Morgunblaðið - 17.02.1981, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. FEBRÚAR 1981
17
Sigurður Þorbjarnar, Geitaskarði:
Bamsfæðing
Hér verður sögð saga. írá
siðastliðnum vetri, ai íæðingu
barns. Sagan er ótrúleg og ljót, en
sönn eigi að siður, og sögð nú,
eftir vandlega íhugun, til að
vekja athygli á því, að i okkar
þjóðfélagi velfarnaðar og réttlæt-
is, virðast vera til afkimar, þar
sem réttur hins veika og van-
megnuga er ekki hátt virtur.
rekist hann á metnað og eða
hagsmuni manna. sem i skjóli
aðstöðu sinnar sýnast geta firrt
sig þeirri sjálfsögðu, borgaralegu
skyldu að vera ábyrgir verka
sinna, hversu örlagarikar og
hörmulegar sem afleiðingar
þeirra kunna að verða.
f sögulok verða látnar fylgja
nokkrar hugleiðingar um það
tilefni, sem frásögnin gefur.
Ung barnshafandi kona kom úr
læknislausu sjávarplássi norðan-
lands til dvalar hjá tengdaforeldr-
um sínum. Þau búa í þorpi, þar
sem er gott sjúkrahús og örugg
læknisþjónusta.
Þar bíður hún þess að ala þetta
fyrsta barn sitt. Fæðingar velkom-
ins barns er ætíð beðið með
eftirvæntingu og tilhlökkun, ekki
síst þegar um frumburð er að
ræða.
Henni eru tengdar vonir um
andlegt og líkamlegt atgjörvi, heil-
brigði og rétta sköpun, vonir um að
barnið megi vaxa til eðlilegs
þroska, og geti orðið þeim sam-
stiga, sem þátt eiga í því, að gera
samfélag manna betra og bjartara.
Þessar vonir vöktu í brjóstum
foreldra barnsins, sem beðið var
eftir, og allar forsendur voru til
staðar, að þær gætu ræst.
Þar kom, að konan tók léttasótt
og var flutt á sjúkrahús.
Eftir hálfs annars sólarhrings
dvöl þar, án þess að nokkuð gengi
með fæðinguna, þótti sýnt að ekki
væri allt með felldu, og yfirlæknir-
inn ákvað að hún skyldi send á
fæðingardeild Landspítalans.
Þar voru hálærðir sérfræðingar
til að sjá um velfarnað sængur-
kvennanna, studdir fullkomnustu
tækjum og tækni, sem völ er á
hérlendis.
Flugvél sótti konuna um nótt, og
fargi var í svip af þeim létt sem
kvíðnir höfðu horft á árangurs-
lausar þjáningar hennar. Þeir
töldu að nú væru öllu borgið,
fullkomin sérfræði og fullkomin
tækni mundi sjá um það. Víst var
talið, að keisaraskurðurinn, þessi
líftrygging kvenna í barnsnauð,
mundi verða þrautaráðið — og það
var sofið rólega það sem eftir lifði
nætur, í trú á það að vaknað yrði
til fréttar um að barn væri í
heiminn komið og allt hefði farið
vel.
En þegar hringt var um morgun-
inn og spurst fyrir um hvað gerst
hefði, var tregða á svörum. Upp
fékkst þó, að lokum, að ekkert
hefði gerst. Konan lá enn á sínum
þjáningabeði, og svo skyldi vera
þar til hún yrði léttari. M.ö.o.,
henni var gert, samkvæmt úr-
skurði sérfræðings, að ala barn
sitt eðlilega — eins og það var
orðað, og áhyggjur og illur grunur
lagðist á ný á aðstandendur.
Spurningar knúðu á, en svör
fengust engin. Hvað hafði gerst, og
hvað var að gerast? Gat skeð, að
læknirinn sem sendi konuna frá
sér, hefði metið ástand hennar
skakkt, gat hún þrátt fyrir allt,
sem á undan var gengið, alið barn
sitt eðlilega? Hafði hún ekkert í
hendur sérfræðinganna að gera?
