Morgunblaðið - 05.07.1979, Side 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. JÚLÍ 1979
Dr. Björn Sigrfússon:
I. Tillajía um efnið í
31. gr. stjórnarskrárinnar
Stormi fylgis við jafnari kosn-
ingarétt má ekki linna, né heldur
elskulegum afturhaldsbrýningum
eins og þeirri sem Jón Konráðsson
á Selfossi reit í Mbl. 16. mars um
kjördæmamálið. Hann krefst
aukningar á atkvæðamisvæginu;
þess óska reyndar í felum þúsund-
ir annarra þó hver þingmaður
veigri sér við að þverneita jöfnun-
arkröfum.
Lesendum er farið að leiðast
þref. Eg stekk því formálalaust að
þingmannatölu kjördæma, sem
verði 10 alis, og þeim hlutum, sem
nóg er að hálfskorða í stjórnarskrá
én skorða ber nánar í
kosningalögum, sem Alþingi
breytir án þingrofs. Orðalag mitt
vil ég standi til bóta en umrædd
31._gr. feli einkum í sér þetta:
A Aiþingi eiga sæti þjóðkjörnir
þingmenn, 61 að tölu, kosnir
leynilegum, hlutbundnum kosn-
ingum til 4 ára kjörtímabils í senn.
Af þeim skulu 30 vera kjörnir af
frambjóðendum í þeim 4 kjördæm-
um sunnan Hvalfjarðar sem
kennd eru við Reykjanes, Alftanes,
Reykjavík og Kjalarnes, en 31 af
frambjóðendum þeirra 6 kjör-
dæma dreiíbýlis, sem kennd eru
við Vesturland, Vestfirði, Norður-
land vestra, Norðurland eystra,
Austúrland og Suðurland.
Þrír'þingmannanna úr hvorum
hópi, 6 alis, eru landskjörnir
þingmenn til jöfnunar milli þing-
flokka samkvæmt heildarfylgi á
landinu. Eftir að landskjörstjórn
hefur skipt þeim sætum milli
flokkanna skulu 1., 2. og 3. lands-
kjörinn þingmaður vera þeir efstu
af föllnum frambjóðendum flokks-
ins, sem hæsta atkvæðatölu höfðu
hlotið í fyrrnefndu kjördæmunum
fjórum, en 4., 5. og 6. landskjörinn
þingmaður þeir, sem í viðkomandi
flokki höfðu fallið með hæsta
atkvæðatölu innan síðarnefndu
kjördæmanna sex.
Kjördæmiskosnir eru 55 þing-
menn. í kosningalögum skal þeim
skipt niður á kjördæmin og kjör-
dæmamörk á landinu ákveðin,
innan þeirra takmarkana sem hér
segir:
Þannig skal deilt hinum 27
þingsætum fyrir Reykjavík og
Nesjakjördæmin þrjú að 8, 7 eða 6
verði þingsætin fyrir hvert þeirra
og sem jafnastur mannfjöldi
reiknist að baki þingsæti hverju.
Dreifbýliskjördæmin sex skulu
takmörkuð þannig að ekkert lög-
sagnarumdæmi (= sýsla eða kaup-
staður) skiptist. Vera skulu 6
þingmenn fyrir hvort hinna fjöl-
mennustu af þeim en í engu kjör-
dæmi færri en 3, alls 28 þihgmenn.
Varamenn fyrir kjördæmis-
kosna og landskjörna þingmenn
skulu kosnir með sama hætti.
Kosningalög segja nánar í hvaða
þörf og hvaða röð þeir taka þing-
sæti á Alþingi.
Nú verður kosningalögum
ávexti af í sambandsríki voru við
Eyrarsund, nánustu fyrirmynd-
inni að flokkakerfi voru. En ólga
okkar vex. Aðkallandi þörf í því
skyni að tala þingflokka okkar
haldist óbreytt (eða slysist niður í
þrjá með tímanum) er að hverfa
aftur til þess 8 þingmanna há-
marks í kjördæmi, sem gilti aldar-
fjórðunginn fyrir 1959 (raunar 6
fyrir 1942) meðan núverandi flokk-
ar festu í jarðvegi allar þær rætur,
sem þeir enn búa að en geta nú
farið að að bregðast þeim ef
Reykjavík yrði óskipt kjördæmi
liðugra 20 þingsæta. Margt fleira,
sem hér er ekki rúm að ræða,
mælir með að gera ekki mann-
grúa neins staks kjördæmis meiri
en t.d. sjöttaparts þjóðarheildar-
innar. Hann er þá síður fráskilinn
gersónukynnum við fulltrúa sína.
