Morgunblaðið - 17.02.1981, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. FEBRÚAR 1981
Þórhallur SÍKurðsson leikstjóri. Margrét Guðmunds- Hákon Waajfe sem
dóttir í hiutverki Biíf.
Lindu.
Andri örn Clausen Biff, lengst til hægri, reynir aö útskýra málin fyrir föður sinum, en
sem Happy. Willy vill ekki hlusta. Happy fylgist með. Ljó«m. Mbi. rax
Linda stendur með Willy í blíðu og stríðu. Hún hughreystir og ýtir um leið „Þú getur ekki hent mér eins og einhverju „Það sækja að mér undarlegar hugsan-
undir falska drauma. úrhraki.“ Willy ræðir við forstjórann, sem Jón S. ir.“ Sðlumaðurinn, sem Gunnar Eyj-
Gunnarsson leikur. ólfsson leikur, snýr heim eftir mis-
heppnaða sðluferð. l.jóHm. Mbl. RAX.
„Solumaður deyru í Þjóðleikhúsinu:
„Ekkert í lífinu er „næst“ heldur allt
til samans og samtimis i okkur“
- sagði Arthur Miller m.a. um
hugmynd sína að verkinu
Þjóðleikhúsið frumsýnir nk. laugardag. 21. fehrúar. hið þekkta
leikrit Arthur Millers, Solumaður deyr, í þýðingu dr. Jónasar
Kristjánssonar. Þórhallur Sigurðsson er leikstjóri og með
aðalhlutverk fara Gunnar Eyjólfsson, sem leikur solumanninn
Willy Loman, Margrét Guðmundsdóttir leikur Lindu konu hans og
Hákon Waage og Andri Örn Clausen leika syni þeirra hjóna. Biff
og Ifappy.
Sðlumaður deyr var eitt af fyrstu verkum Þjóðleikhússins eftir
stofnun þess 1950. en það var frumsýnt þar í aprflmánuði 1951.
Verkið var fyrst frumsýnt í New York árið 1949. Arthur Miller
þarf vart að kynna fyrir lesendum, því hann er islenzkum
leikhúsgestum vel kunnur. Þjóðleikhúsið hefur sýnt mörg verka
hans og nægir að nefna „Horft af brúnni“, „Gjaldið“ og „Eftir
syndafallið“. A þeim rösku 30 árum sem liðin eru frá fyrstu
frumsýningu verksins hefur það verið sviðsett og sýnt margoft um
allan heim. Við litum inn á æfingu á Sölumanninum i síðustu viku
og ræddum við leikstjóra og leikara.
Fyrstan hittum við að máli
leikstjórann, Þórhall Sigurðsson.
Hann sagði, að Þjóðleikhúsinu
hefði fundist við hæfi að kynna
þetta víðfræga verk fyrir nýrri
kynslóð, þar sem liðin væru 30 ár
frá fyrstu sýningu þess hérlendis
og að æfingar hefðu hafist 1. des.
sl. Um uppfærsluna sagði hann:
„Við nálgumst ekki leikritið eins
og safngrip. Við höfum reynt að
uppgötva allt út frá texta Millers.
Eftir að leikritíð kom fyrst fyrir
sjónir manna, geystust fram á
sjónarsviðið alls konar fræðingar,
sem reyndu að draga það í ákveð-
inn dilk. Miller hefur síðan marg-
sinnis sýnt fram á í skrifum
sínum, að það er alls ekki svo
einfalt. Þetta er sú kveikja sem við
byggjum á, hún er öll frá Miller
sjálfum." Þórhallur sagðist að-
spurður ekki hafa séð verkið á
sviði áður, og gæti því ekki dæmt
um, hvort þessi uppfærsla líktist
öðrum.
Arthur Miller hefur m.a. sagt
um verkið: „Fyrsta hugmyndin
sem ég fékk fyrir leikritið Sölu-
maður deyr var að láta risavaxið
höfuð, sem væri jafnhátt sviðsop-
inu, birtast og opnast síðan þann-
ig, að við sæjum inn í mannshöfuð.
