Morgunblaðið - 17.02.1981, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. FEBRUAR 1981
Pálmi Jónsson
við setningu
landbúnaðar-
þings:
Árið 1980 var landbúnaðinum
hagstætt á marga lund. Árferði var
með afbrigðum meginhluta ársins
eða allt til septemberloka, en með
október brá til óvenjulegra kulda og
síðar umhleypinga, sem stóðu allt
til ársloka. Heyafli var með mesta
móti að vöxtum, en fóðurgildi
minna en búast hefði mátt við,
líklega vegna mikillar sprettu. Upp-
skera garðávaxta var í hámarki,
einkum kartaflna, og framleiðsla
graskögglaverksmiðja var einnig
meiri en nokkru sinni fyrr. Árið var
þó ekki áfallalaust frá náttúrunnar
hálfu, því 17. ágúst braust út þriðja
Heklugosið á aldarþriðjungi. Gos-
inu fylgdi mikið öskufall, sem
spillti afréttum og gróðurlendi, allt
norður í efstu byggðir Skagafjarð-
ar. Nausðynlegt reyndist að smala
fé af afréttum og reka til byggða, og
greiddi ríkisstjórnin fyrir því að
unnt væri að slátra nokkru af
dilkum fyrir venjulega sláturtíð.
Ekki eru öll kurl til grafar komin
um varaitlegar landskemmdir.
Ljóst er þó, að þær eru verulegar.
Einnig hefur ráðuneytinu nýlega
borist skýrsla um stórkostlega
mengun í heyjum nokkurra bænda í
framsveitum Skagafjarðar, og er nú
til athugunar á hvern hátt verði
nauðsynlegt að bæta það tjón, sem
þessir bændur hafa orðið fyrir.
Framleiðslu- og markaðsmál
settu svip sinn á alla umræðu um
landbúnaðarmál á síðasta ári. Svo
hafði raunar einnig verið árin á
undan, enda hefur á þeim sviðum
verið við að fást stærstu vandamál
landbúnaðarins. Þessi mál eru svo
þaulrædd, að ég tel ekki ástæðu til
að flytja um þau langt mál að þessu
sinni. Það er þó ljóst, að kjarnfóð-
urgjaldið, sem lagt var á með
bráðabirgðalögum 23. júní, hefur
reynst virk leið til áhrifa á fram-
leiðslu, a.m.k. mjólkur og mjólkur-
afurða. Þessari leið til framleiðslu-
stjórnunar, kjarnfóðurgjaldinu, var
veltekið af bændastéttinni, jafnvel
ótrúlega vel. Þetta sannar, að
bændur sáu að hér var um óhjá-
kvæmilega aðgerð að ræða, ef við
áttum ekki að missa tökin á
mjólkurframleiðslunni í sumar og
sitja síðan áfram í sömu vandræð-
unum og verið hafði með mark-
aðsmálin. Þær fáu óánægjuraddir,
sem heyrðust, eru nú flestar hljóðn-
aðar.
Á árinu 1979 var mjólkurfram-
leiðslan 117 millj. lítrar. Á því ári
var innanlandsneyslan ásamt fram-
leiðslu á nýmjólkurdufti 100 millj.
lítra. Umframframleiðsluna gátum
við ekki selt til annarra landa fyrir
hærra verð en sem svaraði vinnslu-
kostnaði varanna, þegar best lét.
Makaður, sem ekki gefur meira en
þetta, er óviðunandi.
Á síðasta ári varð mjólkurfram-
leiðslan 107 millj. lítrar, og hafði
því minnkað um 10 millj. lítra frá
árinu á undan. Neysla innanlands
hafði aukist í 105 millj. lítra,og
rúmlega 600 þús. lítra voru notaðir
í framleiðslu á mjólkurdufti, þann-
ig að umframframleiðsla varð að-
eins 1.200.000 lítrar eða um 1,2% af
heildarframleiðslu. Sú neysluaukn-
ing, sem þarna verður á milli ára, á
að verulegu leyti rætur að rekja til
smjörútsölunnar sem efnt var til á
haustdögum. Það er ekkert vafa-
mál, að kjarnfóðurgjaldið hefur
haft drjúg áhrif á mjólkurfram-
leiðsluna, þannig að nú stendur
nálega í járnum framleiðsla og
innanlandsneysla.
Kindakjötsframleiðslan varð á
árinu 1980 10,66% minni en árið
áður, en dilkakjötsframleiðslan var
þó ekki nema 2,91% minni, því
þrátt fyrir mun færri dilka, sem
komu í sláturhús, var fallþungi
þeirra meiri og munurinn því «kki
meiri en þetta. Þessi mismunur í
kindakjötsframleiðslunni stafar
mest af því, að á milli þessara
tveggja ára varð fækkun á sauðfé í
landinu um 11%.