Ábyrgðar- og verkaskipting milli
20 fulltrúa fyrir stakt kjördæmi
gefst varla vel við hliðina á sams
konar ábyrgðardreifingu í aðeins
4 — 6 þingmanna hóp í hinum
kjördæmunum. Umdeilanleg tak-
sem ala nú þrjá fimmtunga þjóðar,
skuli hvorki gerð alveg jöfn né með
hlutfallinu 3:2 heldur með hiut-
fallinu 30:31 dreifbýlinu í vil.
Sársauki yrði að öðrum kosti í
fleiri kjördæmum en ella þarf og
yrði of sár til þess að gott leiddi af.
Rök og reikningar með og móti
gætu fyllt heila bók. Þetta hlutfall
mun tryggja að ekki verði Alþingi
með yfirtroðslur gagnvart þétt-
býlinu. En margir andstæðingar
hlutfallsins 30:31 geta sagt með
sanni að með slíkum „ójöfnuði" sé
fyrirbyggð endurkoma gullaldar
þeirrar, sem bernskutíð núverandi
flokka var, með aðeins 6 þingmenn
samlagt (frá 1920) fyrir Reykjavík
og núv. Reykjaneskjördæmi. En
svo skammgóður vermir náðist af
því valdamisrétti að ósannað er að
hlutfallið 30:31 með viðeigandi
vaidsdreifingaraðgerðum við
hliðina, gæfist dreifbýliskjördæm-
um framtíðar miklu lakar. Ein-
mitt í ljósi búferlasögunnar hafa
hinir þrákelknislausari menn í
Jöfnun kosningaréttar í
4-8 þingsæta kjördæmum
breytt, innan téðra takmarkana.
Ekki má breyting valda því að
mismunur á atkvæðisvægi að baki
þingsætum eftir kjördæmum vaxi.
Skylt er Alþingi, og eins ríkis-
stjórn í því tilfelli, sbr. 28. gr., að
breyta lögum til nægrar vægis-
jöfnunar þegar svo er komið að
kjósendafjöldi einhvers kjör-
dæmis nær ekki 80% af meðaltali
slíks vægis að baki 28 þingsætun-
um í dreifbýliskjördæmum sex eða
ekki 80% slíks meðaltalsfjölda í
fjórum kjördæmum sunnan Hval-
fjarðar, eftir því hvorri helft ríkis
kjördæmið liggur.
II. Tillaga mín er
íhaldsvilji í sumu
Málið á tregari byr en sæmir
augljósu meirihlutafylgi þjóðar
við jöfnunarbreytingar. Enga til-
lögu um þær þorði fráfarandi
stjórnarskrárnefnd 1978 að bera
fram, kastaði heldur boltanum
upp til leikkeppni í milli flokka.
Ekkert hænufet gæti samvirk
ríkisstjórn Ólafs Jóhannessonar
leyft flokkum sínum að stíga í
alvöru í málinu, hvað sem í mál-
gögn hennar kemur að henni lát-
inni. Ekki á hin nýja stjórnar-’
skrárnefnd, sem skila skal af sér
1981, þarna auðveldan leik. Hvaða
lausn sem um semdist yrði Alþingi
hrætt við afleiðingar, einnig fylgi-
kvíllana.
Þó borgar sig ekki að vera
hálfur í svörum í svo alhæfðu
mannréttindamáli. Ekki er heldur
vert að þegja við falskenningu eins
og þeirri að markmiðið að jafna
lífskjör í landinu hljóti að nást
miklu síður ef kosningaréttur
verði jafnari en er. Einna nýjustu
staðhæfinguna um það bar merk-
iskona í Framsóknarflokknum á
borð í Tímanum 17.3., í árás á
réttmæt rök Jóns Skaftasonar fv.
alþm. fyrir málefninu. Ég nenni
ekki að vitna í fjölda greina með
og móti.
