Morgunblaðið - 04.11.1976, Qupperneq 25
24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. NÓVEMBER 1976
Uppreisnin f Ungverjalandi 1956.
Á aðfangadag jóla árið 1956 komu Þórðarsonar, sem fór út til móts við
um 50 ungverskir flóttamenn til ' þá á vegum Rauða Kross íslands.
íslands, í fylgd dr. Gunnlaugs Alls flúðu um 200 þús. manns
Fundum til sársauka er vid
sáum Þinghúsið og Dóná
ÞETTA eru elskuleg hjón.
Þau heita Marfa Jónasdótt-
ir og Jósef Hávarðsson og
búa f Kópavogi. Þau komu
hingað eins og aðrir ung-
verskir flóttamenn á að-
fangadag jóla 1956. Jósef
hefur starfað sem bílstjóri
hjá Varnarliðinu á Kefla-
víkurflugvelli sfðastl.
átján ár. í aprfl síðastl.
fluttust þau hjón frá Vog-
um á Varnsleysuströnd, en
þar ráku þau bú sfðan
1962. Þau eiga átján ára
dóttur, Marfu Teresfu.
ATTI EKKI UPPA
PALLBORÐIÐ
HJA YFIRVÖLDUM
Þau hjón eru bæði fædd í Ung-
verjalandi árið 1926. María er af
bændum komin og ólst upp með
sex systkinum á býli fyrir utan
Búdapest. Fjórtán ára gömul fór
hún til Búdapest í gagnfræða-
skóla. „Pabbi dó árið 1954 og þá
tók ríkið jörðina," segir hún. „Eft-
ir nám f gagnfræðaskóla fór ég að
vinna f verksmiðju."
grömm af brauði daglega og ögn
af kálsúpu. En það lagaðist eftir
að strfðinu lauk.
„RAUÐA BÓKIN“
TRYGGING
Þegar ég kom svo aftur heim til
Ungverjalands var kommúnism-
inn f algleymingi þar. Ég var eðli-
lega hatrammur gagnvart Rúss-
um og var því sýnd mikil tor-
tryggni af hálfu yfirvalda. Arið
1950 þegar ég var að vinna f þess-
ari verksmiðju, var ég sendur á
kvöldnámskeað f Marx-
Leniniskum fræðum að sex vikum
loknum fékk ég „rauðu bókina",
sem þýddi að ég var nauðug-
ur/viljugur orðinn meðlimur í
ungverska kommúnistaflokknum.
Þá fékk ég einnig fimmtán tonna
vörubfl til keyrslu og tveggja her-
bergja fbúð. „Rauða bókin" var
sem sé trygging fyrir bættum lffs-
kjörum. En að sjálfsögðu var mað-
ur óánægður að mega ekki hafa
neina skoðun á hlutunum," bætir
Marfa við, „og það hlaut að koma
að þýí að mælirinn yrði fullur.
BLÖÐBAÐIÐ
HÖFST4. NÖV.
Haustið 1956 fór svo óánægjan
að gera vart við sig. Þetta byrjaði
Marfa Jónasdóttir og Jósef Hávarðsson f stofunni heima hjá sér.
Ijósm. Mbl. Rax.
Eiginmanni sínum kynntist hún
svo 1952 og þau giftu sig sama
árið. „Ég var einnig að vinna f
verksmiðju og keyröi lftinn vöru-
bfl,“ segir Jósef og brosir við.
„Okkur var úthlutað einu her-
bergi og eldhúsi. Meiri var nú
íburðurinn ekki. Ég var ekki
kommúnisti og átti þvf ekki upp á
pallborðið hjá yfirvöldum. Faðir
minn var lögreglumaður í Búda-
pest. Hann var handtekinn af nas-
istum í lok seinni heimsstyrjald-
arinnar ásamt fimm þúsund öðr-
um ungvcrskum leereglumönn-
um. Þeir ir starfa við
lögreglus!
strfðinu 1
árás á B
mfn Mar
neskum
byrgi sa
og eins
gerst áí
honum
skotin í höfuð
ar um
minnar, þega/
búðum í Síba
ungverska he
handtekinn af
og helmingur
hernum. Fyrs
fangabúöum
voru martróó
þar til
óóðir mfn dó f loft-
■st 1944, en systir
; rúss-
a."' :■ ftvarna-
’ :: . tu ugu
afði
úð hanaoggafhún
innhest Hún var
5. Ég fékk fréttirn-
hennar og móður
ég kom úh fanga-
íu 1948. Eg gekk í
*inn 1943 og var
Rússum 1944 eins
nn af ungverska
u tvö árin f her-
ressum í Sfberfu
Við fengum 100
eiginlega allt 23. okt., með hóp-
göngum stúdenta og fundahöld-
um. Verkfall var gert f öllum
verksmiðjum og allt lokaðist.