Eða gat svo ólíklega til viljað, að
þeir (sérfr.) hefðu vanmetið — eða
kannski ekkert metið hættuástand
móður og barns, metið marklausar
meira en þriggja dægra þján-
ingar?
Sagði það þessum mönnum ekki
neitt, að glöggur og gætinn læknir
sendi konuna frá sér vegna þess að
honum leist ekki á framvindu
fæðingarinnar, og taldi þörf sér-
hæfðra aðgerða?
Svo virtist ekki vera, því ákvörð-
unin um eðlilega fæðingu stóð
óhögguð — var aldrei endurskoðuð
allan tímann ( um tíu klst.), þar til
barnið var fætt, jafnvel þó sýnt
virtist, að í voða væri stefnt, og sú
varð raunin.
Svo óhugnanlegur var þessi at-
burður, að iækni þeim er trúlega
má teljast höfundur hans, brást
geta og kjarkur til að horfast einn
í augu við afleiðingar verka sinna,
og annar læknir var til kvaddur,
sem mun hafa bjar’gað því sem
bjargað varð, úr því sem komið
var.
Meðan á fæðingunni stóð, var
hinn verðandi faðir algjörlega
hundsaður af lækninum lánlausa.
Hann fékk ekki að fylgjast með
hvað var að gerast, og hann fékk
ekki svör þó hann spyrði.
Það var ekki fyrr en afleiðingar
þess getuleysis og vanhæfni, sem
einkenndu alla meðhöndlun kon-
unnar, blöstu við, að hann fékk
dregið út úr skelfdum læknanema,
sem viðstaddur var, að ekki væri
allt í lagi með móður og barn.
Þessum sorglega atburði er lýst í
fáum dráttum og grófum í bréfi
dags. 10/3 '80, sem tengdafaðir
konunnar skrifaði yfirmönnum
fæðingardeildarinnar, þeim Sig-
urði prófessor Magnússyni, Gunn-
laugi yfirlækni Snædal og land-
lækni, og fer síðari hluti þess hér á
eftir: <
„... Þegar ég tala um hörmuleg
og vítaverð mistök, þá á ég við það,
að svo virðist sem ákvörðunartaka
um meðhöndlun konunnar hafi
verið gerð af lítilli nákvæmni,
lítilli yfirvegun, lítilli þekkingu
eða kunnáttu og af lítilli virðingu
fyrir tilfinningum þeirra sem nán-
asteru tengdir þessari barnsfæð-
ingu.
Hvort sem þetta álit mitt er rétt
eða rangt, þá blasa við hræðilegar
afleiðingar þeirrar meðhöndlunar,
sem konan hlaut: hún sjálf slösuð,
barnið margbeinbrotið, með löskuð
innri líffæri, e.t.v. heilaskemmdir
v/súrefnisskorts og lömun í hand-
legg v/taugaskemmda.
Ég fer ekki nánar nú inn á
einstök atriði þessa skelfilega at-
burðar, en ítreka þá eindregnu ósk
mína, að rannsókn verði á því gerð,
hver eða hverjir eigi þarna sök, og
óska jafnframt, vinsamlegast, eft-
ir, að mér verði gerð niðurstaðan
kunn.“
Með tilvitnuninni í þetta bréf
ætti henni að vera lokið, þessari
ljótu sögu, sem gerðist á fæðingar-
deild Landspítalans hinn 7. mars
sl. Sögulok ættu að vera þau, að
jafn augljós mistök, með jafn
hörmuiegum afleiðingum, hefðu
verið viðurkennd og málalok í
samræmi við það. En raunin varð
önnur og því verður rakið áfram
það, sem síðan hefir gerst.
Fáum dögum eftir að bréfið var
skrifað, var sá er það gerði staddur
í Reykjavík. Ræddi hann þá (í
síma) við próf. Sigurð Magnússon
um efni þess og fékk þau svör við
óskinni um rannsókn, að prófess-
orinn hefði þegar framkvæmt
hana og niðurstaðan var að „engin
læknisfræðileg mistök, þau er sjá
mátti fyrir, hefðu orðið“.
Sama dag var talað við fulltrúa
landlæknis (í síma) og óskað eftir
formlegri rannsókn, sem fullvissað
var um að fram yrði látin fara.
