Morgunblaðið - 05.07.1979, Síða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 5. JÚLÍ1979
Pólland:
Þjóðernis-
hyggja og
Jóhannes Páll páfi veifar til mannfjöldans í heimabæ sínum Wadowice. Mynd sem þessa fyrirskipuðu
Pólland sjálfstæðast
austantjaldsríkja
Fréttamenn og blaðamenn
hvaðanæva að fylgdu páfa í heim-
sókn hans til Póllands. Einn
þeirra, brezki dálkahöfundurinn
Mark Frankland, skrifaði m.a. að
henni lokinni:
„Erlendir ferðalangar hrífast af
Póllandi frekar en öðrum austan-
tjaldslöndum. Það eru þjóðar-
einkenni Pólverja, sem endur-
speglast í nútímaleikhúsi þeirra,
kímnigáfa, glæsimennska og
skáldleg tilhneiging. Harmsaga
þjóðarinnar s.l. tvö hundruð ár
hefur haft sterk mótunaráhrif á
siðmenningu Pólverja."
sinni upplifað sjálfstæði. Það var
á árunum milli stríða. Fáar þjóðir
áttu um eins sárt að binda í síðari
heimsstyrjöld og hún. Þá lét
fimmti hver Pólverji lífið. Alþýðu-
lýðveldi var stofnað 1944 og landið
yfirlýst „sósíalískt" ríki 1947.
Eftir það var landinu stjórnað
með harðri hendi. Eitthvað linað-
ist þó takið eftir dauða Stalíns
1953. Til uppreisnar kom árið
1956. Kom Gomúlka þá aftur til
valda og reyndi hann ásamt nýrri
stjórn sinni að halda Kremlverj-
um í skefjum. Um tíma réðu
Pólverjar her sínum sjálfir, örygg-
islögreglan varð valdaminni og
samyrkjubúskapur var afnuminn
um tíma. Baráttan fyrir frelsi var
hafin.
kirkja...
Á 18. öld var Póllandi ógnað af
þremur valdamiklum nágrönnum.
Pólska þjóðin hefur aðeins einu
Verkamannaóeirðir urðu 1970
vegna verðlagshækkana og al-
mennrar óánægju með efnahags-
mál. Gomulka var vikið frá og við
tók ný stjórn með Edward Gierek
í fararbroddi. Aftur kom til upp-
þota sumarið 1976 og síðan þá
hafa stjórnvöld hert tökin jafnt og
þétt. Ein stofnun hefur þó gert
það að verkum að stórir hópar
andófsmanna þrífast í Póllandi og
það er kirkjan.
Engu að síður er Pólland sjálf-
stæðast austantjaldsríkja að frá-
taldri kannski Júgóslavíu Títós.
Skýringar eru margvíslegar en
eiga þó flestar rætur sínar að
rekja í þjóðareðlinu. Pólverjar eru
hugrakkir og þeir hafa og munu
áfram berjast fyrir frelsi sínu.
Það er aðeins tímaspursmál hven-
ær næsta uppreisn verður eða með
hvaða hætti. Fá nútímastjórnkerfi
hafa átt eins erfitt uppdráttar og
það pólska. Pólska þjóðin komst
fyrst á spjöld sögunnar árið 963
með kynnum þýzks riddara og
Mieczyslaws prins 1. Forfeðrum
Prins þessa hafði tekist að sam-
eina marga ættbálka sem bjuggu á
þessu stóra landssvæði og þar var
til staðar þróað pólitískt samfélag
þjóðar sem byggði afkomu sína á
akuryrkju.
Pólverjar höfðu þá hvorki grætt
né tapað á samskiptum við háþró-
uð menningarríki í vestri og suðri.
Þjóðerniskenndinni hefur
engum tekizt að hnekkja
Síðustu tvær aldir hefur Pól-
land verið bitbein nærliggjandi
stórvelda sem keppzt hafa um að
Frá Varsjá.
ná yfirráðum þar. Landinu var
skipt milli Rússa, Prússa og Aust-
urríkismanna 1772. Aftur skipt á
milli Rússa og Prússa 1793 og enn
einu sinni milli þeirra tveggja og
Austurríkismanna 1795. í upphafi
síðari heimsstyrjaldar hertóku
Þjóðverjar landið úr einni átt og
Rússar úr annarri og skiptu síðan
bróðurlega á milli sín.
Þrátt fyrir brambolt yfirvöðslu-
samra nágranna með landið og að
tilvist þess sem ríkis hafi hrein-
lega verið máð út á 17. og 18. öld
hefur samfélag Pólverja alltaf
verið við lýði. Þjóðerniskennd
þeirra og samstöðu hefur engum
né engu tekizt að hnekkja. Kirkjan
hefur verið framvörður þeirrar
þjóðernishyggju, þ.e. þeirrar
kenndar sem skapað hefur sam-
stöðu en ekki valdið átökum.
Þjóðernishyggja tekur á sig
margar myndir. Hún getur verið í
því fólgin að viðhalda og rækta
samstöðu með þjóðinni. Á hinn
bóginn að auka áhrif hennar út á
við. Síðarnefnda mynd hennar er
undirrót átaka og styrjalda. Þann
þátt þjóðernishyggjunnar aðyllt-
ist Pilsudski marskálkur leiðtogi
Póllands á millistríðsárunum.
Svokallaðan „Hegemonisma" eða
yfirdrottnunarstefnu, sem Kín-
verjar til dæmis ásaka Rússa fyrir
í dag.
Gagnkvæmar væntingar milli ríkis og kirkju í
Póllandi gera það að verkum að Pólland er
sjálfstæðast af austantjaldsríkjum. Þótt róm-
versk-kaþólska kirkjan í Póllandi sé ekki löglega
viðurkennd af yfirvöldum og hafi ekki frjálsan
aðgang að fjölmiðlum sem í flestum nútímastjórn-
kerfum er eini tengiliður slíkra stofnana við
almenning (sbr. að íslenzka þjóðkirkjan hefur nú
skipað sérlegan fréttafulltrúa), þá er kirkjan í
Póllandi eina einingartákn pólsku þjóðarinnar og
hefur verið síðastliðnar aldir. Hún er hornsteinn
siðmenningar þeirra og hefur átt stærstan þátt í því
að halda þessari slavnesku þjóð saman þegar á hana
hefur verið herjað úr mörgum áttum.
Samt vænta stjórnvöld þess að kirkjan taki þátt í
félagsmálum og velferðarmálum. Kosning pólsks
kardínála í páfastól mun hafa afgerandi áhrif á
stöðu kirkju og samband hennar við yfirvöld í
Póllandi, ef ekki víðar en það á eftir að koma í ljós.
Þegar Jóhannes Páll II. heimsótti föðurland sitt
fyrr í þessum mánuði var hann hylltur sem
þjóðhetja af milljónum samlanda sinna. Þessi
hispurslausi og hreinskilni maður sem talar af slíkri
mannúð og viti hefur beint sjónum heimsins að því
hver staða kirkjunnar er í raun í þeim stjórnkerfum
sem kenna sig við kommúnisma en eru alræðisríki
— þar sem stjórnvöld miða markvisst að því að gera
kirkjuna að líkneski án vilja eða markmiðs, en ekki
að lifandi afli sem hún þó enn er ...
Námuverkamenn í Katowice