Ég hef margsinnis látið það í ljós,
Pálmi Jónsson landbúnaftarráðherra flytur ræðu sína á búnaftarþingi,
en það hófst i gær. Ljósm. Rax.
málum bæði á sviði laxaræktar og
silungsveiðivatna.
Nokkur ný refabú tóku til starfa
á árinu, og virðist sú grein lofa
góðu. Nú liggur fyrir í ráðuneytinu
mikill fjöldi umsókna um stofnun
refabúa og loðdýrabúa, sem allar
verða teknar til athugunar af sér-
stakri nefnd, sem ég mun kveðja
saman til þess að fjalla um þau mál
og skila tillögum um nýjar leyfis-
veitingar.
Það eru miklar vonir bundnar við
þessar greinar og fleiri fyrir land-
búnaðinn, en það tekur allt sinn
tíma að koma þessari starfsemi í
gang, þannig að hún skili arði og
auki verulega tekjumöguleika fólks-
ins í sveitunum. Ég tel nauðsynlegt
að halda nýtingu þessara búgreina
sem mest hjá bændunum sjálfum,
enda þótt ekki beri að útiloka, að
aðrir aðilar geti átt þar hlut að.
I landbúnaðinum gildir enn hið
fornkveðna: „Hollt es heima hvat“.
Landið sjálft er auðvitað megin-
undirstaða landbúnaðarins, en við
þurfum að kappkosta að nýta fjöl-
þætta kosti lands okkar á sem
bestan máta okkur sjálfum til
Nauðsynlegu sam-
dráttarskeiði
landbúnaðar lokið
Forðast ber sveiflur og stefna að aukinni hagkvæmni
að um leið og óhjákvæmilegt var að
draga saman mjólkurframleiðsl-
una, þannig að hún væri litlu meiri
en sem svaraði því að fullnægja
innanlandsmarkaðinum, væri
okkur jafnframt nauðsynlegt að
halda sauðfjárframleiðslunni í
svipuðu horfi og verið hefur. Við
höfum sett okkur það markmið að
halda byggð í landinu líkt því sem
nú er. Við höfum einnig sett okkur
það mark, að félagsleg og efnaleg
kjör bænda og sveitafólks verði sem
næst í samræmi við kjör annarra
stétta þjóðfélagsins.
Ef þess væri krafist, að fram-
leiðsla beggja höfuðbúgreina land-
búnaðarins væri aðeins við hæfi
innlenda markaðarins, þá gætum
við ekki náð þessum markmiðum
okkar. Hvort tveggja myndi ske,
byggðin myndi grisjast, hún myndi
sums staðar hrynja og bændur og
sveitafólk gætu ekki náð þeim
kjörum, sem við stefnum að. Til
þess að mögulegt sé, að þessi
markmið náist, verðum við í ljósi
þess samdráttar, sem óhjákvæmi-
legur var í mjólkurframleiðslunni,
að halda uppi sauðfjárframleiðsl-
unni þannig, að þar verði ekki
einnig um stjórkostJegan samdrátt
að ræða. Þetta verður að gerast
þrátt fyrir það, þó að nokkru fé
þurfi að kosta til útflutningsbóta.
Það mun samt vera þjóðfélaginu í
heild hagstætt, Ef sveitirnar gisna,
til að mynda vegna 20—30% sam-
dráttar í sauðfjárframleiðslu, mun
verða dregin stór burst úr nefi
útflutningsiðnaðarins. Þá mun
verða mikill samdráttur hjá þjón-
ustuaðilum og þá verður mikill
samdráttur í þjónustuiðnaði um
allt land. Vegna þess samdráttar,
sem þegar er orðinn, ber nokkuð á
erfiðleikum hjá byggingariðnaði og
þjónustuaðilum víðs vegar um land.
Hvað mundi þá, ef frekar yrði að
gert
Markaður
erlendis
að þrengjast
Til þess að halda þessari fram-
leiðslu, þarf auðvitað mjög gaum-
gæfilega að sinna markaðsmálum
fyrir sauðfjárafurðir. Um þessar
mundir veldur það áhyggjum, að
besti markaður okkar erlendis fyrir
kindakjöt virðist vera að þrengjast.
Samhliða því sem Norðmenn
hafa smám saman verið að stefna
að því að verða sjálfum sér nógir
um dilkakjötsframleiðslu, þá greip
norska stjórnin til þess ráðs á
öndverðum vetri að stórlækka
niðurgreiðslur á þeirri vöru. Þetta
hefur leitt til verðhækkunar á
kindakjöti þar i landi, sem jafn-
framt kemur okkur íslendingum til
góða, en talið er, að það muni draga
úr neyslunni, þannig að verulega
þrengist um okkar hlut á þessum
besta dilkjakjötsmarkaði okkar.
