Vísir - 24.12.1942, Blaðsíða 13

JÓLABLAÐ VlSIS
13

:
§|fl |
.: ■ ■ ::■
mmmmmmmmmmm
ipt ” ‘ - V ‘
ittipil í liiipiipápiii
v
,/ s; í, & W ív
,, v'?'v
p;-1 -11 v -1! |p|í|||' \ | ,
— ' ' - s •---
;
: ■■•'.' ■■ • ■■ ■

;:
-x * J : ' - ■*, > ^ ■*■■ ■> - >.. -
"j.iv' s - - . i
■ : ■»:».:.■ •'. - :..:■: : ■. ::.■ .
. ■ .,
wm&m&mm ii ié
/....'• - : !
Hallgrímur Helgason:
Fiðla, sem fælist
Það hefir oft verið sagt um
snjallan hljóðfæraleikara í aug-
lýsinga skyni, að hann væri
„mestur í heimi“, og á það ekki
sizt við um fiðluleikarann Fritz
Kreisler, konxing fiðluleikar-
anna, eins og hann hefir oft
verið nefndur. Hver hljóðfæra-
leikari hefir sina sterku hlið, og
þar er hann mestur; einn leggur
mesta rækt við glæsilega leikni
og annar við fallegan tón; sum-
ir sækjast mest eftir fjaður-
niögnuðum léttleik, aðrir fella
skap sitt að þungum ástríðum.
Hér skal alls ekki reynt að skipa
Kreisler í einhvern ákveðinn
flokk þessara tónjlistarmanna,
þó að það væri óneitanlega
freistandi og ekki árangurs-
laust. En hinsvegar er áreiðan-
lega hægt að telja honum sigild-
an, eftirsóknarverðan eiginleika
á almennan, mannlegan mæli-
kvarða til tekna: hæversklega
framkomu.
Það vakti á sínum tíma al-
heims athygli, þegar það vitn-
aðist, að Kreisler liefði ekki út-
sett og endursamið mörg af
fornklassiskum fiðlulögum frá
17. og 18. öld eftir Vivaldi (kon-
sert i C-dúr), Couperin, Martini,
Porpoia, Pugnani og fleiri.
Þegar tónfræðingar fóru að
spyrjast fyrir urn frumritin að
þessum „klassisku handritum“
Ki-eis'Jers, gat enginn b'ent á
livar hina skráðu heimild væri
að finna. M játaði fiðluleikar-
inn, að öll þessi lög væru að
fullu andleg afkvæmi sín, nema
upphafið í „Chanson Louis
XIII.“; skráðar tónlistarsöguleg-
ar heimildir þeirra væru alls
ekki til.
Nú getur það orkað tvímælis
um rétt Kreislers, til að nota
nöfn löngu liðinna tónskálda á
þennan hátt; en sjálfúr segist
hann hafa tekið til þessa bragðs
fyrir tæpum 10 árum, þegar
hann fyrst fékk löngun til að
auðga verkefnaskrá sína án þess
að ofhJ|aða hana ósmckkfcga
með sinu eigin nafni.
Ef að Kreisler hefði strax sagt
hið rétta, mundu máske margir
hafa borið honum á brýn stæl-
ingu og „áhrif“; hann hefði þá
átt í baráttu við dóma fagmann-
anna, sem tæplega hefðu unn-
að honum sannmælis sem tón-
skáldi. Kreisler tók því þann
kostinn, að leyna liæversklega
hinum sanna uppruna, og þótt-
ist sjálfur aðeins hafa vakið
gamlar minjar til nýs lífs. Þrá
fiðluleikarans beindist að túlk-
un tónrænna gullaldarbók-
mennta, og þar sem þær voru
hljóðnema.
Fiðlusnillingurinn austurríski, Fritz Kreisler, er íædd-
ur 1875 ;stundat5i hann nám hjá Hellmesberger og síöar
hjá Massart í París. Hann hefir sainiö mikiö af smá-
lögum fyrir fiölu og píanó ásamt óperettu og strok-
kvartett.
FRITZ KREISLER
ekki til í frambærilegum bún-
ingi nútiðarmannsjins, svalaði
hann þessari þrá sinni sjálfur
eftir eigin stíltilfinningu.
Framkoma ICreislers á hljóm-
og þótti réttur sinn fyrir borð borinn, þegar það átti ekki lengur
aðgang að vissum bekk i kirkjunni.
Nú geta menn ekki lengur lesið mannvirðiugar eftir sæta-
skiyan í kirkjum og gestaboðum, því að mi nióta þar káir og
lágir sama rétlar. Kentur þar i ljós sú jafnaðarmennska, sem
allir mega vel við una.
1 des. 1940.
pallinum er i fullu samræmi við
sigildan tónlistarsmekk hans.
Hann líkist alls ekki neinum
snillingi (virtuos). Það er helzt
eitthvað i fari hans, sent minn-
ir á önnum hlaðinn yfirlækni,
sent hefir smeygt sér úr vinnu-
fötunum og klæðist hátíðabun-
ingi til að stunda fiðluna i tóm-
slundum sínum. Ilann hefir
a'drei hirt neitt um ytri ein-
kenni snillingsins — síðvaxið
hár og munarblítt augnaráð —,
en lifið hefir greypt djúpadrætti
í andlit hans. Kreisler skortir
allt, sem nefnist senuþokki, og
gefur sú staðreynd leik hans
aukið sannleiksgildi. Sam-
kvæmisföt sín ber hann eins
og keisaraskikkju, enda þótt lá-
réttar raðir af hvössum felling-
um og hrukkum uppi við öxl á
ermi hægri handar gefi órækan
vitnisburð uin hið göfuga starf
hans.
Fáir hinna fremstu tónlistar-
snillinga hafa orðið að þola
jafnmikinn andbyr og Fritz
Kx-eisler. Síðasta heimsstyrjöld
rauf listamannsbraut hans, og
hann tapaði aleigu sinni hvað
eftir annað; en alltaf hefir hann
óti-auður liafizt handa á nýjan
leik. Og merkilegt má það heita,
eð óvægin öi’lög hafa aldrei haft
nein áhrif á listiðju hans; en
jxm hafa gætt hann sjaldgæfi'i
þrautseigju og styrkleik. Tónn
hans er enn jafnmjúkur og
þi'unginn eins og áður, er hann
stóð fyrst á hljómpallinum sem
ungur fiðluleikari.
Þegar liann var 7 ára gamall
hófst nám lians á tónlistarskól-
anum í Vín; og hann var aðeins
10 ára, er liann vann fyrstu
verðlaun á skólanum og hélt þá
strax til Parísar til fi'amhalds-
náins. Skólastjórinn við tónlist-
arskólann þar vildi undir cins
veita honum ríflcgan styrk, en
reglugerð skólans mælti svo
fyrir, að ekki mætti veita út-
lendingi fjárhagslegan stuðning
fvrr en eftir tveggja ára nám
við stofnunina. Þessi styx'kur var
svo veittur honum á 12. afmæl-
isdegi hans, og lagði hann þá
jafnskjótt leið sina til Ameríku,
i fylgd með landa sinum, pianó-
leikaranum Moritz Rosenthal.
Það eina, sem Kreisler kunni
þá, var að handleika fiðlu sína;
cn hann bar svo rnikið úr být-
um í þessari fyrstu landkönn-
unarferð sinni, að honum var
kleift að kosta nám sitt fram-
vegis úr eigin vasa, enda þótt
hann spi’aði i síðum buxum og
kæmi ekki fram sem undra-
barn.