mikils, bæði
sem mann og listamann. Er það
til marks um álit það, er hann
naut i hópi stjórnmálamanna.
En Kreisler hafnaði þessu virðu-
lega tilboði, sem í reynd hefði
aftrað honum frá að gegna list-
köllun sinni. Þekktur stjórnar-
erindreki furðaði sig á þessari
ákvörðun hans og hélt þvi fram,
að það væri mikill ávinningur
fyrir mann, sem ferðaðist jafn-
mikið og hann, að bera á sér
sendiherrabréf. Kreisler sacð-
ist alltaf hafa ferðazt eftir
ApoIIovegabréfi Iistar sinnar, og
það væri Iíka framvegis nógu
gott fyrir sig.
Miklir listamenn lifa f sjálfu
sér ekki eins eftirsóknarverðu
lífi og menn állta, sízt þeir, er
^töðugt eru á hljómleikaferð-
um. Lif þeira er kyrrlátt og
starfsbundið, skemmtanir geta
þeir sjaldan veitt sér, af því að
tíminn er naumur, og í sam-
kvæmum eru þeir sjaldséðir
gestir, þar eð þeir eru fram-
andi á óþekktum stöðum. En sú
staðreynd, að flestir listamenn
eru samt yfirleitt hamingju-
samir, skýrist við þá játningu,
að listin bætir þeim. upp margs-
konar afneitun, sem þeir verða
að leggja sér á herðar. En mun-
urinn á viðhorfi listarhanns 19.
aldar og 20. aldar til lifsins er
djúptækur.
Tónlistarmaður eins og Franz
Sehubert gat unað því að vera
heimiliskennari hjá auðmanni,
sem Iét hann matast með þjón-
ustufólkinu; — hann gat unað
þvi að búa í súðarherbergis-
kytru og neyta máltíða sinna á
litilli veitingakrá, þar sem hann
hripaði niður hin fegurstu stef í
lög sín aftan á blettóttan matar-
seðil. Listin galt honum laun
sín i öðru en klingjandi silfur-
peningum. Schubert hefir ekki
þjáðst af fátækt. Gáfur hans
skópu honum hamingju.
Fátækur listamaður nú á dög-
um er elcki að sama skapi ham-
ingjusamur. Vorir tímar hafa
lagt nýtt mat: á alla hluti. Áður
fyrr, þegar listir og vísindi skip-
uðu það öndvegissæti, sem
tækni og vélamenning skipa nú,
var fyrst spurt um hæfileika,
siðan um viðurkenningu. Nú
er fyrsta spurningin sú, hvort
tiltekinn maður sé viðurkennd-
ur og ríkur. Síðan er máske
leitað eftir gáfum og hæfileik-
um. Digrir aurasjóðir eru
metnir meira en listrænt gildi.
Þetta endurmat knýr lista-
manninn til að flytja úr súðar-
íbúðinni og reisa sér eigið hús,
kaupa bifreið og stofna skuldir
og bankalán, eins og annað tígið
fólk. Að öðrum kosti er hann
ekki gjaldgengur.
Fritz Kreisler hugsar mjög
mikið um menningar- og þjóð-
félagsmál, enda hefir hann ver-
ið nefndur heimspekingurinn
með fiðluna. Skoðanir hans á
jazz og útvarpi eru býsna ný-
stárlegar. Hann heldur þvi fram,
að jazzinn sé hefnd frumskóg-
arins yfir siðmenningunni, enda
þótt hann hafi gefið Ravel,
Stravinsky og Prokofief nýjar
hljóðfallshugmyndir. En innst
inni virðist hann taka undir
með Else Trepiele, konunglegri
óperusöngkonu i Kaupmanna-
höfn, að jazzinn sé ekkl tónlist,
heldur — — — potthlemma-
skarkalj.
