Morgunblaðið - 05.07.1979, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. JÚLÍ 1979
Morgunblaðið leiðir fjóra
prófessora út á hálan ís
Hörður Bergmann:
Standa prófessorarnir ekki í stykkinu? Eru þeir að
tryggja sér þægilegt líf á kostnað skattgreiðenda?
Meginefni Lesbókar Morgun-
blaðsins 1. júlí fjallar um undir-
búning nemenda undir háskóla-
nám. Prófessorarnir Sigurður Lín-
dal, Vilhjálmur G. Skúlason, Þórir
Kr. Þórðarson og Þórir Einarsson
svara þar spurningunni: Finnst
þér nemendur við háskólann lakar
undirbúnir nú en áður? Efnið
vekur einkum athygli fyrir tvenrlt:
annars vegar gremjublandna for-
dóma, rembing og reiði tveggja
þeirra fyrrnefndu og hógværa
viðleitni hinna síðarnefndu til að
vega og meta af sanngirni. Hins
vegar það hvernig Mbl. tekst með
vali á fyrirsögnum, uppsetningu,
inngangi og niðurröðun að kaf-
færa sanngirnina og upphefja
fordómana.
Völt vísindi —
rótgrónir fordómar
I svari sínu við áðurnefndum
spurningum bendir Sigurður Lín-
dal m.a. á að það sé hverjum
manni vænlegt til þroska að reyna
að tileinka sér vísindin og hafa
þau að leiðarljósi, hver svo sem
árangurinn verður". Hann viður-
kennir örðugleikana á að hafa
vísindin að leiðarljósi þegar
spurningunni er svarað: „Eðlileg-
ast væri til viðmiðunar, hversu
stúdentum hefur vegnað í
háskólanámi, en um það eru ekki
til neinar aðgengiiegar skýrslur."
Engu að síður kemst þessi
vísindamaður umsvifalítið að
þeirri niðurstöðu „— að stúdentar
séu ekki sem skyldi búnir undir
háskólanám og hafi hrakað
undangengin ár.“ Niðurstaðan er
fengin á grundvelli vísindalegra
athugana af þessu tagi:
„Ennfremur má skírskota til
nokkuð einróma álits háskóla-
kennara um að undirbúningi
stúdenta hafi hrakað."
Að þessari niðurstöðu fenginni
setur prófessorinn fram tilgátur
til að skýra hana. Þær eru
þríþættar: 1) „— vöntun á skýru
markmiði með menntaskólanámi
og öðru undirbúningsnámi fyrir
háskólann." 2) „— vaxandi áhrif
skemmtanaiðnaðarins." 3)
„— áhrif þeirrar verkalýðshreyf-
ingar, sem virðist ekki hafa annað
til mála að leggja en gera kröfur á
hendur öðrum." Og prófessorinn
hnykkir á: „Verður ekki betur séð
en myndazt hafi samstaða áhrifa-
mikils hóps kennara og neménda
um að tryggja sér þægilegt líf á
kostnað skattgreiðenda þessa
lands."
Eg mun ekki fara mörgum
orðum um gildi þessara tilgátna
er skýra skal hinar ósönnuðu
fullyrðingar sem áður er vikið að.
Hér er í rauninni vikist undan
alvarlegri umræðu og tækifærið
notað til að ryðja úr sér vanga-
veltum um félagslega og pólitíska
þróun sem virðist heltaka hug S.L.
um þessar mundir. Frekari um-
ræða um þau efni liggur utan
ramma þessarar greinar.
Hins vegar er vert að benda á að
fullyrðingum S.L. um annmarka
og stefnuleysi í undirbúningsnámi
fyrir háskóla er á vissan hátt
svarað í greinum Þóris Kr. Þórð-
arsonar og Þóris Einarssonar. Sá
fyrrnefndi segir í upphafi síns
máls: „Mín reynsla er sú, að þegar
ég kom að Háskólanum haustið
1954, kom það stúdentum í opna
skjöldu, að ég beindi til þeirra
spurningum um þeirra eigin af-
stöðu, óháða fyrirlestrum mínum
og kennslubókum. Nú taka
stúdentar það hins vegar sem
gefinn hlut, að við kennarar í
guðfræðideild hvetjum stúdent-
ana til frjálsrar akademiskrar
athugunar í hverju máli tii þess,
að þeir hafi persónulega skoðun á
málefnum. Þetta er mikil breyting
á 25 árum.“ Og síðar: „Mennta-
skólarnir riðu á vaðið um sjálf-
stæða menntun nemandans, og
með ritgerðasmíð og umræðum
efla þeir sjálfstæða skoðanamynd-
un nemenda sinna. Ég tek eftir
þessari breytingu hjá nemendum
guðfræðideildar."