Upprunalegi titillinn var raunar
„The inside of his head“. Hug-
myndin var hálfgert grín, því inni
í höfði mannsins eru eintómar
mótsagnir. — Hugmyndin að
Sölumaður deyr var frá upphafi
órjúfanlega tengd þessari afstöðu
minni, að ekkert í lifinu sé „næst“
heldur sé allt til samans og
samtímis í okkur; að ekki sé til
nein fortíð sem hægt sé að „grafa
upp“ í einni persónu, heldur sé sú
persóna sjálf sín eigin fortíð og að
nútíðin sé einungis það sem fortíð-
in megni að taka eftir, þefa uppi
og bregðast við.“
„Meira virði dauð-
ur en lifandi“
„Sölumaður deyr“ fjallar í
stuttu máli um Willy Loman, sem
verið hefur farandsali allt sitt líf,
konu hans Lindu og syni þeirra,
Biff og Happy. — Willy er kominn
á efri ár og hann er í sporum
þeirra fjölmörgu, sem uppgötva,
að þjóðfélagið hefur ekki lengur
not af þeim og tilgangsleysi lífs-
baráttunnar blasir við. — „Meira
virði dauður en lifandi," segir
hann eitt sinn. Willy rifjar upp
vonir sínar og drauma, sem hon-
um finnst að hafi brugðist — að
hann hafi brugðist. Skilin milli
fortíðarinnar og nútíðar verða
óljós og fortíðin herjar á hugar-
heim hans og hann er þreyttur,
óendanlega þreyttur. í því tilefni
falla þessi orð: „Lítill maður getur
orðið alveg eins þreyttur og mikill
maður."
Lindu konu Willys lýsir Arthur
Miller svo: „Hún er glaðlynd og
opinská, en hefur með járnaga
bælt niður andúð sína á háttalagi
bónda síns, hún elskar hann og
dáir og viðkvæmni hans og bráð-
lyndi, háfleygir draumar og mein-
lítil ónot eru henni sem orðin um
þá voldugu þrá sem hann ber í
brjósti, þrá sem hún elur einnig,
en megnar ekki að láta í ljós eða
fylgja út á yztu nöf.“
Margrét Guðmundsdóttir leikur
Lindu, hún segir: „Lindu er bezt
lýst með orðum Millers. Hún hefur
alltaf fylgt Willy og trúað á hann,
en það kemur einnig í ljós, að hún
kýs öryggið fremur en ævintýra-
mennskuna." Þá sagði Margrét að
hlutverkið væri erfitt, en
skemmtilegt og spennandi. —
„Þetta leikrit er eitt af því albezta
sem skrifað hefur verið og efni
þess á ekkert síður við í dag en á
þeim tíma sem það er skrifað. Það
er mjög mannlegt og við höfum öll
séð þennan sölumann í svo mörg-
um í kringum okkur. — Þessi
draumur um að allt verði gott og
síðan eiiíf vonbrigði."
Draumar hundnir í
framtíð sonanna
Draumar og vonir Willys eru —
að hætti margra feðra — bundnar
í framtíð sonanna tveggja, og þá
sér í lagi eldri sonarins, Biff.
Samskipti þeirra mótast af
brostnum vonum. Hákon Waage
leikur Biff og segir um hann: „Það
má segja, að hann lifi samkvæmt
hinni frægu setningu: „Þeim var
ég verst er ég unni mest.“ Það er
undir niðri mikil væntumþykja og
ást milli feðganna. Biff hefur í
raun ekki fengið að vera hann
sjálfur. Líf hans mótast af þeim
kröfum sem Willy gerir til hans.“
Allt virðist hafa gengið á afturfót-
unum hjá Biff allar götur frá því
hann féll í stærðfræði á stúd-
entsprófi, en Hákon segir: „Það
má þó segja, að Biff komi heil-
steyptari út úr þessu en bróðirinn
Happy, því Happy tekur upp
merki Willys. Mér þykir óskaplega
vænt um Biff. Það er svo ótal
margt í fari hans og fjölskyldu
hans sem ég þekki og ég veit að við
komum öll til með að þekkja."