Játað skal á hinn bóginn að í
dreifbýli er nægur kosningaréttur
ennþá dýrmætari eign en í fjöl--
menni og staðbundin rök þarf að,
meta af gát. íhaldssemi gegn
ofhraðri tilfærslu á völdum er líka
farsæl flokkum. Mergurinn í II.
kap. mínum verða því atriði, sem
ég neita að slíta úr tengslum við
fortíð.
Kjördæmabreytingin 1959 var
til bóta. Eins og norrænu ríkin hin
er ísland orðið óhæft til þess
tveggjaflokkakerfis, sem er enskt
og nú byggt á útilokun liberala
flokksins og á einmenningskjör-
dæmum. Hlutbundnu kosningarn-
ar má gera persónulegri en gert
hefur verið. Enn eigum við því
láni að fagna að þola tognun í
þingflokkum án þess að springi.
Lýðræðis- og borgarahreyfingar
landsmála hafa ekki sundrast í
glundroðann, sem sjá rhá t.d.
mörk Kjalarnes- og Álftaneskjör-
dæma nefni ég bráðum, líka þá
undantekningu frá meginreglu
greinarheitis míns að stakt kjör-
dæmi fái e.t.v. aðeins 3 þingmenn.
Hlynntur væri ég tillögu um að
sá framboðsflokkur nyti tilkalls til
jöfnunarþingsæta, sem ekki hefði
náð kjöri í kjördæmi en þó náð 6%
eða 8% af kjósendafylginu. Það
ætti að tryggja að flokkur deyi
ekki af tilviljun og nýhreyfingar
geti stundum eflst til þingsetu.
Hinir landskjörnu á fyrsta
þriðjungi aldar voru aðeins 6 (voru
og hétu til 1915 konungkjörnir)
og tekur íhaldssemi mín mið af
þeirri tölu. Sönnunarbyrði til stað-
festingar á því að stærri hópur
hinna föllnu frambjóðenda mundi
gera Alþingi starfhæfara en kjör-
dæmakosnu þingmennirnir gera
það liggur á öðrum en mér.
Fækkun dreifbýlisþingmanna til
að geta fjölgað á þingi uppbótar-
fulltrúum með engin eða ófyrir-
sjáanleg heimkynnatengsl væri
ekki til bóta. Festing þingmanna-
fjöldans við oddatölun 61 virðist
mér afsakanlegt beggjabil til-
lagna, sem ólíkir kunnugleika-
menn um hætti og húsnæði Al-
þingis hafa borið fram. Oddatala
er æskilegri en 60, sem nú er.
Það lýsir íhaldsvilja hjá mér og
skoðanabræðrum mínum að
helmingsvaldaskiptin milli
drcifbýliskjördæma sex og hinna,
öllum flokkum loksins vitkast í
kjördæmamálinu.
Meðalíbúafjöldi bak við hvert
hinna 28 dreifbýlisþingsæta er
samkvæmt tillögu minni 3'/2 úr
þúsundi en hálfu öðru þúsundi
hærri meðalfjöldi að baki þingsæt-
anna 27 sunnan Hvalfjarðar. Mis-
vægi atkvæða yrði mikið enn þótt
viðbrigði séu það frá því sem er.
Mér segir svo hugur að hiti
deilunnar kynni, að þessum sigri
fengnum, að beinast yfir í rifrildi
um hentug kjördæmamörk innan
höfuðstaðarsvæðis og um deiling
16 þingsæta milli þeirra 4 kjör-
dæma, sem hafa langt innan við 20
þúsund íbúa hvert. Þeim atriðum
og fleirum ber því að halda utan
31. gr., sem þó haslar bardaganum
þröngan völl. Með óhreyfanlega
núverandi þingsætatöluna 6
standa þar 20 þúsunda kjördæmið
Suðurland og Norðurland eystra
með 5—6 þúsundum fleira fólk. í
happdrættinu um jöfnunarþing-
sæti gætu þau gert sér vonir
umfram meðallag. Hugsanlegar
tilfærslur á sýslumörkum gætu
hvergi á landinu komið þingsæta-
tölunni minna við en í þeim lands-
hlutum.
