Morgunblaðið - 12.05.1981, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. MAÍ 1981
27
•kjunarkostir
æita,
íltar-
"kjun
Landsvirkjun
við Tungnaá. Þaðan liggur stíflan
austur yfir Sultartanga og
Tungnaá og áfram á suðurbakka
hennar I átt að Haldi.
Við austurenda stíflunnar er
gert ráð fyrir yfirfallsrennu með
þröskuldi í 297 m hæð y.s. Við
fyrir Náttúruverndarráð, en um-
sögn þess liggur ekki fyrir. Ekki er
séð fram á nein teljandi landspjöll
samfara virkjunarframkvæmdum.
Villinjíanesvirkjun
Með Villinganesvirkjun er ráð-
gert að nýta 58 m raunfallhæð,
sem að mestu fæst með stíflu í
árfarveginum. Aðrennsli verður
um 270 m löng jarðgöng, en um
þau verður einnig framhjárennsli
á byggingartíma og botnrás að
verki loknu. Stöðvarhús er fyrir-
hugað ofanjarðar undir vestur-
bakka árinnar, en aðkoma er
austan að, þar sem gert er ráð
fyrir tveimur stöðvarvarðabú-
stöðum.
I inntakslóni virkjunarinnar er
gert ráð fyrir 13 G1 nýtanlegri
miðlun, en alls er rúmtak þess 33
Gl. Um er að ræða hlutfallslega
mjög litla miðlun, og verður virkj-
uniri því talin rennslisvirkjun.
sem hluti Sultartangavirkjunar.
Á árinu 1979 fóru fram samn-
ingaumleitanir milli viðræðu-
nefnda Akureyrarbæjar, ríkisins
og Reykjavíkurborgar um stofnun
landsfyrirtækis til að annast meg-
inraforkuvinnslu og raforkuflutn-
ing. Voru þær byggðar á tillögum
skipulagsnefndar um raforkuöfl-
un, sem skipuð hafði verið af
iðnaðarráðherra. Þessum samn-
ingaviðræðum lauk með gerð
samningsuppkasts, 6. júlí 1979,
sem í meginatriðum gerði ráð
fyrir að Landsvirkjun fengi einka-
rétt til að reisa hvers konar
raforkuver yfir ákveðin stærðar-
mörk og hefði það hlutverk að
annast meginraforkuvinnslu og
raforkuflutning fyrir landið allt
og seldi raforkuna eftir sömu
heildsölugjaldskrá á öllum af-
hendingarstöðum.
Sem kunnugt er náði þetta
samningsuppkast eigi fram að
Frá blaðamannafundi Hjörleifs Guttormssonar orku- og iðnaðarráðherra
Magnús Torfi Ólafsson blaðafulltrúi til vinstri.
hinn endann, á vesturbakka Þjórs-
ár, verður botnrásarskurður með
lokuvirki. Inntaksskurður og inn-
tak í aðrennslisgöng verða litlu
ofaren viðgangamunna suðvestan
í Sandafelli er gert ráð fyrir
jöfnunarþró, sem er 80 m langur
opinn skurður. Stöðvarinntak
verður við enda jöfnunarþróarinn-
ar og þaðan þrýstigöng að stöðv-
arhúsi ofanjarðar. Frá stöðvar-
húsi verður frárennslisskurður
um Hafið út í Þjórsá við Klofaey.
Verg Fallhæð virkjunarinnar úr
Sultartangalóni niður í Þjórsá við
Klofaey er 46,5 m. Gert er ráð
fyrir tveimur vélasamstæðum,
samtals 120 MW, miðað við raun-
fallhæð 37,5 m og virkjað rennsli
366 rúmm./s. Orkuvinnslugeta er
áætluð nálægt 770 GWh/ári.
Miðað við framansagt verður
nýtingartími virkjunarinnar til-
tölulega hár eða nálægt 6400
stundum á ári, en hafa ber í huga,
að nýtingartími Hrauneyjafoss-
virkjunar verður hlutfallslega lág-
ur, og með henni hefur því verið
búið í haginn fyrir Sultartanga-
virkjun að þessu leyti.
Stofnkostnaður Sultartanga-
virkjunar hefur verið áætlaður
1086 m.kr. miðað við verðlag í
desember 1980.
Verkhönnun Sultartangavirkj-
unar er því sem næst Iokið, og er
skýrsla um hana væntanleg innan
skamms.