Rachmaninow og Paderewski
eru annálaðir fyrir óbeit sina á
útvarpi, enda hafa þeir aldrei
fengizt til að beita þar kröftum
sínum, Sama máli gegnir um
Kreisler. Hann hefir aldrei stað-
ið fyrir framan hljóðnemann,
enda þótt sérstaklega hinar
amerísku útvarpsstöðvar hafi
reynt að lokka hann með gifur-
lega háum þóknunum. Og ef
hann er spurður að þvi, hvers-
vegna hann spili aldrei í útvarp,
svarar hann, að það sé vinur og
velgjörðastofnun mannkynsins,
en erkióvinur listamannsins og
listarinnar. Fyrr voru til lönd,
þar sem hundruð duglegra ein-
leikara og einsöngvara og þús-
undir menntaðra hljómsveitar-
manna höfðu fasta vinnu á
hverju kvöldi. Nú nægir, að
einn einasti tónlistarmaður spili
fyrir allt landið. Þeir, sem
ómaka sig til að hlusta á hljóm-
leika, verða að kaupa sér að-
göngumiða, ganga máske til
hljómleikahússins í hellirign-
ingu, færa ýmsar fórnir til þess
að njóta tónanna og sitja hreyf-
ingarlausir þar til efnisskráin
er á enda. Hinsvegar kemur það
fyrir í samkvæmi, að gestirnir
opna útvarpið, stokka spil, segja
pass og tala • saman meðan
Toscanini stjprnar einni af sym-
fónium Beetliovens. Það er því
skiljanlegt, að til séu listamenn,
sem ekki kæra sig um, að þeir
séu skrúfaðir til eins og krani
með heitu og köldu vatni.
Af 40—50 Stradivarius-fiðl-
um, sem til munu vera í heim-
inum, á Kreisler eina. Þar að
auki hefir hann höndlað aðra
meistarafiðlu, smiðaða af
ítalska snillingnum Guarnerius.
Það var enskur sjóliðsmaður,
sem rændi henni úr portúgalskri
höll í Napoleonsstríðunum.
Sjóliðinn flutti hana síðan með
sér til Englands, þar sem liún
‘gekk kaupum og sölum manna
á milli í rúm_ 100 ár, þangað til
Kreisler kevpti hana fyrir
200,000 krónur. Blaðamenn
hafa því í gamni stundum sagt,
að Kreisler spilaði á stolna
fiðlu.
„Á námsárum mínum í París
mætti eg oft gömlum, gráhærð-
um manni í tötralegum frakka,
sem gekk eins og í leiðslu eftir
götunni. Hann leit helzt út eins
og endurvakinn spámaður úr
biblíunni, sem klæðst hefir ný-
tízku fötum. Dag nokkurn
spurði eg húsráðanda minn,
hver þessi undarlegi maður væri
og fékk mér til mikillar undr-
unar það svar, að þetta væri
frægasti maðurinn í öllu borg-
arhverfinu, skáldið Mallarmé,
sem hlotið hafði heimsfrægð
fyrir verk sitt „L’aprés-midi
d’un faune“. (eftirmiðdagur
skógarpúkans, en franska tón-
skéldið Debussy hefir samið
samnefnt tónverk). I þá daga
var gáfumaðurinn ekki metinn
eftir tölustöfum né snillingur-
inn eftir tölum. Enginn lagði
eyrun að því, hve miklar tekjur
Wagner, Brahms eða Rubin*
stein hefðu. Þeir voru knésettir
yfirburðamenn og meistarar,
sem hrifu heiminn með tón-
smíðum sínum. Og það eitt var
nóg.“ Og um sjálfan sig segir
fiðluleikarinn: „Ef hlýða þykir,
að eg tali um sjálfan mig, þá
get eg fullyrt það, að eg mundi
spila á fiðlu mína, þó að enginn
maður í öllum heiminum. vildi
borga mér fyrir það. Mér er
fiðluspilið Iífsnauðsyn.“
Þessar fáu línur hafa átt að
sýna fiðluleikarann Fritz
Kreisler eins og h'ann er, drengi-
lega og tilgerðarlausa hæversku
hans og viðleitni hans til að
samlaga sig efnishyggjublöndn-
um hugsunarhætti nútímans.
Hugsjónir hans eru mótaðar af
höfðingjastjóm 19. aldarinnar,
andrúmslofti keisarahirðarinn-
ar í Austurríki. Upplausnarandi
yfirborðsmennskunnar hefir
aldrei náð að rýra manngildi
lians, né heldur hefir ósönn
mikilmennska náð tökum á
honum, þrátt fyrir tilbeiðslu
margra milljóna nianna. Æfi
Kreislers gefur miklum lista-
manni með vandaða skapgerð
fagran vitnisburð. Hún sýnir
Ijóslega, hvernig sterkur maður
getur skapað sin eigin forlög
með sivakandi rýni einstak-
lingsþroskans.