Þessi mál eru nú til sérstakrar
athugunar í ráðuneytinu og verður
reynt að ná samningum, helst til
frambúðar við Norðmenn um þessi
mál. Markaðsmál fyrir allar grein-
ar landbúnaðarframleiðslunnar eru
stórmál, sem þarf að sinna af
kostgæfni, en þó er innlendi mark-
aðurinn þýðingarmestur, og þarf að
freista þess eftir föngum að mæta
þörfum hans í hvívetna.
Skipuð hefur verið nefnd til þess
að athuga neyslu á mjólkurvörum
og öðrum landbúnaðarvörum í skól-
um og mötuneytum opinberra
stofnana, og er ætlast til, að sú
nefnd skili tillögum um úrbætur,
komi hún auga á leiðir. Jafnframt
er á döfinni að auka starfssvið
markaðsnefndar ðlandbúnaðarins.
Nýjar búgreinar
Til þess að mæta þeim erfiðleik-
um, sem samdrætti mjólkurfram-
leiðslunnar eru samfara, er nú lögð
aukin áhersla á aðrar búgreinar og
nýjar tekjuöflunarleiðir í áveitum.
Má þar ekki síst nefna eflingu
fiskiræktar, nýtingu hlunninda og
loðdýrarækt. Mörgum fleiri þáttum
landbúnaðarframleiðslunnar er þó
ekki gleymt.
Miklar framkvæmdir hafa verið á
sviði fiskræktarmála á síðasta ári.
Þannig var byggð og tekin í notkun
ný fiskeldisstöð að Hólum í Hjalta-
dal og önnur við Húsavík. Stofnað
hefur verið útibú frá Veiðimála-
stofnuninni á Austurlandi, og reynt
hefur verið að styðja við ýmis konar
tilraunir og auka ræktun í veiði-
hagsbóta, þannig að aðföng land-
búnaðarins séu sem mest af inn-
lendum toga. Á þessu sviði eru
möguleikar okkar hvergi nærri full-
nýttir. Þetta var ein af þeim
röksemdum, sem lágu til þess að
lagt var gjald á innflutt kjarnfóður,
og það hefur sýnt sig að á síðasta
ári minnkaði innflutningur á kjarn-
fóðri um nálega 16 þús. tonn og
varð sá samdráttur nær einvörð-
ungu á síðari hluta ársins.
A síðasta Búnaðarþingi var gerð
ályktun um uppbyggingu fóðuriðn-
aðar, verðjöfnun á graskögglum
o.fl. Verðjöfnun á flutningskostnaði
grasköggla kom til framkvæmda sl.
sumar og skipaðar voru nefndir til
þess að undirbúa uppbyggingu
grænfóðurverksmiðjanna í Skaga-
firði og í Saltvík í Suður-Þingeyjar-
sýslu. Á fjárlögum síðasta árs var
varið 40 millj. kr. til undirbúnings
og framkvæmda við þessar verk-
smiðjur, sem í rauninni var tekin
ákvörðun um að byggja árið 1972. Á
þessu ári eru fjárveitingar og lánsfé
til þessara verksmiðja 150 millj.
gkr. til hvorrar um sig og liggur nú
fyrir að taka ákvarðanir um
áfangaskil i framkvæmdum og fjár-
magnsútvegun með það að mark-
miði, að þær geti tekið til starfa á
árinu 1983. Rétt er að taka fram að
stefnt hefur verið að því og það
hlotið góðar undirtektir, að heima-
menn leggi fram nokkurt fé til þess
að koma þessum verksmiðjum upp.
Ég tel að uppbygging fóðuriðnaðar-
ins sé ákaflega þýðingarmikið mál
fyrir landbúnaðinn.
Enn verður eigi séð fyrir með
vissu, hversu mikið fé vantar til
þess að fullt verð fáist fyrir fram-
leiðslu verðlagsársins 1979 — 80.
Talið er samkvæmt áætlun að til
þess vanti um 4,3 milljarða gamalla
króna. Ríkisstjórnin hefur tekið
ákvörðun um það að mæta þessu að
hluta, með því að leggja fram á
lánsfjáráætlun 1700 millj. gkróna
umfram útflutningsbætur ársins.
Ekki liggja enn fyrir að fullu
ákvarðanir um það, hversu mikið af
því fé, sem innkemur vegna kjarn-
fóðurgjaldsins, fari til þess að
mæta þessum halla, en gert hefur
þó verið ráð fyrir því að til þess
gangi a.m.k. milljarður gkróna. Á
þessu verðlagsári ætti þessi vandi
að vera verulega minni vegna mjög
minnkandi útflutnings mjólkuraf-
urða, enda er nauðsynlegt, að þegar
mjólkurframleiðslan er sem næst
því við hæfi innlenda markaðarins,
fái mjólkurframleiðendur fullt verð
fyrir sínar afurðir.
