Morgunblaðið - 17.03.1981, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. MARZ 1981
Ingvar Sigurgeirsson námstjóri:
A
ferð
um
Evrópu:
Pólland
8œrínn Lowicz er oft kaMdCur
'’höfuBstaíiK þjóðháHonna'' vegna
þe$í hve íbúarnir hafa haldíS fost
f forno þjóösiSi. Marg'tr þeirra
nota póiska þjóöbóningínn enn
á okkar tfmum sem hversdogsföt.
• Konnosf þú vi5 minjasöfn
ó fslandi?
• Hvers vegno viljo menn
vorSveíta gomla síöi,
byggingor og menníngu?
• HvoBo rá6 hafa menn til o5
vorfSveíta forna atvinnuhœtti
og vinnubrögö?
• Aflaöu þér upplýsinga og
geröu somanburö ó pólsku
og fslensku:
* þjóöbúningonum
- þjóösöngvunum
- þjóBdönsunum
• Hvernig er þetta f öörum
Evrópulöndum?
Eiður Guðnason alþingismaður
ritar í Morgunblaðið 11. mars
viðamikla grein um námsefni í
samfélagsfræði handa _ 11 ára
börnum og nefnist hún Á ferð um
Evrópu: Pólland. Eiður kveðst
hafa lesið bókina spjaldanna milli
og telur margt af því sem þar er
sagt orka tvímælis. Hann gagn-
rýnir nokkur atriði í framsetningu
bókarinnar en þó einkum það sem
ósagt er látið.
Sumar ábendingar Eiðs eru að
nokkru réttmætar en mun fleiri
eru byggðar á misskilningi eða
stafa af ónógum upplýsingum og
verða báðir aðilar, Eiður og að-
standendur bókarinnar, að skipta
með sér sök hvað það snertir.
Að endurskoðun námsefnis og
kennslu í samfélagsfræði á
grunnskólastigi vinnur starfshóp-
ur sérfræðinga og starfandi kenn-
ara. Undirritaður, sem hefur um-
sjón með samningu námsefnis í
samfélagsfræði fyrir 4.-9. bekk
grunnskóla á vegum menntamála-
ráðuneytisins, telur það skyldu
sína að svara athugasemdum Eiðs
Guðnasonar. Sumum ákúrum
hans er auðvelt að svara — annað
er verra við að eiga, einkum
hvernig Eiður reynir með nokkr-
um velþekktum brögðum áróðurs-
mannsins að gera efni það sem
hann gagnrýnir tortryggilegt.
Vandrataður
meðalvegur
Framsetning námsefnis er mik-
ið vandaverk, einkum þó þegar
leitast er við að lýsa lífi fólks og
umhverfi eins og gert er í náms-
efni í samfélagsfræði. Þar hlýtur
ætíð margt að orka tvímælis og
meðalvegur vandrataður í mörg-
um tilvikum. í þessu efni er fátt
um einhlítar, afdráttarlausar
lausnir. Þess verður að sjálfsögðu
að gæta sérstaklega að námsefnið
sé ekki ofvaxið skilningi barn-
anna. Það er þýðingarlaust að
fjalla þar um þætti sem nemendur
hafa engar forsendur til að skilja.
Um námsefnið
Bókin Á ferð um Evrópu: Pól-
land er bráðabirgðaútgáfa. Hún
var fyrst gefin út árið 1978 en
síðan endurútgefin 1980, m.a.
vegna óska frá fjölmörgum kenn-
urum. Mikill áhugi var á að auka
efni bókarinnar við þessa endurút-
gáfu, einkum þann kafla hennar
sem fjallar um Iandbúnað, en
fjárskortur réð því að ekki var í
það ráðist (til skýringar skal þess
getið að endurskoðun námsefnis
er háð árlegum fjárveitingum á
fjárlögum og einnig má geta þess
að Eiður Guðnason hefur verið
formaður fjárveitinganefndar).