Blóðbaðið sjálft hófst svo 4. nóv.
þegar skriðdrekasveitir með 200
þúsundum rússneskum hermönn-
um stormuðu inn í borgina.
Maqni óar við að rifja þetta upp,“
segja þau samtfmis. „Við viljum
sem minnst tala um þetta eða
blanda pólitfk inn f. Það er aldrei
að vita nema við vildum snúa aft-
ur.
„En flýja vildum við,“ segir
Jósef. „Það var skyndiákvörðun.
Eg kom heim úr vinnunni 14. des.
og hringdi f verkstjórann minn og
sagði honum að ég mundi ekki
mæta daginn eftir. Systir Marfu
var stödd hjá okkur. Engan höfð-
um við undirbúninginn að flótt-
anum. Læstum aðeins húsinu og
tókum lest til smáþorps, sem var
þrjátfu kflómetra frá landamær-
um Austurríkis. Við biðum til
kvölds en þá hófum við gönguna í
átt til landamæranna og frelsis-
ins.
LÖBBUÐUM
BEINT AF AUGUM
Flóttans sjálfs, minnist ég sem
skelfilegustu stundar lífs mína,"
segir Marfa. „Já, það var ótta-
legt,“ bætir Jósef við. „Við löbb-
uðum I gegnum skóg, þessa þrjá-
tfu kílómetra. Við tókum af okkur
skóna til að koma í veg fyrir hinn
minnsta hávaða. Vopnaðir verðir
voru auðvitað út um allt, þvf eftir-
litið með flóttamönnum var orðið
miklu strangara. 1 hvert sinn er
við urðum vör við þrusk, bjugg-
umst við við því að nú væri hinsta
stundin komin, en þá var bara ein
og ein hræða að slást í hópinn.
Kannski var það kraftaverk að við
náðum til landamæranna f dögun.
Alla nóttina höfðum við labbað
beint af augum, við vissum að við
vorum hólpin, þegar við sáum
blikkandi ljós f morgunskfmunni.
Það voru bifreiðar frá Rauða
krossinum. En tilfinningar manns
voru blandnar á þessu augna-
bliki," segir Marfa. „Við vissum
að við vorum að kveðja föðurland-
ið og heimilið okkar mundum við
vart sjá aftur.
Handan landamæranna var
kominn hópur um fimmtán þús-
und Ungverja. 1 Vinarborg, var
okkur komið fyrir í herbúðum á
vegum Rauða krossins. Þarna
voru samankomnar tugþúsundir
flóttamanna, en alls flúðu frá
Ungverjalandi á þessu tímabili
um 200 þúsund manns.
Þann 20. des. hittum við svo dr.
Gunnlaug Þórðarson, sem fylgdi
okkur og fleirum til Islands.
Gunnlaugur var okkur afskaplega
góður. Til hans viljum við skila
þakklæti svo og allrar fslenzku
þjóðarinnar.
OKKUR FINNST
ISLAND HAFA BREYST
Fyrstu tvö árin voru erfið á
Islandi. Aðallega háði tungumálið
okkur,“ segir Jósef, „eins og þú
hefur tekið eftir þá tölum við
alltaf ungversku okkar á milli,“
bætir María hlæjandi við. Hvort
við höfum fengið heimþrá. Jú,
segir Marfa. „Þegar við fórum til
Ungverjalands í heimsókn 1966
og flugvélin sveif yfir Búdapest,
þá fundum við til saknaðar, þegar
við sáum þinghúsið og Doná. En
það var undarlegast að koma inn f
borgina sjálfa," segir Jósef.
„Okkur fannst við útlendingar í
ókunnu landi. Svo breytt var
þetta allt.“
„Okkur finnst Island líka hafa
breyst mikið á þessum tuttugu
árurn," segir María. „Nú orðið
opnar maður ekki blað án þess að
talað sé um glæpi og fjársvik."
„Já,“ bætir Jósef við. „Mér finnst
líka ergilegt að heyra vinnufélaga
mína tala um kommúnisma. Hvað
vitá þeir um kommúnisma. Ég
segi stundum við þá að þeir hefðu
átt að búa í Ungverjalandi eða þar
sem kommúnistfsk stjórn er við
völd. Þá væri örugglega annað
hljóð í skrokknum. Hvaðan ætli
þeir þekki svo kommúnisma? Ur
bíó eða bókum? Ég bara spyr.