Nú líða tveir mánuðir í þögn.
Landlækni er enn skrifað, rann-
sóknarbeiðnin ítrekuð og óskin um
að fá að vita ijiðurstöðu. Svar
barst fljótlega, þar sem boðað var
til viðræðna á skrifstofu landlækn-
is. Ogerlegt var að þiggja þetta boð
á þeim tíma er til var tekinn og var
frá því skýrt í svarbréfi og ein-
dregið óskað eftir að fá skriflega
gerða grein fyrir, hvort margnefnd
rannsókn hefði farið fram, og væri
svo þá hver niðurstaða hefði orðið.
Mjög fljótlega eftir að bréf þetta
var sent, hringdi landlæknir og
taldi viðræður nauðsynlegar, svo
margt væri í þessu máli sem þyrfti
skýringar við. Bréfritari hélt sig
við óskir um skriflegt svar og taldi
viðræður þá fyrst þjóna tilgangi,
er það lægi fyrir.
Oskaði landllæknir nú eftir að
mega nefna til fulltrúa fyrir sig til
viðræðna og útskýringa, og var það
samþykkt, enda væri þá til staðar
margumbeðið skriflegt svar, sem
nú var sagt til reiðu. Skömmu
síðar barst bréf, dags. 20. júní.
Segir þar, að eftir könnun á
fæðingarsögu konunnar hafi hann
(landlæknir) „komist að þeirri
niðurstöðu, að ekki hafi verið um
læknisfra'ðileg mistök að ræða
við fæðingu barns hennar“.
Auk þessa úrskurðar, var í
bréfinu tilnefndur maður til við-
ræðu og útskýringa, ef þurfa þætti.
Og nauðsyn þótti á frekari
skýringum. Af viðræðum við full-
trúann gat þó ekki orðið, fyrr en
24. ágúst. Hann hafði undir hönd-
um skýrslu um málið, unna af
próf. Sigurði Magnússyni, og var
hún yfirfarin og skýrð eins og hún
var þar skráð.
Er skemmst þar af að segja, að
ályktunarorð hennar voru þessi:
„.. að vel athuguðu máli. get ég
ekki fundið. að læknisfræðileg
mistök hafi verið gerð af þeim.
sem ábyrgir voru íyrir fæðing-
unni“, eða efnislega alveg sam-
hljóða þeim úrskurði, sem sami
maður kvað upp örfáum dögum
eftir að óheillaatburðurinn skeði,
og til er vitnað hér að framan.
Þótti konunni og hennar að-
standendum nú sýnt að hér væri
við stóran að deila, og örðugt
mundi að hnika þessu máli til
réttlætisáttar. Ekki var samt öll
von talin úti enn, og landlækni
skrifað bréf 25. ág. sem þannig
endar: „Ég vil ekki trúa því, fyrr
en ég tek á, að jafn augljósri
vanhæfni með jafn hörmulegum
afleiðingum og hér um ræðir, verði
skotið undir stéttarlegan vernd-
arvæng, og örkuml og andleg
sárindi, sem af þeim leiða, bæði
fyrir barnið, ef það nær að vaxa til
skilnings á bágindum sínum, og
aðstandendur, verði lægra metin
heldur en mistök þau og glöp er
þeim olli.
Því endurtek ég þá kröfu mína,
að mál þetta verði rannsakað í
samræmi við alvöru þess og
þunga."
Nú leið liðlega mánuður án
svars, og 20. sept. var hringt í
landlækni og spurt hvað væri að
gerast. Hann kvaðst vera að bíða.
Viðbrögð hans við kröfu bréfritara
urðu þau að biðja nokkra sérfróða
lækna um álit þeirra og nú var
svaranna beðið.
Þetta vakti og hlúði að vonum,
að einhverjum þeirra sérfræðinga
sem til var leitað, kynni að finnast
meira eða minna eyðilögð framtíð
barns þyngri á metunum en það að
styðja við bakið á „kollega", og
biðin varð blandin eftirvæntingu.