Var bókin því endurprentuð
óbreytt að öðru leyti en því að hún
var bundin inn en hafði áður verið
á lausum blöðum. Það eru mistök
að nefna það ekki sérstaklega á
kápu að hér sé um að ræða
endurprentun á eldri bók. Þessa er
hins vegar getið í kennsluleiðbein-
ingum þeim sem fylgja bókinni en
þær eru afar þýðingarmikill hluti
af þessu efni og verður raunar að
gera þá kröfu að námsefni og
kennsluleiðbeiningar séu skoðuð í
samhengi.
Bókin Á ferð um Evrópu: Pól-
land er ætluð 11 ára nemendum og
er hún hluti af námsefni 5.
bekkjar grunnskóla. Samfélags-
fræðinámsefninu er skipt í eining-
ar og eru eftirfarandi ætlaðar 5.
bekk:
1. Yfirlit um Evrópu. (Einkum
tengsl Islands við önnur Evr-
ópulönd, höf og fiskveiðar,
landslag, gróðurfar, hráefni,
þéttbýli o.fl.)
2. Pólland.
3. Rínarlönd (einkum Þýskaland).
4. Miðjarðarhafslönd (einkum ít-
alía).
5. Norðurlönd.
Hugmyndin er að nemendur
beri saman þessi landsvæði, m.a.
athugi þeir lífshætti fólksins, um-
Svar við
gagnrýni
Eiðs Guðna-
sonar,
alþingis-
manns
hverfi, atvinnuvegi og menningu.
Einnig er lögð rík áhersla á
verkefni með kort.
Lokið er samningu tveggja
fyrstu eininganna sem nefndar
eru í yfirlitinu hér að ofan, en
unnið er að hinum þremur nú um
þssar mundir. Gefnar hafa verið
út tvær námsbækur: Á leið til
Evrópu og Á ferð um Evrópu:
Pólland. auk kennsluleiðbeininga
og verkefna. Það efni sem Eiður
ræðir í grein sinni er fimmtungur
af því námsefni sem fyrirhugað er
í samfélagsfræði fyrir 5. bekk
grunnskóla og meðan svo varir að
aðeins hluti efnisins hefur verið
gefinn út nota kennarar gamalt
efni samhliða. I namsefninu Á
ferð um Evrópu: Pólland er
einkum fjallað um eftirtalda
þætti: Strönd, höfn, hafnarskil-
yrði. — Gdansk. — Nýtt umhverfi,
erlend borg. — Landbúnaður í
Póllandi. — Sveitaþorp í Póllandi.
- Heimsstyrjöldin síðari og áhrif
hennar í Póllandi. — Hernámsár-
in á Isiandi. — Áhrif styrjalda og
ófriðar. — Varsjá. — Iðnaður í
Póllandi. — Þekktir Pólverjar.
Að vekja nemend-
ur til umhugsunar
í þeim tveimur bókum sem út
eru komnar fyrir 5. bekk er gerð
tlraun til að glæða efnið lífi með
því að byggja það upp í kringum
lýsingu á ferð íslensks drengs með
farskipi til Póllands. Tilgangurinn
er vitaskuld sá að nemendur setji
sig í spor drengsins og kynnist
þannig landi og þjóð. Þessi háttur
hefur þann ótvíræða kost að
auðvelt er að vekja margvíslegar
spurningar sem ella væri erfitt að
fá fram. Þetta auðveldar einnig
samanburð, en rík áhersla er lögð
á að nemendur beri saman mis-
munandi lífshætti, athugi t.d.
hvað er líkt og hvað ólíkt á Islandi
og í Póllandi. Þetta leiðir að
sjálfsögðu til þess að námsefnið
verður lengra en ella væri og
framsetning sérstaklega vanda-
söm ef hún á að vera trúverðug. í
ljós hefur komið að þessi leið er
mjög vænleg til að vekja áhuga
barnanna.