Til greina kemur að byggja
Sultartangavirkjun í tveimur
áföngum, þannig að fyrst yrði
stíflan byggð miðað við vatns-
borðshækkun upp í 295 m hæð y.s.
ásamt nauðsynlegum lokuvirkj-
um. Með síðari áfanga yrði sjálf
virkjunin byggð og stíflan hækkuð
um tvo metra.
Stofnkostnaður fyrri áfanga er
áætlaður 187 m.kr., og er hann
einn talinn auka 140 GWh/ári við
orkuvinnslugetu núverandi kerfis
eftir Hrauneyjafossvirkjun.
Hugmyndir um virkjun við
Sultartanga hafa verið lagðar
Áætluð orkuvinnslugeta í sam-
tengdu landskerfi er 180 GWh/ári,
og talið séð fyrir nægilegu rekstr-
aröryggi, þar sem vetrarrennsli
hefur sjaldan farið niður fyrir 40
m3/s, en það er nálægt áætlaðri
vatnsþörf við meðalálag.
Uppsett afl er ráðgert 30 MW,
sem jafngildir 5000 nýtingar-
stundum á ári. Stofnkostnaður er
áætlaður 231,5 m.kr.
Gerðar hafa verið lauslegar
áætlanir um virkjun með miðlun
ofar á vatnasvæði Héraðsvatna,
og koma þar ýmsir kostir til
greina. Við slíka virkjun myndi
orkuvinnslugeta Villinganesvirkj-
unar væntanlega aukast frá því
sem nú er ráðgert upp í allt að 250
GWh/ári. Kemur þá til greina að
hafa uppsett afi meira en 30 MW
eða að gera ráð fyrir möguleikum
til aukningar á afli síðar.
Náttúruverndarráð hefur ekki
birt umsögn um virkjunina og
beðið er álitsgerðar frá Náttúru-
gripasafninu á Akureyri, sem
væntanleg er innan skamms.
Verkhönnun virkjunarinnar
lauk með skýrslu, sem gefin var út
í mars 1977.
Virkjunaraðilar
Gert er ráð fyrir að leita verði
samninga við Landsvirkjun um að
reisa og reka vatnsaflsvirkjanir
þær sem um getur í frumvarpinu,
en takist slíkir samningar ekki
verði Rafmagnsveitur ríkisins
virkjunaraðili.
Hvað varðar stækkun Hraun-
eyjafossvirkjunar er sjálfgefið að
Landsvirkjun verði þar virkjunar-
aðili, þar sem Landsvirkjun hefur
nú þegar með höndum byggingu
tveggja fyrri áfanga þeirrar virkj-
unar. Hið sama gildir um bygg-
ingu Sultartangavirkjunar. Gert
er ráð fyrir að Landsvirkjun reisi
á næstu árum stíflu á ármótum
Þjórsár og Tungnaár til að tryggja
rekstraröryggi Búrfellsstöðvar og
auka þar orkuvinnslugetu, en sú
stífla mun síðar koma að notum
í gær. Páll Flygenring til hægri,
Ljósm.: Rajfnar Axelsson
ganga í borgarstjórn Reykjavíkur
og tók því ekki gildi, þótt bæði
bæjarstjórn Akureyrar og ríkis-
stjórnin samþykktu það fyrir sitt
leyti.
Á árinu 1980 var undirbúnings-
rannsóknum vegna Blönduvirkj-
unar og Fljótsdalsvirkjunar svo
langt komið, að eðlilegt þótti og
nauðsynlegt að virkjunaraðili
tæki við af Orkustofnun sem
rannsóknaraðila. Með bréfi dags.
29. febrúar 1980 var Rafmagns-
veitum ríkisins falið að gegna
hlutverki virkjunaraðila varðandi
Fljótsdalsvirkjun og með bréfi
dags. 3. júlí 1980 var þeim falið að
gegna hliðstæðu hlutverki gagn-
vart Blönduvirkjun.
Hafa Rafmagnsveiturnar síðan
haft með höndum undirbúning
beggja þessara virkjana, en þeim
til ráðuneytis hefur starfað sér-
stök ráðgjafanefnd, skipuð af iðn-
aðarráðherra. Er þeim undirbún-
ingi nú svo langt komið að rétt
þykir að afla lagaheimildar Al-
þingis vegna þessara virkjana.
