Morgunblaðið - 04.11.1976, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. NÓVEMBER 1976
16
„Tek óhræddur á
mig ábyrgðina”
Framhald af bls. 1.
til blaðamannafundar í Hvíta
húsinu og reyndi að lesa yfirlýs-
ingu fyrir fréttamenn. Vcgna
þess að forsetinn hafði misst
röddina daginn áður, rétti hann
blaðið að eiginkonu sinni, Betty,
sem las það til enda. Var fjöl-
skylda þeirra viðstödd og voru
allir meðlimir hennar í sýnilegri
geðshræringu. Fyrr um daginn
hafði Ford einnig haft samband
við t.arler, viðurkennt ósigur og
árnað honum heilla og fullvissað
hann um að hann myndi standa
með honum og mest væri um vert
að þjóðin stæði nú saman. Hann
sagði það hefði verið sinn stærsti
sómi í lífinu að fá að þjóna handa-
rísku þjóðinni og hvatti hana til
að fylkja sér nú um hinn nýja
forseta sem hún hefði kosið sér.
Hér fer á eftir frásögn blm.
Mbl. Ingva Hrafns .lónssonar, sem
staddur er i Bandaríkjunum:
Komið var fram að hádegi hér í
New York, eða kl. 17 að ísl. tíma,
þegar Gerald Ford, Bandaríkja-
forseti, hélt blaðamannafund, þar
sem hann viðurkenndi ósigur
sinn og óskaði Jimmy Carter, 39.
forseta Bandaríkjanna, til ham-
ingju með sigurinn. Forsetinn var
dauðuppgefínn og raddlaus eftir
hörkukosningabaráttu sl. vikur
og mánuði og varð kona hans
Betty, að lesa yfirlýsinguna frá
honum. Þá voru liðnar níu
klukkustundir frá því að ljóst var
að Carter hafði sigrað í þessum
kosníngum með naumum meiri-
hluta, 51% á móti 48% fyrir for-
setann af þeim 79 milljón at-
kvæða sem greidd voru, en sigur
hans hvað kjörmannafjölda snerti
var öruggur, 297 af þeim 270, sem
þarf til að hljóta kosningu, en
Ford forseti með 241 kjörmann.
Kosninganóttin var löng og oft
æði spennandi, því að munur á
fylgi frambjóðendanna í flestum
fylkjum var svo lítill að ógerlegt
var að segja fyrir um úrslít. Cart-
er tók þó strax forystu hvað heild-
aratkvæðamagnið snerti og hélt
henni allan timann og þessí for-
ysta endurspeglaðist í kjörmanna-
fjöldanum. Carter sem var svo til
óþekkt nafn í bandarískum
stjórnmálum fyrir tólf mánuðum
á sigur sinn einkum að þakka
mun meiri kosningaþátttöku en
gert hafði verið ráð fyrir sem
byggðist að mestu á þrotlausu
starfi verklýðshreyfingarinnar
fyrir hans hönd og hinum öflugu
flokksvélum demókrata í stærstu
borgum landsins. Talsmenn
Fords forseta höfðu látið svo um
mælt dagana fyrir kosningarnar,
að yrði kosningaþátttakan 50%
eða meiri, myndu sigurmöguleik-
ar Fords minnka verulega. Þegar
upp var staðið reyndist þetta rétt
ályktað og demókrati mun því
sitja í Hvíta húsinu næstu fjögur
árin, í fyrsta skipti frá 1968.
FÆSTIR VITA
IIVAÐ KJÖRIÐ HEFUR
I FÖR MEÐ SÉR.
Bandaríkjamenn hafa kosið sér
nýjan forseta, en það er líka það
eina sem öruggt er, því að fæstir
gera sér grein fyrir því hvaða
breytingar kjör Carters muni
hafa í för með sér fyrir þróun
Hann hefur hins vegar ekki sagt
hvernig hann ætli að framkvæma
þetta, samfara því að efna ýmis
loforð um nýjar og kostnaðarsam-
ar áætlanir.
Þegar verið var að reyna að
greina ástæðurnar fyrir sigri
Carters í nótt voru ýmsar skoðan-
ir á lofti, en þó voru margir sam-
mála um að það hefði ekki verið
nein sérstök loforð sem færðu
Carter sigurinn, heldur vonin um
að kjör hans myndi gefa fyrirheit
um nýtt tímabil, sem leyfði þjóð-
inni endanlega að slá striki yfir
Watergate og styjaldarár þessa
áratugar, sem skildi eftir sig djúp
sár.