Skrýtið fannst mér einnig þegar
þeir lokuðu fyrir Keflavfkursjón-
varpið," heldur Jósef áfram. „Ég
man þá tíð, þegar manni var
bannað að hlusta á aðrar stöðvar
en þær sem stjórnin fyrirskipaði.
Sérstakar varnir voru sett ar á til
að koma í veg fyrir að fólk hlust-
aði á bandaríska útvarpsstöð. Allt
var áróður!
Okkur hefur einmitt liðið svo
vel á Islandi vegna þess hve allt
er frjálst og við vonum að svo
verði um alla framtfð. En það er
svo með frelsió og flóttamann-
inn,“ segir Jósef að lokum,
„enginn veit hvað átt hefur fyrr
en misst hefur.“ H.Þ.
AF ÞEIM fimmtfu og
tveimur Ungverjum, sem
komu hingað á aðfangadag
1956, var ein sextán ára
gömul stúlka. Hún er nú
gift kona f Mosfellssveit og
tveggja barna móðir.
Blaðamaður Morgunblaðs-
ins sótti Veróniku Jóhann-
esdóttur heim fyrir
nokkru og þá vildi svo
heppilega til að hjá henni
var stödd önnur ungversk
kona, Elfsabet Alexanders-
dóttir. Sú býr í Reykjavík
og er gift ungverskum
manni og eiga þau eina tfu
ára dóttur.
HAFÐIALLTAF
LANGAÐ1BURT
Verónika Benke, eins og hún
hét áður en hún varð fslenzkur
Húsmóðirin I Lágholti 2, Mosfells
dóttir hennar er I miðið og til vinstri
Mátti ekki hugsa
ríkisborgari, ólst upp á sléttunum
við landamæri Rúmenfu, hjá ætt-
ingjum sfnum sem voru bændur.
Tólf ára gömul fluttist hún til
móður sinnar f Búdapest. „Mér
fannst óskaplega ævintýralegt að
vera komin til höfuðborgarinn-
ar,“ segir hún. „Mamma vann í
mötuneyti og við bjuggum f einu
herbergi í úthverfi.
1 þægindunum og lífsgæðunum
hér á Islandi, verður mér stund-
um hugsað til hve sátt ég var á
unglingsáranum í Búdapest, þótt
maður ætti ekki nema eitt par af
skóm og föt til að fara i f skólann.
Ég var sett í matreiðsluskóla og
þar lauk ég námi 1956. Mig hafði
alltaf langað f burt. Helzt eins
langt og ég kæmist, þótt mig hefði
aldrei órað fyrir að það yrði á
flótta eins og raun varð á. Ég ólst
upp í slfku rótleysi. Annars má
segja að ég hafi flúið af ævintýra-
þrá, þótt hræðslan hafi ýtt á. En
það er vart hægt að segja að ég
hafi flúið af pólitfskum ástæðum,
þvf ég var svo ung.
_______HRYLLILEG AR__________
„Eftirstrfðsárin og þar til að
uppreisninni kom, voru að mínum
dómi hryllileg ár,“ segir Elísabet
Alexandersdóttir, sem er mjög
hressileg kona. „Enda hef ég allt-
af veriö uppreisnargjörn, þótt ég
hafi nú ekki blandað mér f póli-
tíkina þarna, en Guð hjálpi þeim,
sem það gerir,“ bætir hún við
hlæjandi.
„Ég kom til Búdapest sama árið
og Mindzenty kardfnáli var hand-
tekinn. Annars er ég fædd f Baja
við landamæri Júgóslavfu. öll
fjölskyldan mín vann við skinn-
klæðasaum. En móðir mín dó af
barnsburði, þegar ég var þriggja
ára. Þegar ég kom til Búdapest,
gekk ég í hjúkrunarskóla og út-
skrifaðist þaðan 1949.
„FAÐIR OKKAR
__________STALlN"____________
Þá skipti ekki máli hvort maður
kunni að sprauta almennilega, en
kennisetningar Lenins og „föður
okkar“ Stalfns varð maður að
kunna eins og faðirvorið. Það var
sf og æ hamrað á því að Stalfn
væri faðir ungversku þjóðarinnar
og f einu tilviki man ég eftir að
einni konu varð á orði: ,Ja, ekki
hafði ég hugmynd um að mamma
væri svona mikil gleðikona.“
Fræðslumyndir voru sýndar
reglulega og þá varð einu sinni
manni einum það á að ræskja sig,
sem einhverjum hefur sýnilega
þótt óviðeigandi, þvf manngreyið
var leiddur út og sást aldrei til
hans meira. Af þvf kom upp kenn-
Nokkrir flóttamannanna og fleiri eftir komuna til Islands 1956. A
Alexandersdóttir er önnur frá vinstri.