Eftir að fyrir lá að samnings-
uppkastið um Landsvirkjun frá 6.
júlí 1979 náði ekki fram, óskaði
stjórn Laxárvirkjunar eftir samn-
ingaviðræðum milli eigenda Lax-
árvirkjunar og Landsvirkjunar
um sameiningu fyrirtækjanna á
grundvelli laga nr 59/1965 um
Landsvirkjun. Þeim viðræðum
lauk með samkomulagi um sam-
einingu, dags. 27. febrúar 1981, og
hefur það samkomulag nú hlotið
staðfestingu allra eignaraðila.
í framhaldi af þessari útvíkkun
Landsvirkjunar er eðlilegt að at-
hugaðir séu möguleikar á að ná
samningum við Landsvirkjun um
að fyrirtækið taki að sér að reisa
Fljótsdalsvirkjun og Blöndu-
virkjun og aðrar meiriháttar
virkjanir í landinu. Með því nýtist
sú þekking og reynsla sem Lands-
virkjun býr yfir á þessu sviði og
komist yrði hjá kostnaði við að
bygffla upp annan aðila til forystu.
Jafnframt yrði leitað samkomu-
lags við Landsvirkjun um frekari
skref í þá átt, að fyrirtækið taki
við þessum virkjunum og megin-
stofnlínum landsins sem eignar-
og rekstraraðili, enda verði sama
heildsölugjaldskrá hjá fyrirtæk-
inu hvarvetna á landinu.
Með þetta í huga er að því stefnt
með frumvarpinu að fela lands-
virkjun að reisa og reka umrædd-
ar virkjanir, enda takist samning-
ar þar að lútandi, en að oðrum
kosti verði stuðst við Rafmagns-
veitur ríkisins eftir því sem að-
stæður bjóða.“
— Þá er einnig vikið að iðnaði
og orkuyinnslu:
Iðnaður oj? orkuvinnsla
— forsendur og áfangar
„Ekki er talið tímabært á þessu
stigi að taka ákvarðanir um ein-
staka kosti í orkufrekum nýiðnaði.
Iðnaðarráðuneytið hefur áður gert
grein fyrir athugunum á sínum
vegum á þessu sviði, og mun síðar
eftir því sem þeim miðar áfram,
kynna hugmyndir og tillögur um
nánari stefnumörkun í þessu efni.
Hér verða því einungis raktar
meginlínur slíkrar stefnumótun-
ar, og að því marki sem nauðsyn-
legt er talið vegna virkjunarstefn-
unnar.
Við val milli kosta í orkufrekum
nýiðnaði og staðsetningu og tíma-
setningu slíkra iðjuvera koma
mörg atriði til álita. Eru þessi
helst, og er þá röðinni ekki
endilega ætlað að sýna mikilvægi
hvers um sig:
— Krafan um virk íslensk yfirráð
yfir framleiðslu, tækniþróun
og markaðsstefnu
— Arðsemi
— Nálægð við helstu virkjunar-
staði
— Umhverfisvernd
— Byggðasjónarmið
— Staðhættir, þar með talin rösk-
unarhætta á byggð og atvinnu-
starfsemi sem fyrir er
— Markaður fyrir afurðir sé
tryggður.
Allir þessi þættir eiga að hafa
áhrif við mótun iðnaðarstefnu og
þegar nýjum iðjuverum er komið á
fót og þeim ákveðinn staður. Að
athugunum vegna staðarvals fyrir
orkufrekan iðnað og meiriháttar
nýiðnað er unnið á vegum sér-
stakrar nefndar, er ráðuneytið
skipað sl. haust og orkustefnu-
nefnd ríkisstjórnarinnar vinnur
m.a. að athugun á nýtingarkost-
um.
Þegar rætt er um staðarval
iðnaðar og iðnaðarstefnu má hins
vegar ekki gleyma almennum iðn-
fyrirtækjum. Þau þurfa að rísa
um allt land. Mikilvægi þeirra sést
m.a. af því, að jafnvel miðað við
efri mörk raforkuspárinnar fyrir
iðnaðinn þarf almennur iðnaður
væntanlega að taka við þremur af
hverjum fjórum nýjum starfs-
mönnum sem í iðnað leita, eða 225
manns á ári til aldamóta. Marka
þarf samhæfða iðnaðarstefnu, er
felur í sér bæði almennan og
orkufrekan iðnað á þann hátt sem
verður þjóðinni að sem mestu
gagni þegar á heildina er litið.