Gerald Ford með Steve syni sfnum og dóttur sinni, Susan. Þau hlýða á
Betty Ford lesa yfirlýsinguna um ósigur Fords I kosningunum.
mála i landinu. Carter lagði í
kosníngabaráttu sinni áherzlu á
efnahagsmál, atvinnuleysi, sam-
einingu þjóðarinnar eftir erfið-
leika síðustu ára og forystu. Hann
hamraði stöðugt á því að Ford
hefði ekki verið þjóðinni sá leið-
togi, sem forsetinn ætti að vera,
efnahagsmálin væru í hinni
mestu óreiðu og atvinnuleysið hið
mesta frá tímum kreppunnar
miklu. Hann sagði að það yrði
fyrsta verkefni sitt sem forseta að
ná hallalausum fjárlögum fyrir
lok kjörtimabils síns, binda enda
á atvinnuleysið, endurvekja
traust fólksins á stjórninni í
Washington og sameina þjöðina.
URSLITIN MARKA
TlMAMÖT, SAGÐI
NEW YORK TIMES
New York Times segir í rit-
stjórnargrein í morgun, að kosn-
ing Carters marki tímamót í sögu
bandarískra stjórnmála. Um hafi
verið að ræða traustsyfirlýsingu
bandarískra kjósenda og ábend-
ing um að þeir líti til framtiðar-
innar með von um nýja virkni i
þjóðmálum í stað þeirrar stöðnun-
ar sem ríkt hefur undanfarin ár.
Blaðið segir að með brottför
Fords úr Hvíta húsinu, sem hafi
verið einhver viðkunnanlegasti
forseti í sögu landsins, muni þeim
Jimmy Carter flytur stuðningsmönnum sfnum þakkir er Ijóst var að
hann hafði sigrað f kosníngunum f fyrradag.
kapitula loks lokið sem hafi verið
eitt sorglegasta tímabil í sögu for-
setaembættis Bandaríkjanna,
tímabili stjórnar Nixons.
ÆTLAR SAGAN
FRA 1948 AÐ
ENDURTAKA SIG?
Þegar gengið var að kjörborð-
inu í gær voru horfurnar svo tví-
sýnar að enginn treysti sér lengur
til að spá um úrslitin, jafnvel ekki
þeir sem fáeinum vikum áður
höfðu talið sigur Carters öruggan
og sagt að kosningarnar væru að-
eins formsatriði. Stjórnmála-
fréttaritarar liktu sókn Fords síð-
ustu dagana við óvæntan sigur
Harry Trumans yfir Thomas
Dewey 1948, en Dewey hafði haft
örugga forystu yfir Truman alla
kosningabaráttuna og fram á
kjördag. Sigur hans var talinn svo
öruggur, að ýinis blöð urðu til
þess að lýsa yfir kjöri hans í
fyrstu morgunútgáfunum áður en
Ijóst var að Truman hafði sigrað.
I gær vantaði herzlumuninn á
.að sagan endurtæki sig. F'ord og
stuðningsmenn hans höfðu talið
að forsetinn myndi ná að sigra í
New York, Texas og
Pennsylvaniu þótt naumt yrði, en
það fór á annan veg. Carter sigr-
aði í þeim öllum. Suðurríkin voru
sá grunnur sem sigur Carters
byggðist á en þar tryggði hann sér
helming þeirra 270 kjörmanna,
sem þarf til að sigra. Talið hafði
verið fyrir kosningarnar að Ford
hefði tekizt að höggva skarð í
þennan grunn, en það reyndist
ekki rétt og honum tókst aðeins
að sigra í Virgíníu með tveggja
prósenta meirihluta.
Þegar sigur Carters var Ijós um
þrjúleytið í nótt (að bandarískum
tíma) eða átta að íslenzkum tíma,
hafði hann sigrað í 22 fylkjum og
hlotið 272 kjörmenn. Þá hafði
hann einnig forystu í Ohio og
Kaliforníu með samtals 70 kjör-
menn. Ford hafði sigrað í 24 fylkj-
um með 186 kjörmenn og hafði
forystu í þeim tveimur sem eftir
voru með alls tíu kjörmenn. Talið
er að Carter hefði sigrað í Oregon,
Maine, Oklahoma og Iowa ef
Eugene McCarthy hefði ekki ver-
ið í framboði sem óháður, en hann
hlaut alls 1% heildaratkvæða-
magnsins, 622 þúsund atkvæði, og
er talinn orsök þess að ríkin féllu
naumlega í hendur Fords. Sumir
stjórnmálaritarar halda því fram,
að Carter hefði fengið 51 kjör-
mann til viðbótar ef McCarthy
hefði ekki verið í framboði. Það
hafði einnig mikla þýðingu fyrir
Carter að McCarthy var sam-
kvæmt úrskurði meinað að vera í
framboði í New York, en hugsan-
legt er að Ford hefði sigrað þar,
ef nafn McCarthys hefði verið á
atkvæðaseðlinum því að munur-
inn í New York var svo lítill að
dómstólar fyrirskipuðu að aliar
atkvæðavélar fylkisins skyldu
innsiglaðar vegna gruns um að
ekki hefði allt verið með felldu.
