Morgunblaðið - 15.10.1975, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 1975
200 mílur
29
HINN 30. júní 1958 var sett reglugerð um útfærslu fiskveiðiland-
helgi Islands úr fjðrum mílum í tólf, og skyldi hún ganga í gildi
1. september sama ár. Grundvöllur þessarar reglugerðar var
lagður með setningu laga um vísindalega verndun fiskimiða
landgrunnsins árið 1948, en reglugerðin kom f framhaldi af
friðunarreglugerðum, — frá 1950 um verndun fiskimiða fyrir
Norðurlandi — og frá 1952, um verndun miða umhverfis landið
allt. Þar markaðist grunnlína af fiskimiðum umhverfis landið,
og skyldi fiskveiðilandhelgin verða 12 mílum utar. Reglugerðin
gerði ráð fyrir því, að íslenzk skip mættu veiða innan hinnar
nýju landhelgi upp að f jögurra mflna mörkunum.
Helmurinn lilær
allur að aðgjörð-
um þeirra á Islandsmiðum
Eiríkur Kristöfersson lét Bretann ekki eiga hjá sér
en svaraði með annarri tilvitnun í Salómon: Því að til
einskis liggur netið útþanið í augsýn allra fleygra
fugla og slíkir menn sitja um sitt eigið lff, liggja f
launsátri fyrir sjálfum sér. Þannig fer öllum sem
fíknir eru í rangfenginn gróða: fíknin verður þeim að
fjörlesti.
Þessi orðaskipti urðu fleyg og birtust á forsíðum
stórblaða víða um lönd.
Um svipað leyti segir Eiríkur Kristófersson, að
þarna sé fyrst og fremst um að ræða taugastríð, og
telji hann, að Bretar verði fyrri til að bila á taugum en
Islendingar, eins og raunar rættist. Undir þetta tók
Þórarinn Björnsson skipherra á Ægi. Hann segir f
viðtali við Mbl.: „Bretarnir vita víst ekki, að við höfum
aldrei tapað stríði. Heimurinn hlær allur að aðgjörð-
um þeirra á Islandsmiðum. Og það er að vonum, en
þetta er ekkert venjulegt „stríð'*. Þetta er nefnilega
taugastríð og þar er það ekki endilega aflsmunurinn,
sem úrslitunum ræður." I sama streng tóku erlend
blöð í auknum mæli, þar á meðal brezk.
HEIMKOMA FANGANNA —
HAMAR OG SIGÐ
VIÐ HUN
1 náttmyrkrinu aðfaranótt laugardagsins 13. septem-
ber komu níu menn gangandi að Aðalbílastöðinni í
Keflavík. Þaðan óku þeir að lögreglustöðinni á staðn-
um. Þarna voru komnir varðskipismennirnir níu, sem
teknir höfðu verið herfangi 2. september og haldið um
borð í Eastbourne i 11 daga. Herskipið hafði laumazt í
áttina að Reykjanesi, siglt inn í landhelgina og sett
mennina út í árabát. Um’20 mínútna róður var í land,
en herskipið brunaði til hafs. Hér á landi var heim-
komu mannanna fagnað, og létu þeir ekki illa af
dvölinni um borð í Eastbourne.
Áfram hélt þófið á miðunum. 3. október sigldi
brezkur togari, Bancuo, á Ægi úti fyrir Langanesi er
varðskipið ætlaði að stöðva veiðar togarans í landhelg-
inni. Laskaðist Ægir nokkuð og braut togarinn stjórn-
borðsbjörgunarbát varðskipsins, en slys urðu engin á
mönnum.
Bretar beittu ýmsum ráðum til að auka fjölbreytn-
ina í þorskastríðinu. I október dró brezkur togari
rússneska fánann að húni innan íslenzku landhelginn-
ar. Tíðindin bárust til Moskvu frá fréttaritara Tass
hér á landi, og var svo illa tekið, að sjálfur Gromyko,
forseti Sovétríkjanna, gekk á fund brezka sendiherr-
ans í Moskvu til að afhenda mótmælaorðsendingu
sovézku stjórnarinnar.
Og áfram héldu íslenzku varðskipin að reyna að
verja landhelgina fyrir ágangi brezkra fiskiskipa, en
við ofurefli brezka flotans var að etja. Þó skarst
hvorki verulega í odda né heldur var gefizt upp. Stóð
svo linnulftið í tvö ár. Islendingar sendu harðorðar
mótmælaorðsendingar f óvinaherbúðirnar, og mátti
heita, að þær væru orðnar fastur liður. Mótmælunum
var í engu sinnt, heldur var haldið uppteknum hætti.