Einhliða áhersla á vissar iðn-
greinar er varhugaverð. Þings-
ályktunartillaga ríkisstjórnarinn-
ar um iðnaðarstefnu, sem nú
liggur fyrir Alþingi, tekur einmitt
mið af slíkum viðhorfum.
Á sama hátt þarf að taka tillit
til álitlegra þróunarmöguleika í
öðrum atvinnugreinum og fella
orkuöflunar- og orkunýtingar-
stefnuna að efnahagsgetu þjóðar-
búsins og víðtækum þjóðhags-
áætlunum. Varast ber óeðlilega
þenslu á vinnumarkaði af þessum
sökum svo sem föng eru á og ná
þarf sem bestri og jafnastri nýt-
ingu vinnuafls og tækja á þessu
sviði.
Með hliðsjón af framanrituðu
og að teknu tilliti til allra þeirra
sjónarmiða, sem rakin voru er
eðlilegt að ganga út frá eftirtöld-
um megindráttum:
— Farið verði með gát í uppbygg-
ingu orkufreks nýiðnaðar og
tryggt verði virkt íslenskt for-
ræði m.a. með því að leggja í
fyrstu áherslu á þá kosti að
öðru jöfnu, sem minni eru í
sniðum og viðráðanlegastir.
Höfuðáhersla verði lögð á slíka
miðlungsstóra iðnaðarkosti
(400—500 GWh) fram undir
lok þessa áratugar.
— Síðar kemur einnig til álita að
ráðast í stærri fyrirtæki. Þar
ber sérstaklega að leggja
áherslu á traustan markað,
staðgóða tækniþekkingu og
hátt raforkuverð.
— Almennum iðnfyrirtækjum og
smáum orkufrekum fyrirtækj-
um verði komið upp í öllum
landshlutum eftir því sem hag-
kvæmt þykir.
— Huga ber að þróun úrvinnslu
úr afurðum orkufreks iðnaðar í
landinu."
Raforkufrumvarp rikisstjórnarínnar:
Undirbúningi Blöndu- og
virkjana verði lokið sem
í FRUMVARPI ríkisstjórnarinn-
ar um raforkuver, sem iðnaðar-
ráðherra kynnti í gær, er ekki
tekin ákvörðun um hvort verði
ráðist í Blöndu á undan Fljóts-
dalsvirkjun eða öfugt, en i grein-
argerð með frumvarpinu segir
hins vegar svo um „meginstefnu
um framkvæmdaröð varðandi
þær virkjanir. sem leitað er
heimilda fyrir“:
„1) Hrauneyjafossvirkjun verði
byggð í fulla stærð á næstu árum
með 3. vélasamstæðu, sem hér er
leitað heimildar fyrir, en 40 MW
vantar til að fullnægjandi heimild
sé fyrir 210 MW virkjun.
2) Hafist verði handa um að
auka orkuvinnslugetu og að
tryggja rekstur raforkuveranna
við Þjórsá og Tungnaá með vatna-
veitum til Þórisvatns (Kvísla-
veita), aðgerðum til að auka miðl-
unarrými þess og gerð stíflu við
Sultartanga. Slíkar aðgerðir
kæmu til framkvæmda á næstu
4—5 árum.
3) Undirbúningi vegna Fljóts-
dalsvirkjunar og Blönduvirkjunar
verði lokið sem fyrst og fram-
kvæmdir við fyrri áfanga Fljóts-
dalsvirkjunar og við Blönduvirkj-
un skarist nokkuð. Verði við það
miðað, að önnur þessara virkjana
geti hafið rekstur á árunum
1986—87, en hin um 1990 eftir því
Fljótsdals-
fyrst
sem markaðsaðstæður leyfa.
4) Framkvæmdir við síðari
áfanga Fljótsdalsvirkjunar, við
Sultartangavirkjun og Villinga-
nesvirkjun hafa ekki verið tíma-
settar, en orkuvinnslugeta þeirra
til viðbótar gæti rúmast innan efri
marka orkuspár á næstu 15 árum.
Ákvarðanir um framkvæmdir
hljóta hins vegar að ráðast af
aðstæðum í landskerfinu og mark-
aði er þar að kemur.
Það er stefna ríkisstjórnarinnar
að leita eftir samkomulagi um
virkjanir þessar, og réttindi sem
þeim tengjast, við þá sem lög-
mætra hagsmuna eiga að gæta,
áður en framkvaemdir hefjast."