„Hvers vegna þurfa allir að
leggja undir sig heiminn?" er
spurt í leikritinu og yngri sonur-
inn, Happy, metur skemmtanir,
fagrar konur og lífsins lystisemdir
meira en svo, að hann nenni að
standa í að reyna eitthvað slíkt.
Andri Örn Clausen leikur Happy
og er hér í fyrsta stóra sjálfstæða
hlutverki sínu í Þjóðleikhúsinu
eftir að hann kom frá námi í
Webber Douglas Academy í Lon-
don á sl. sumri. Andri segir um
Happy: „Miller segir að hann sé 32
ára. Hann er nokkuð áttavilltur
ungur maður, búinn að fá vinnu,
kominn inn í kerfið, en hefur ekki
náð neinum frama. I Bandaríkjun-
um á þeim tíma, sem Miller
skrifar verkið fyrir 30 árum, þótti
ekki maður með mönnum, sem
ekki hafði náð festu fyrir þrítugs-
aldurinn. Happy er tíðrætt um
deildarstjórann sinn, völd hans og
ríkidæmi." Happy segir nokkrum
sinnum sannfærandi við foreldra
sína þegar hann vill leggja eitt-
hvað af mörkum: „Ég ætla að gifta
mig“ og lætur einnig í það skína,
að hann vilji og muni ná langt í
lífsgæðakapphlaupinu."
„Réttur maður á rétt-
um tíma og stað“
Við spurðum Andra Örn, hvort
hann hefði vænst þess að fá þetta
stóra hlutverk í upphafi ferils
síns. „Það eina sem ég get sagt um
það er, að ég er svo heppinn að
vera réttur maður á réttum tíma
og stað, en ég er mjög ánægður að
fá þetta tækifæri. Þetta er eitt
bezt skrifaða leiksviðsverk sem til
er.“ — Frumsýningarskrekkur?
„Alla vega ekki enn þá, hvað sem
verður," svaraði hann. Andri Örn
leikur einnig þessa dagana stórt
hlutverk í söngleiknum Gretti. Við
spurðum hann hvort ekki væri
erfitt að samræma þessi stóru
hlutverk. Hann sagði það nokkuð
strembið, t.d. hefði hann reiknað
út, að 15 mínútur yrðu að nægja
honum til að komast í Austurbæj-
arbíó eftir frumsýningu á Sölu-
manninum nk. laugardagskvöld,
en þar verður þá miðnætursýning
á Gretti. „Maður lætur sig hafa
það, enda þess virði meðan maður
er ungur og getur þetta.“ Hann
sagði í lokin, að sér líkaði mjög vel
í Þjóðleikhúsinu. Þórhallur leik-
stjóri hefði verið sér mjög þolin-
móður og gott væri að starfa með
leikurunum.
Ekki tókst að ná sambandi við
aðalsöguhetjuna, Willy Loman,
sem Gunnar Eyjólfsson leikur, en
með önnur stór hlutverk í leiknum
fara: Randver Þorláksson, Bryndís
Pétursdóttir, Árni Tryggvason og
Róbert Arnfinnsson. Önnur hlut-
verk eru í höndum Jóns S. Gunn-
arssonar, Þórunnar Magneu
Magnúsdóttur, Bessa Bjarnason-
ar, Sigríðar Þorvaldsdóttur og
Eddu Þórarinsdóttur. Það er sem
fyrr segir Jónas Kristjánsson sem
þýðir leikritið, leikmynd gerir
Sigurjón Jóhannsson, búninga sér
Dóra Einarsdóttir um og Kristinn
Daníelsson annast lýsingu.
Frumsýning er sem áður segir
nk. laugardag kl. 20 og önnur
sýning sunnudaginn 22. febrúar kl.