Það var fyrst er alþjóðaráðstefna um réttarreglur á
hafinu hófst í Genf árið 1960, að Bretar létu af
hernaðarlegum afskiptum á Islandsmiðum.
MIÐAR 1 SAMKOMU-
LAGSATT
Sumarið 1960 ákváðu ríkisstjórnir Islands og Bret-
lands að hefja samningaviðræður. Frá því að útfærsla
landhelginnar fór fram 1. september 1958 höfðu
tvisvar orðið stjórnarskipti hér á landi. Vinstri stjórn-
in fór frá síðast á árinu 1958. Við tók minnihlutastjórn
Alþýðuflokksins og sat hún fram á sumar 1960. Þá tók
við völdum Viðreisnarstjórn Sjálfstaeðisflokks og Al-
þýðuflokks undir forsæti Ólafs Thors.
Fyrsta skrefið í samningaviðræðunum var fundur
Ölafs Thors og brezka forsætisráðherrans, Harolds
Macmillan, í septembermánuði 1960, en þá var
Macmillan á leið á allsherjarþing Sameinuðu þjóð-
anna. Að fundinum loknum lýstu báðir yfir því, að
viðræður hefðu verið vinsamlegar, og Iétu þeir í ljós
vonir um að árangur yrði af áframhaldandi samninga-
umleitunum.
I kjölfar Macmillans kom brezk sendinefnd til
Reykjavíkur í októbermánuði, auk þess sem utanríkis-
ráðherrar landanna, Guðmundur I. Guðmundsson og
Sir Alec Ðouglas-Home, áttu viðræður um málið í
París í desember, en þar stóð þá fundur utanríkisráð-
herra Atlantshafsbandalagsins.
SAMNINGAR TAKAST
Niðurstaða þessara margþættu samningaviðræðna
kom í ljós 27. febrúar 1961. Þá flutti ríkisstjórn
íslands tillögu til þingsályktunar um að Alþingi
heimilaði ríkisstjórninni að leysa fiskveiðideiluna við
Breta með eftirfarandi skilyrðum:
1. Bretar viðurkenndu þegar í stað 12 mílna fisk-
veiðilandheigi Islands.
2. Bretar viðurkenndu þýðingarmiklar grunnlínu-
breytingar á fjórum stöðum umhverfis landið, og fæli
þetta í sér stækkun fiskveiðilandhelginnar um 5065
ferkílómetra.
3. Brezkum skipum yrði heimilað að veiða á tak-
mörkuðum svæðum á milli 6 og 12 mílna marka innan
landhelginnar. Skyldu þessar heimildir gilda í þrjú ár
og aðeins takmarkaðan tíma á ári hverju.
4. Ríkisstjórn Islands lýsti því yfir, að hún myndi
halda áfram að vinna að framkvæmd ályktunar Al-
þingis frá 1959 um útfærslu fiskveiðilögsögunnar við
Island, og að ágreiningi um hugsanlegar aðgerðir
skyldi vísað til Alþjóðadómstólsins.
Þingsályktunartillagan var samþykkt með 33 at-
kvæðum þingmanna stjórnarflokkanna gegn 27 at-
kvæðum þingmanna Framsóknarflokksins og Alþýðu-
bandalagsins.
I Lundúnum var það haft eftir áreiðanlegum
heimildum, að samkomulag hefði raunverulega tekizt
er Guðmundur 1. Guðmundsson og Sir Alec ræddust
þar við rétt fyrir jólin.
Áður en þetta var höfðu Islendingar lýst sig reiðu-
búna til að vísa landhelgisdeilu við Breta til Alþjóða-
dómstólsins, m.a. árið 1952. Af því varð þó ekki, þar
sem brezka ríkisstjórnin taldi vandkvæði á því að
tryggja, að skilyrðum Islendinga um afnám löndunar-
bannsins yrði fullnægt.
Viðbrögð við samningunum voru á ýmsan veg, svo
sem vænta mátti.
Togaramenn í Bretlandi kváðu samningana vera
svik við brezka fiskimenn, og yrði afleiðing þeirra
atvinnuleysi og tekjumissir í brezkum fiskiðnaði.
Islendingar fögnuðu hins vegar ákaflega, og daginn
eftir að samningar tókust var fyrirsögnin með
„styrjaldarletri" yfir þvera forsíðu Morgunblaðsins:
STÓRSIGUR ÍSLANDS.
Islenzku varðskipsmennirnir við heimkomuna til tslands. Aftari röð frá vinstri: Björn Baldvinsson, Guðmundur Sörlason, Ólafur Gunnarsson, Guðmundur Karlsson, Hrafnkell
Guðjónsson og Olafur Valur Sigurðsson. Fremri röð: Jóhannes Elfasson, Hörður Karlsson og Karl Einarsson.