En hér lá ekkert á lausu, svo 3.
des., þá staddur í Reykjavík,
hringdi afi raunabarnsins í land-
lækni og spurði hvað liði svörum
sérfróðra. Landlæknir óskaði ein-
dregið eftir viðræðum á skrifstofu
sinni og fóru þær fram daginn
eftir. Þær leiddu eftirfarandi í ljós
m.a.: Sérfræðingarnir, sem fengu
málið til umsagnar, luku allir upp
einum munni um það, að ekki væri
sök að finna hjá lækni þeim, sem
ábyrgð bar á fæðingunni. Land-
læknir benti á að hérléndis væri
ungbarnadauði hvað minnstur í
heimi, og segði það sína sögu í
þessu sambandi, þó viðmælanda
hans þætti það ekkert laga, af því
sem gerst hafði, og teldi, með
sjálfum sér, það mikið ólán móður-
inni ungu, að hafa ekki lent í
höndum einhvers heimsmethaf-
ans, í stað þess að verða fyrir barði
hrokafullrar vanhæfni.
Margt fleira bar á góma í þessu
spjalli, þó ekki verði fram talið
hér, en niðurstaða þess var sú, að
meira yrði ekki gert af hálfu
landlæknis í þessu máli, og árang-
ur þess, er gert hafði verið, var:
Álits tíu sérfra*ðing hafði verið
Kjarnfóðrið skammtað
eftir sérstökum reglum
í FRAMHALDI af þeirri ákvörð-
un stjórnvalda að setja 200%
skatt á fóðurbæti i júni á siðasta
ári var ákveðið að hver búgrein
fengi ákveðið magn af fóðurba'ti
miðað við einingu með 33,3%
gjaldi. Framleiðsluráð landbún-
aðarins hefur með höndum út-
gáfu á sérstökum fóðurbætis-
kortum og eru þau gefin út til
bienda. sem eru með mjólkur-,
nautakjöts-. sauðfjár-. svína-
kjöts- og alifuglaframleiðslu.
Einnig eru gefin út fóðurbætis-
kort til þeirra sem eru með
hross á gjöf hvort heldur þar er
um hamdur að ra“ða eða þá. sem
eru með hross sér til skemmtun-
ar einvörðungu. Aðeins loðdýra-
ræktendur og þeir, sem eru með
fiskirækt eru undanþegnir
kjarnfóðurgjaldinu.
Fóðurkortin eru afhent sam-
kvæmt ákveðinni viðmiðun og fá
t.d. þeir, sem eru með mjólkur-
framleiðslu kort upp á 225
grömm af kjarnfóðri fyrir hvern
framleiddan mjólkurlíter sam-
kvæmt kvóta. Fyrir hvert fram-
leitt kíló af kindakjöti fást kort
fyrir 500 grömm af kjarnfóðri
samkvæmt kvóta, 650 grömm
fyrir hvert framleitt kíló af
nautakjöti, 6 kíló fyrir hvert
framleitt kíló af svínakjöti, 4 kíló
fyrir hvert framleitt kíló af
kjúklingakjöti og fyrir hverja
varphænu fást fóðurkort upp á 10
kíló ársfjórðungslega, en í því
tilviki er auk þess tekið sérstakt
tillit til ungauppeldis.
Þeir sem eru með hesta á gjöf
fá 125 kíló fyrir hvern hest ef sótt
er um í gegnum hestamannafé-
lag. Ef einstaklingur sækir hins
vegar um samkvæmt forðagæzlu-
skýrslu fær hann 50 kíló fyrir
hvern hest 4ra vetra og eldri,
tryppi eða folald, en hins vegar
eru slík kort ekki gefin út vegna
hryssa. Sérstök ákvæði eru vegna
tamningastöðva, kynbótastöðva
og útungunarstöðva.
leitað um þessa barnsfæðingu.
Umsagnir þeirra voru allar á
einn veg. þann, að sá sem var
ábyrgur fyrir henni. varð ekki
sekur fundinn um neitt.