III. Vangaveltur um
deiling sæta og
kjördæma í kosningalögum
Lausleg ádrepa á kjördæmin tíu
má taka þau eftir röð á landi,
Árni Helgason:
Þeir lægstlaunuðu
sjá hvernig „bjarg-
vættirnir,, eru...
Kommúnistminn hefir gengið
sér til húðar í veröldinni. Þeim
fækkar óðum dag frá degi sem
viðurkenna að þeir séu
kommúnistar. Eftir eru sjónhverf-
ingar og blekkingar. Það sem
auðtrúa menn bundu vonir við
leystist upp í vonleysi. Ævintýra-
glamurpostular Alþýðubandalags-
ins hafa orðið hægar um sig en
fyrir kosningar. Ein vinstri stjórn
enn riðar til falls og nú veit
almenningur það af sárri reynslu
að þeir sem byggja á hinum
svonefnda sósíalisma byggja hús
sín á sandi. Þetta er staðreynd
tilverunnar í dag. Verkalýðsfor-
ystan hefir brugðist hrapalega.
Þeir lægst launuðu sem þar hafa
lagt inn sína von hafa fengið hana
frysta í ísköldum raunveruleika og
bilið milli hæsta og lægsta kaups
hefir aldrei verið meira en á
tímum þriðju og seinustu og
verstu vinstristjórnar, enda þar
flestir áttavilltir við stýrið.
Ráðherrar sem ætluðu að leiða
verkalýðinn til velmegunar horfa
lítið á laun sinna umbjóðenda, en
hækka sinn hag með fríðindum og
hæstu launum um leið og verka-
lýðsforystan telur það í starfi og
staðreyndum koma þjóðinni best
að hafa þá sem verðmæti lands-
auðsins skapa á sem rýrustum
kjörum. Og það er ógerningur að
reikna það út hve mikið þessir
vinstri ráðherrar fá í laun fyrir að
rýra afkomumöguleika þeirra sem
mega sín lítils eða einskis í þjóð-
félaginu. Allur söngur Alþýðu-
bandalagsins um hærri laun tii
lægstlaunaðra er þagnaður eða
runninn út í hæsi. Þessi ráma
rödd veit ekki hvernig hún á að
blekkja sína fylgjendur næst.
Ríkisstjórnin er í raun og veru
fallinn. Hún hangir saman á
hræðslu og örvæntingu við þá sem
trúðu henni fyrir lífsafkomu sinni.
Hvílík örlög? Og enn ræður hún
ekki við þá sem hæstir eru og
krefjast meira og holskefla
vitleysunnar er framundan.
Það er sorgleg staðreynd að þeir
sem vinna að framleiðslunni í dag,
þeir sem eru venjulegir verka-
menn í hraðfrystihúsum og fisk-
verkunarstöðvum, hafa ekki nema
1/10 af kaupi þeirra sem lofuðu að
jafna kjörin. Álls konar menn sem
lifa af afrakstrinum og koma
hvergi nærri framleiðslunni
leggja ekkert í áhættu eða kostn-
að, fleyta rjómann í þjóðfélaginu.
Hún er líka þögnuð röddin í
Þjóðviljanum um arðrán og svo-
leiðis því þar hefir nefnilega
kommúnistum fjölgað svo mikið
að nú verða þeir að fá frið til að
verja sitt „arðrán".
Þótt ömurlegt sé til þess að vita
hvernig komið er í ísl. þjóðlífi
undir vinstri stjórn, er það þó ljós
punktur í öllu saman áð þeir
lægstlaunuðu, frystihúsverka-
menn og aðrir, eru búnir að sjá
hvernig þeirra „bjargvættir" og
verkalýðsforystan starfar.
I dag er því mikil hægri sveifla
á íslandi. Fólkið þolir ekki blekk-
ingar og svik til eilífðar.
Helgiljóminn er hruninn af
kommúnismanum. Hann er ekki í
Árni Helgason
tísku í dag. Það verður íslenskri
þjóð til bjargar. Hver einstakl-
ingur hættir að trúa í hrævareld-
ana, finnur sjálfan sig í eigin
mætti og ósjálfrátt verður flúið til
N