Það verður einnig að taka skýrt
fram að námsefni í samfélags-
fræði er ekki ætlað að gefa í öllum
tilvikum afdráttarlaus svör og
skýringar á öllum hlutum. Veröld-
in kemur mönnum -mismunandi
fyrir sjónir — þeir túlka hana á
ólíkan hátt. En þótt samfélag
manna sé með þeim hætti að ekki
verði gefnar endanlegar skýringar
á öllu er ekki þar með sagt að það
hafi ekki gildi að leiða hugann að
orsökum og afleiðingum, bera
saman og skoða frá ólíkum sjónar-
hornum. Þessu hlutverki er náms-
efni í samfélagsfræði ætlað að
gegna — þess vegna er spurning-
um beint til nemenda og leitast
við að vekja þá til umhugsunar og
þeir hvattir til að leita eigin
skýringa þegar við á. Þetta er í
fullu samræmi við megintilgang
náms í samfélagsfræði en honum
er lýst svo í samfélagsfræði-
námskrá fyrir grunnskóla, bls. 10:
Búa nemendur undir virka
þátttöku í lýðræðisþjóðfélagi; að
takast á við þau vandamál sem
bíða þeirra í lífinu svo þeir geti
einir eða í samvinnu við aðra tekið
ábyrgar ákvarðanir sem varða þá
sem einstaklinga og samfélagið í
heild.
— Nemendur öðlist þekkingu á
umhverfi sínu og þeirri veröld sem
þeir lifa í og sögu hennar; mis-
munandi félagslegum aðstæðum
og umhverfi; gerð íslensks þjóðfé-
lags fyrr og nú; grundvallarregl-
um í samskiptum manna.
— Nemendur verði færir um að
afla sér upplýsinga um samfélag-
ið, vega þær og meta og draga
skynsamlegar ályktanir einir og í
samvinnu við aðra.“
Skal ég nú víkja að einstökum
athugasemdum Eiðs Guðnasonar
og svara þeim:
Prins Polo og
Þjóðviljinn
Fyrst skal staldra við „óhlut-
dræga" lýsingu Eiðs á uppbygg-
ingu bókarinnar en þar segir hann
m.a. án frekari skýringa: „Þá eru
þar og úrklippur m.a. úr barna-
blaðinu Æskunni og Þjóðviljan-
um.“ Skyldi það vera einber tilvilj-
un að Eiður sér ástæðu til að
greina iesendum Morgunblaðsins
frá því að í þessari ágætu bók séu
blaðagreinar úr Þjóðviljanum. Að
vísu stendur það hvergi í bókinni
að þessar greinar séu úr því blaði
en aðstandendum bókarinnar láð-
ist að geta þess. En þar sem ég
þykist vita að fæstir lesenda hafi
bókina Á ferð um Evrópu: Pól-
iand undir höndum sé ég ástæðu
til að geta þess að þessar greinar
eru tvær. Heitir önnur Listaverk
úr salti, þar sem fjallað er um
saltnámuna í Wieliczka en hin
Þar sem annar helmingurinn af
þjóðarrétti íslendinga er fram-
lciddur og fjallar sú grein um
framleiðslu á Prins Polo súkku-
laðikexi. Ef Eiður Guðnason hefði
haft aðrar námsbækur í samfé-
lagsfræði undir höndum hefði
hann komist að raun um að þar er
að finna blaðagreinar úr öðrum
dagblöðum en Þjóðviljanum —
meira að segja eina bók með
tveimur greinum úr Morgunblað-
inu.
Tilgangur þess að nota blaða-
greinar í námsefni er margþættur.
M.a. felst í þessu hvatning til
nemenda að leita í dagblöðum að
greinum sem tengjast námsefn-
inu. Um þessar mundir birtast títt
greinar um pólsk málefni og
kemur það sér að sjálfsögðu vel
fyrir nemenduf og kennara.
Gott vegakerfi?