Ekki er auðvelt að svara því
hvers vegna sumir prófes-orar
taka eftir slíkum breytingum og
aðrir ekki. Menn hafa misjafnlega
opinn hug, misnæman skilning.
Sjá ekki það sem er í andstöðu við
fyrirfram rígbundnar skoðanir
þeirra. Eða telja bölið m.a. fólgið í
sjálfstæðari skoðunum nemenda.
Einnig er vert að vekja athygli á
því að Þórir Einarsson svarar
óbeinlínis fullyrðingum tvímenn-
inganna um verri undirbúning.
Hann lýsir vel hvernig hann hefur
breyst og segir m.a. „Sumir
menntaskólarnir hafa svipaða
deildaskiptingu og háskólinn og
eru í síðasta bekk komnir með
svipað námsefni og finna má í
háskólanum. Þar eru þeir nánast
orðnir vasaútgáfa af háskóla."
Hér er að sjálfsögðu verið að
benda á þróun sem getur falið í
sér betri undirbúning fyrir
háskólanám þótt vissir annmark-
ar fylgi eins og Þórir víkur að.
Fullyrðingu S.L. um
síminnkandi kröfur til náms-
afkasta og námsárangurs" er fróð-
legt að bera saman við skoðanir
Þóris, t.d. þessi ummæli: „Fátt
hvetur meira til dugnaðar en eigin
ákvarðanir og ábyrgð á afleiðing-
um þeirra. Að þessu leyti til er
sérhæfing og valkerfi menntaskól-
anna rökrétt og eðlileg afleiðing
breyttra aðstæðna". Er S.L.
ókunnugt um að hundruð nem-
enda hafi notfært sér áfangakerf-
ið til að „afkasta" meira í námi en
bekkjakerfið býður upp á? Stytta
námstímann og spara þannig
skattgreiðendum fé! Og ekki fæ ég
skilið að sú staðreynd að meðal-
einkunn á stúdentsprófi hefur
farið lækkandi geti verið sönnun
þess að kröfur um námsárangur
hafi minnkað. Við sem ekki erum í
vísindum höldum nefnilega að það
sanni fremur hið gagnstæða.
Gagnsemi
fáfræðinnar
Viss fáfræði er mikill styrkur
hverjum þeim sem vill haida fast í
skoðun sem byggist á þröngsýni og
ósanngirni. Vilhjálmur G. Skúla-
son er í litlum vafa um hverjir
bölvaldarnir eru: mengjakennsla,
tilraunakennsla, hópvinna og „sér-
hæfing í atvinnuaugnamiði" í
grunnskóla. „Mér er minnisstæð
mengjakennsla, sem átti að vera
stökkbreyting í framfaraátt, en
varð að flestra dómi til hins verra
og reyndar hafa ekki mér vitan-
lega verið gerðar heiðarlegar
tilraunir til þess að bæta það tjón,
sem illa undirbúin mengjakennsla
varð bæði fyrir kennara og
nemendur." Hversu margir skyldu
þeir vera orðnir sem notað hafa
þessa aðferð til að vekja
tortryggni á tilraunastarfsemi í
námi og kennslu? Vekja upp draug
og blása í hann lífi hvert sinn sem
óttinn við hann virðist eitthvað
vera í rénum. Skyldi nokkur skóla-
maður hafa fengið aðrar eins
ákúrur fyrir frumkvæði og
tilraunir til breyttra kennsluhátta
í námsgrein og Jónas B. Jónsson,
fyrrverandi fræðslustjóri í
Reykjavík, fyrir hlut sinní að
skapa áhuga á nýju námsefni í
stærðfræði í umdæmi sínu fyrir 15
árum eða svo? Og enn skal
draugurinn magnaður „— hafa
ekki mér vitanlega verið gerðar
tilraunir til að bæta það tjón —“.
Nær 10 ára starf fjölda kennara
við að semja, aðhæfa og prófa nýtt
námsefni í stærðfræði á vegum
skólarannsóknadeildar mennta-
málaráðuneytisins skal þagað í
hel en mengjadraugurinn skal
lifa. Fer ekki að verða tímabært
að leyfa honum að hverfa úr því að
þær aðstæður sem skópu hann eru
ekki lengur fyrir hendi?