Tekist á um
fjármagn
1 þjóðfélaginu er auðvitað tekist á
um fjármagn. Það er mikils virði,
að fjármagnið berist sem fyrst til
réttra aðila. Svo er það með út-
flutningsbætur. í janúarmánuði
voru greiddir 3,3 milljarðar gkr. af
útflutningsbótafé, en það er á
fjárlögum 12 milljarðar. Fyrir ára-
mót höfðu bændur fengið greitt af
því, sem tilheyrir þessu fjárlagaári
2,565 m. gkr. og veitti Seðlabankinn
nauðsynlega fyrirgreiðslu, svo það
væri mögulegt.
Með lögum nr. 43 frá 1978 var
jarðræktarlögum breytt, þannig að
skerðing varð á framlögum vegna
ýmissa jarðræktarframkvæmda
bænda, en jafnframt voru jarð-
ræktarframlögin gerð að föstum
stofni í fjárlögum, sem ætlast er til
að haldi verðgildi sínu. Því fé, sem
þannig sparaðist, skyldi varið að
höfðu samráði við stjórn Fram-
leiðnisjóðs landbúnaðarins til ým-
issa þróunarverkefna, nýrra bú-
greina og nýrra tekjuöflunarleiða í
sveitum landsins. Á síðasta ári var
úthlutað til þessara viðfangsefna af
umframfé jarðræktarlaga 504,5
millj. gkróna. Þetta fé hefur að vísu
ekki að fullu verið. notað ennþá, en
það skiptist sem hér segir.
Til fiskræktar og veiðimála, þar
með taldir námsstyrkir 93 millj.
gkr.
Til loðnudýraræktar, þar með
taldir námsstyrkir 108 millj. gkr.
Til að stuðla að bættri heyverkun
50 millj. gkr.
Til kartöfluræktar og til loft-
ræstikerfa í garðávaxtageymslum,
og til að styrkja framleiðslu á
svokölluðum frönskum karföflum
85 millj. gkr.
Til einstakra tilrauna og hagræð-
ingar 23,5 millj. gkr.
Til búnaðarsambandanna 15
millj. gkr.
Til Stofnlánadeildar landbúnað-
arins, m.a. vegna jarðakaupa 80
millj. gkr.
Til markaðsmála 50 millj. gkr.
Óhætt er að fullyrða að þetta fé
hefur komið að miklum og góðum
notum. Verkefnin eru ærin á þess-
um sviðum og liggja nú fyrir
umsóknir um mjög fjölbreytt við-
fangsefni og þó einkum á sviði
loðdýraræktar og fiskiræktar. Á
fjárlögum þessa árs er gert ráð
fyrir 720 millj. gamalla króna í
þessu skyni.
Endurreisn
Hólaskóla
Á vegum landbúnaðarráðuneytis-
ins starfa nú aðeins tveir skólar,
Garðyrkjuskólinn á Reykjum og
Bændaskólinn á Hvanneyri. Báðir
þessir skólar eru reknir af miklum
myndarskap, enda þótt ýmsar
framkvæmdir seú nauðsynlegar á
næstu árum. Á hinn bóginn hefur
fallið niður regluiegt skólastarf á
Bændaskólanum á Hólum. í
marsmánuði sl. tók ríkisstjórnin
ákvörðun um það að endurbyggja
og endurriesa Bændaskólann á Hól-
um og haga uppbyggingarstarfinu
sem næst í samræmi við tillögur,
sem borist höfðu frá Hólanefnd og
skólanefnd Hólaskóla. Hér var um
stefnumarkandi ákvörðun að ræða.
Á grundvelli þessarar ákvörðun-
ar hafa miklar framkvæmdir verið í
gangi á Hólum og í tengslum við
Hólastað á síðasta ári. Þar ber hæst
stofnun fiskibús, sem áður er að
vikið og lagningu hitaveitu, sem
Ijúka þarf við á þessu ári. Hesthús
er í byggingu, unnið hefur verið að
viðhaldi skólahússins og endurbót-
um að utan, og ræktunarfram-
kvæmdir hafa verið í gangi segja
má að öll þau áform, sem stefnt var
að á síðasta ári, hafi tekist. Er
vonandi að það spái góðu um
framhald á uppbyggingu þessa
fornfræga menntaseturs. Það er
ásetningur ráðuneytisins að stefna
að því að reglulegt skólastarf geti
hafist á hausti komanda, og hefur