Olíklegt er þó að talið nú að talið
verði á ný, þar sem sigur Carters
er öruggur og forsetinn hefur
viðurkennt ósigur sinn.
Stjórnmálafréttaritarar segja
að milljónir kjósenda, sem voru
óákveðnir áður en þeir gengu að
kjörborðinu, hafi tekið þá
ákvörðun er til alvörunnar kom
að láta reyna á stjórn demókrata
til að leysa efnahagsmálin og at-
vinnuleysið í landinu. Ford tókst
ekki að yfirvinna hin sterku tök
verklýðshreyfingarinnar í
stærstu iðnaðarríkjunum og
flokksvélar repúblikana urðu að
lúta þar í lægra haldi fyrir
Framhald á bls. 28
— Viðbrögð
Framhald af bls. 1.
látin í ljós ánægja með sigur Cart-
ers og sendu leiðtogar þessara
ríkja allir heillaskeyti til hins ný-
kjörna forseta. Carter hefur sagt
að hann vilji efla samskiptin við
þessi ríki og önnur Evrópulönd.
Giscard d'Estaing, Frakklands-
forseti, Helmut Schmidt, kanzlari
Vestur-Þýzkalands, Leone, Italfu-
forseti, og Callaghan, forsætisráð-
herra Breta, sögðust allir vænta
mikils og góðs samstarfs við nýjan
forseta og stjórn.
Callaghan, forsætisráðherra
Bretlands, sagði á fundi í dag að
hann vænti þess að Carter myndi
fylgja breiðari efnahagsstefnu
sem gæti komið til góða alþjóða-
viðskiptum og hann vonaði allt
það bezta. Bretar treysta nú mjög
á stuðning Bandarfkjamanna,
m.a. til aðstoðar vegna stöðu
sterlingspundsins upp á síðkastið.
Indira Gandhi, forsætisráð-
herra Indlands, kvaðst hafa sent
heillaskeyti til Carters og látið f
ljós von um að kjör hans yrði til
framdráttar samskiptum við
Bandaríkin. Sambúð ríkjanna
hefur verið stirð sfðan árið 1971,
þegar strfðið var milli Indlands og
Pakistan.
A Filippseyjum sagði Marcos
forseti, að náin söguleg bönd
tengdu þjóðirnar tvær saman og
engin breyting á forystu
B:ndaríkjanna myndi breyta
neinu þar um.
Formaður ftalska kommúnista-
flokksins, Berlinguer, sagði að
sigur Carters markaði vonandi
endalok íhlutunar og þrýstings af
hálfu Bandarfkjanna gagnvart
öðrum ríkjum. Oreja, utanrfkis-
ráðherra Spánar, sagðist vonast
til að hin góða sambúð Bandarfkj-
anna og Spánar myndi ef til vill
batna enn við kjör Carters.
Forseti Suður-Kóreu, Park.
sagði að hann vonaðist til að Cart-
er hefði skilning á öryggismálum
Suður-Kóreu og að landinu væri
ógnað af hálfu Norður-Kóreu.
Carter hefur látið í ljós vanþókn-
un á stjórn Parks og sagt hana
bera keim kúgunar.
Anker Jörgensen, forsætisráð-
herra Danmerkur, sagði í sjón-
varpsviðtali að hann vonaðist til
að Carter myndi freista þess að
bæta efnahagsástandið og tækist
honum að draga úr atvinnuleys-
inu í Bandaríkjunum myndi þ^ð
hafa mjög svo afgerandi ðg
jákvæð áhrif á þróun og fram-
vindu alþjóðaviðskipta. I Belgfu
sagði talsmaður stjórnarinnar, að
brotthvarf Kissingers úr starfi
utanríkisráðherra hlyti að hafa
einhverjar breytingar í för með
sér, en ekki væru margir mögu-
leikar fyrir hendi á stórvægileg-
um breytingum í utanríkismálum.