Erfitt er að gera sér grein fyrir
hvaða „sérhæfing í atvinnuaugna-
miði“ innan grunnskóla skaðar
undirbúning undir háskólanám
Höröur Bergmann
svo mjög. Af texta prófessorsins
verður ekki betur séð en það sé um
að ræða þá starfskynningu sem
sumir skólar bjóða nemendum í 9.
bekk eina viku eða einn dag á
vetri. Mikill skaðvaldur það.
Af málfari og stafsetningu á
rannsóknarskýrslum ályktar
prófessorinn að „— hvoru tveggja
hrakar ískyggilega með hverju
árinu sem líður“. Flvernig endar
þetta? í athugun sem gerð var
1925 meðal prófessora við Háskóla
Islands kom í ljós að þó að margir
annmarkar væru á undirbúningi
stúdenta væru þó hin slöku tök
þeirra á móðurmálinu sínu verst
að þeirra dómi.
Gera prófessorarnir
nægilegar kröfur
til sjálfra sín?
Grunnskólar og framhaldsskól-
ar þarfnast gagnrýni og til þeirra
á að gera meiri kröfur en gerðar
eru í dag. Starfstíminn þarf að
lengjast og kennsla og ytri búnað-
ur að batna. En gagnrýni getur því
aðeins orðið að gagni að hún
byggist á þekkingu, rökum og
sanngirni. Gagnrýni af því tagi,
sem hér hefur verið til umfjöllun-
ar, er fremur til tjóns en gagns,
enda mótuð af sterkri tilhneigingu
til að upphefja sjálfa sig á kostnað
annarra.
Yfirlæti prófessoranna Sigurð-
ar Líndals og Vilhjálms G. Skúla-
sonar má e.t.v. skýra með því að
athuga frá hvers konar sjónarhóli
þeir skoða málin, hvers konar
viðmiðun gildir um störf þeirra
sem kennara. Háskólinr. býður
nemendum sínum kennslu í u.þ.b.
25 vikur á ári, (verkfræðideild
býður þó nemendum meiri
kennslu en aðrar deildir hvernig
sem á því stendur). Kennararnir
ákveða í rauninni sjálfir kennslu-
skyldu sína, þ.e. háskólaráð, og
getur hún farið niður í 4—5 tíma á
viku sé notað fyrirlestraform sem
margir telja úrelt. Þeir hafa einn-
ig þá aðstöðu að 40% af vinnu-
tímanum skal verja til rannsókna
— og sérfræðistarfa en enginn
aðili framfylgir því að það sé gert.
Háskólaráð eða stjórn þeirrar
stofnunar, sem háskólakennari
vinnur við, getur veitt leyfi til að
minnka eða fella niður kennslu-
skyldu, veitir leyfi frá störfum á
fullum launum allt að ári sé
yissum skilyrðum fullnægt og
ákveður greiðslu ferðakostnaðar
háskólakennara sem hljóta rann-
sóknarleyfi. Enginn starfshópur í
landinu hefur jafnmikið
ákvörðunarvald um starfsskilyrði
sín og háskólakennarar. Þessi
forréttindi fela að sjálfsögðu í sér
vissar hættur. T.d. er hætta á að
fólk, sem býr við slík starfsskil-
yrði, hætti að gera eðlilegar kröf-
ur til sjálfs sín. Eða eru e.t.v.
einhver frambærileg rök til fyrir
því að bjóða stúdentum jafn litla
kennslu og nú er gert? Hvernig
ætlar háskólinn að bregðast við
hárri fallprósentu? Kenna öðrum
um að gera auknar kröfur til
starfsliðsins?
Þau skrif, sem hér hafa verið til
umræðu, bera einmitt vott um
hvaða hættur fylgja starfsskilyrð-
um háskólakennara. Nú þegar eru
til prófessorar sem reka upp
ramakvein þegar þeim er ætlað að
kenna nemendum sem tilheyra
þeim fjórðungi árgangs sem best
gengur í bóklegu námi í stað þess
að mega láta strangt úrval þeirra
allrabestu stunda einhvers konar
sjálfsnám undir verndarvæng sín-
um. „Áður réð stúdent því að
mestu hvernig hann hagaði námi
sínu — það var aðallega sjálfs-
nám“, segir Sigurður Líndal með
saknaðartón. Það er orðið tíma-
bært að þessir menn læri að gera
meiri kröfur til sjálfra sín og
hætti tilraunum til að varpa sök-
inni af eigin mistökum og værðar-
móki yfir á aðra.