Eiður gerir sérstaka athuga-
semd við eftirfarandi orðaskipti á
bls. 19 í bókinni Á ferð um
Evrópu: Pólland:
„„En er þetta ekki geysilega
langt inni í landi?" spurði ég. „Jú,
vegalengdin er um það bil 500 km
en vegna þess hve vegakerfið hér
er gott ökum við það á einum
degi,“ svaraði Lilja. „Við getum
stansað í 3—4 daga, skoðað
Varsjá og komið aftur til Gdansk
áður en skipið þitt lætur úr
höfn.““ (Tilvitnun lýkur).
Eiður spyr hverju svona fullyrð-
ingar þjóni. Því er auðvelt að
svara. Hér er verið að gefa tilefni
til að skoða kort og mælikvarða
þess, athuga leiðina, hvað kortið
segir um landslagið sem farið er
um o.s.frv. Jafnframt er með
þessu verið að reyna að fá nem-
endur til að setja sig í spor
fólksins — fá þá til að ímynda sér
að þeir séu sjálfir að fara í þetta
ferðalag. Þetta skýrist vel ef
lengra er lesið. Framhald ofan-
greindra orðaskipta úr bókinni er
svo sem hér greinir:
„„Ég veit að Óli frændi þinn
gefur þér góðfúslega leyfi til að
fara með okkur," sagði Lilja um
leið og hún bjó um mig í litlu
stofunni þeirra.
Daginn eftir vaknaði ég við að
Marta litla var að reyna að vekja
mig með því að babla eitthvað á
pólsku.
Ég stríddi henni með því að
rifja upp orðin sem Janus hafði
kennt mér daginn áður. Hún varð
greinilega hissa og var fljót að
segja mér á íslensku að morgun-
maturinn væri tilbúinn. Ég flýtti
mér á fætur og snaraðist fram í
eldhús.
„Gjörðu svo vel, Bjössi minn,
borðaðu eins og þú getur í þig
látið." Ég settist að borðum en
þar beið mín rjúkandi súpudisk-
ur með eldrauðri súpu í. Ég verð
að viðurkenna að mér líkaði alls
ekki lyktin af þessum torkenni-
lega rétti og ekki bætti úr skák
þegar ég hafði bragðað á honum.
„Hvað er þetta, ætlarðu ekki að
borða neitt, Bjössi minn?“ sagði
Lilja. „Ég matbjó þetta sérstak-
lega handa þér. Þetta er rauð-
rófnasúpa, þjóðarréttur Pólverja
og eftirlætisréttur Andrzej. Þessi
súpa er venjulega ekki höfð sem
morgunverður en ég breytti út af
venjunni vegna ferðalagsins sem
við eigum í vændum."
Ég varð lúpulegur en var þó
feginn að Ándrzej var ekki
viðstaddur. Ég hefði ekki viljað
móðga hann. Lilja fór að hlæja
að matvendninni og smurði í
staðinn gróft brauð og gaf mér
mjólkurglas með.
Áður en við lögðum af stað
kom Lilja mér skemmtilega á
óvart. Hún sýndi mér ofan í
nestispoka sem hún var að útbúa.
Þar blöstu við 5 Pepsi-cola flösk-
ur og 5 Prince polo stykki,
„þjóðarréttur Islendinga" eins og
sumir orða það í gamni. (Tilvitn-
un lýkur).
Ég trúi ekki öðru en að hver sem
skoðar þessa lýsingu af sanngirni
skilji tilganginn. (Og innan sviga:
Hvers vegna í ósköpunum má ekki
segja að vegakerfið í Póllandi sé
gott — það er í það minnsta
snöggtum skárra en það íslenska?)
Hvað er óeðlilegt við að láta
íslenska konu sem búsett er í
Póllandi komast svo að orði við
landa sinn?
Að treysta kennurum
Þá víkur Eiður að þeim þætti í
þessu efni sem fjallar um heims-
styrjöldina síðari og styrjaldir
yfirleitt. Ljóst er að Eiður skilur
ekki tilgang þessa efnis enda er
hann ekki skýrður sérstaklega í
námsefninu heldur kennsluleið-
beiningunum en þar segir á bls.
60:
„í þessum kafla er vikið frá
söguþræðinum um Bjössa og
fjallað um hernaðarátök frá