Ekki verður sagt að þessi mála-
lok kæmu verulega á óvart. Þau
höfðu gert boð á undan sér, eins og
sjá má af framanrituðu. En þau
virtust skjóta alltraustum stoðum
undir þá skoðun, sem talin er
margra og sögð byggð á biturri
reynslu, að starfsglöp læknis,
framin við sjúkrabeð eða skurðar-
borð séu friðhelg, að lögin, sem
venjulegur borgari verður að-
beygja sig fyrir, nái ekki til
mannanna í hvítu kyrtlunum, rek-
ist þar á vegg stéttarlegrar sam-
stöðu og samábyrgðar, sem sé
réttlætinu illkleifur.
Það virðist afstætt, að stétt sem
hefir þann tilgang og markmið að
lina þjáningu og bjarga lífi, stétt,
sem vegna góðra verka sinna mun
eiga gildan sjóð þakklætis og
virðingar landsmanna, skuli liggja
undir grun um slíka óhæfu og hér
er orðuð.
En barnsfæðingin sem varð til-
efni þessarar greinar og marghátt-
uð önnur mistök lækna, bæði fyrr
og síðar, sem hafa orðið að þolast
bótalaust, styðja hann sterkum
rökum.
Spyrja má, hvernig á því stend-
ur, að læknar virðast hafa þá
sérstöðu að komast hjá sakfellingu
fyrir dómi og jafnvel að komast
hjá málshöfðun. Ekki verður um
það fullyrt hér, en áleitin verður
spurningin um það, hver semur
skýrslur um atburði, þar sem glöp
eru gerð, gæti verið áð glæpamað-
urinn sjálfur hefði þar hönd í
bagga? Og eru það ekki slíkar
skýrslur, sem lagðar eru til
grundvallar í réttarfarslegri með-
höndlun þessara mála. Á hverju
skyldi skýrslan um lemstrunina á
barninu, sem hér er sagt frá, vera
reist? Og á hverju byggðu sérfræð-
ingarnir tíu sínar niðurstöður?
Leitað hefir verið álits nokkurra
lögfræðinga um líkur fyrir því að
vinna málið, höfðað af þessu til-
efni. Allir töldu þeir líkurnar mjög
litlar, og sumir að vonlaust væri
um árangur, af ástæðum, sem ekki
verða eftir hafðar hér.
Það eru sem sagt til afkimar í
velferðarríkinu. þar sem réttladið
á örðugt uppdráttar. Því er sú
krafa fram sett nú, að löggjafinn,
alþingi, gefi þessu máli gaum, og
sjái til þess, að hér verði allir
jafnir fyrir lögum.
Að því er áður vikið, að læknar
eru virt stétt, enda mun hún, að
mestum hluta, skipuð fólki með
ríka ábyrgðar- og sómatilfinningu.
En í þeirri stétt, eins og öllum
öðrum, finnastt illa gerðir undir-
málsmenn, hvað sem lærdóms-
gráðum líður, menn sem eiga
sæmdarheitið læknir ekki skilið.
Það væri þessari virtu stétt aukinn
sómi, að uppræta þann orðróm, að
haldið sé verndarhendi yfir van-
hæfum fúskurum.
Það á ekki að geta átt sér stað,
að slíkir menn séu samtíð sinni
hætta í skjóli stéttarverndar. Hinn
almenni borgari á að geta verið
viss um að eiga jafn greiða leið að
réttlátri, lagalegri meðhöndlun
manns, sem kallaður er læknir, og
hverjum öðrum í samfélaginu, sem
brotlegur gerist, um það ber lög-
gjafanum að sjá.
I hefðbundnu búgreinunum
gilda kjarnfóðurkortin verðlags-
árið, þ.e. frá 1. september til 31.
ágúst. Endanleg kort í þessum
greinum verða gefin út þegar
búmarksútreikningi lýkur, en það
verður væntanlega á næstunni.
Kort fyrir hross er verið að
afgreiða þessa dagana eftir því
sem upplýsingar berast Fram-
leiðsluráðinu. Búið er að senda út
nær öll kort til svína- og alifugla-
bænda, sem sent hafa upplýs-
ingar. Bændur, sem eru með
innan við 20 hænsni fá árskort,
en þeir sem eru með stærri
hænsnabú fá enn afgreidd kort á
þriggja mánaða fresti.