I Póllandi sagði talsmaður
stjórnarinnar, að vegna þess að
Ford Bandaríkjaforseti og
Fgierek flokksleiðtogi hefðu átt
með sér fundi, hefðu samskipti
ríkjanna þróazt mjög til hins
betra. Pólverjar væru þeirrar
skoðunar, að ekkert mætti verða
til að stöðva þá þróun, enda væri
hún í þágu heimsfriðar.
transkeisari sendi heillaskeyti
til Jimmy Carters og sagðist hann
leggja áherzlu á, að tengslin milli
landanna yrðu enn efld og bætt
og væri hann þeirrar trúar, að
hinn nýi forseti gæti leitt þjóð
sína lengra fram á veg framfara
og gæfu.
Odvar Nordli, forsætisráðherra
Noregs, sagði að stjórn sin, sem
hefði haft góð samskipti við
stjórn Fords, vonaðist sömuleiðis
eftir þeim við stjórn Carters.
Yitzak Rabin, forsætisráðherra
Israels, sagði í dag að hann væri
fullvass um að Jimmy Carter
myndi halda áfram þeirri stefnu
vináttu og hjálpar við Israel sem
fyrirrennarar hans hefðu fylgt.
Sagði hann að báðir
frambjóðendur hefðu lýst þessari
skoðun sinni. Rabin kvaðst
þekkja Carter persónulega og
hann mæti hann mikils m.a.
vegna mikillar þekkingar hans á
hermálum og hins næma
skilnings hans á málefnum
Israels. Rabin kvaðst vilja nota
tækifærið til að flytja Ford for-
seta þakkir fyrir alla þá aðstoð
sem hann hefði veitt tsrael f
forset^tíð sipni og vináttu við
þjóðina. Rabin sagði: ,,Sá tími
kann að koma að við lítum um öxl
með angurværð til Kissinger-
daganna." Aðspurður nánar um
það sagði hann: „Ég sagði angur-
værð — ekki löngun."
Á Genfarfundinum sagði Ian
Smith, forsætisráðherra Ródesfu,
að það væri trúa sín að ný stjórn f
Bandaríkjunum myndi taka þvf
fagnandi að halda áfram því
starfi sem hafið væri í þá átt að
friður og velsæld kæmist á f suð-
urhluta Afrfku.
Utanríkisráðherra Perú lét í
Ijós þá von að Carter myndi beina
sjónum sfnum að Suður-Ameríku
og málefnum álfunnar meira en
gert hefði verið að undanförnu.
Talsmaður egypzka utanríkis-
ráðuneytisins sagði að ósigur
Fords myndi tefja fyrir að varan-
leg lausn fyndist á málefnum
ríkja í Miðausturlöndum. Form-
leg tilkynning hafði ekki verið
gefin út f kvöld.
I tilkynningu hinnar nýju her-
stjórnar í Thailandi sagði að von-
azt væri til að áfram yrðu náin
tengsl milli landanna. Utanrfkis-
stefna Carters og Ford væri það
keimlík að ekki væri ástæða til að
búast við umtalsverðum breyting-
um.
Brezk blöð gerðu mikið úr sigri
Jimmy Carters í sfðdegisútgáfum
sínum og London Evening News
sagði f fyrirsögn: „Það er Carter
— hnetubóndinn er forseti." Og
Evening Standard segir í fyrir-
sögn: „Carter er sigurvegarinn —
hvílfk nótt fyrir nýjan forseta."
I forystugrein í London
Evening News segir: „Hvert mun
Carter leiða Bandarfkin og heim-
inn. Heima fyrir mun Carter afla
meira fjár og eyða meira af fjár-
munum ríkisins. Um stund gæti
það gert Bandaríkin að hagstæð-
ari markaði fyrir útflytjendur eða
þangað til verðbólgan hrekur
hann til baka. Hvað snertir utan-
rfkismál þurfum við ekki að hafa
teljandi áhyggjur, hvorki hvað
snertir Irland né heldur væntan-
legar lánveitingar til oHkar ...
Ford forseti hefur kannski ekki
verið snillingur. En hann var ekk-
ert flón heldur og hann flutti á
nýjan leik inn í voldugasta emb-
ætti hins vestræna heims rétt-
sýni, heiðarleika og vinsemd. Þvf
á hann skildar þakkir okkar og
hlýjar óskir til hans persónulega f
framtfðinni."