Morgunblaðið - 12.05.1981, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. MAI 1981
AAstandfndur MorAsins á Marat
Kennsluleik-
rit um háska
LoikfólaK Vestmannaeyja:
FYRSTA ÖNGSTRÆTI TIL
HÆGRI
Eftir Örn Bjarnason.
Leikstjóri: SigurKeir SchevinK-
Fyrsta Öngstræti til hægri var
frumsýnt hjá Leikfélagi Akur-
eyrar 1978, en sýning Leikfélags
Vestmannaeyja er sú fyrsta á
höfuðborgarsvæðinu.
Félagi í AA skrifar í leikskrá
um Fyrsta Öngstræti til hægri:
„I leikriti Arnar Bjarnasonar,
Fyrsta Öngstræti til hægri, birt-
ist okkur í allri sinni nekt
örvæntingin, einmanakenndin
og vonleysið sem fylgir ofneyslu
áfengis.
Konurnar Anna og María eru
eins og við allar að leita að ást
og lífshamingju, en eins og Anna
segir við Maríu: „Þú finnur
aldrei neina lífshamingju í
brennivíni og dópi.““
Frá því er einnig skýrt í
leikskrá að Örn Bjarnason hafi
setið vð hirð Bakkusar konungs,
nefndur trúbador á þeim árum,
og hann byggi verk sín á þeirri
reynslu. Örn hefur auk Fyrsta
Öngstrætis til hægri samið út-
varpsleikritið Biðstöð 13 (1977),
en það gerist á afvötnunarstöð
fyrir drykkjumenn.
Fyrsta Öngstræti til hægri er
kennsluleikrit um háska þess lífs
sem lifað er með brennivíni og
lyfjum á flótta undan veruleik-
anum eða því sem vaninn er að
Morðið á Marat
Þýðing: Árni Björnsson.
Leikstjórn: Hallmar Sigurðsson.
Leikmynd. Grétar Reynisson.
Búningar: Grétar Reynisson,
Anna Jóna Jónsdóttir.
Tónlist: Eggert Þorleifsson.
Lýsing: Ólafur örn Thoroddsen,
Hallmar Sigurðsson.
Taeknimaður: Ólafur Örn Thor-
oddsen.
Viðba>tur við þýðingu: Þórarinn
Eldjárn. Karl Agúst Úlfsson.
Nemendaleikhús Leiklistarskóla
Islands, Lindarbæ.
Útskriftarnemendur Leiklistar-
skóla íslands ráðast ekki á garðinn
þar sem hann er lægstur í loka-
verkefni sínu. Leikritið Marat/
Sade eða eins og verkið heitir
raunverulega Die Verfolgung und
Ermordung Jean Paul Marats
Dargestellt durch die Schauspiel-
gruppe des Hospizes zu Charenton
unter Anleitung des Ilerrn de
Sade er ekki beint þægilegt við-
fangs. Bæði er bygging þess flókin
og þess eðlis að gerir kröfu til
mikils aga eigi sýning verksins
ekki að flosna upp í sundurlaus
atriði. Svo og krefst textinn mikils
þar sem fremur er um að ræða
eintöl, nokkurskonar yfirlýsingar
hinna ýmsu fulltrúa Frönsku bylt-
ingarinnar en eiginleg samtöl
(nema helst milli Marat og Sade).
Þennan texta verður að styðja með
ríkulegri notkun hins fullkomnasta
leikbúnaðar sem nemendaleikhúsið
ræður ekki yfir nema að takmörk-
uðu leyti. Fjölmenni þyrfti og helst
að vera til staðar á sviðinu til að ná
fram hinni réttu stemmningu. Þar
sem framangreind atriði skortir
hjá Nemendaleikhúsinu kemur í
hlut leikstjórans að nýta aðstöðuna
til hins ýtrasta. Hallmar Sigurðs-
son virðist mér hafa þá næmni og
dómgreind til að bera að skilja
takmarkanir hins fámenna leik-
hóps og vandamál hins þunga
texta. Árangurinn er all heilsteypt
leiksýning, en því miður gefur hún
aðeins hluta leikhópsins tækifæri
til átakamikillar túlkunar.
Hvað varðar skilning leikstjór-
ans á textanum þá sýnist mér hann
mjög í anda þess sem Weiss hefur
látið hafa eftir sér um verkið.
Marat/Sade byggir mjög á „ver-
fremdungseffekt" eða framand-
leikaáhrifum í anda meistara
Brechts. Þannig eru leikhúsgestir
leiddir á sýningu á verki Marquis
de Sade um Marat í boði Coulmier
forstjóra Charenton geðsjúkra-
hússins, leikendur eru sjúklingar
hælisins, leikstjóri Sade, þetta ger-
ist 1808. Atburðir þeir sem Sade
tekur fyrir í verkinu gerast hins
vegar 1793, árið sem Charlotte
Corday myrðir Marat, franska
byltingarleiðtogann. Einnig er í
leiknum stöðugt skírskotað til tutt-
ugustu aldarinnar, samtíma okkar.
Þessi sérstæða skörun tímans,
Lelkllsl
eftir ÓLAF M.
JÓHANNESSON
verður til þess að áhorfandanum er
ómögulegt að sökkva sér ofan í
tíma Frönsku stjórnarbyltingar-
innar, hann er stöðugt minntur á
að eigin samtíð og að hann sé að
horfa á leikrit um Frönsku stjórn-
arbyltinguna. Hallmar Sigurðsson
leggur ekki mjög þunga áherslu á
þessa „episku" frásagnartækni
verksins. Til dæmis sleppir hann
fjölskyldu Coulmiers hælisfor-
stjóra, en af viðbrögðum hennar
við verki Sade má ýmislegt ráða
um viðhorf Weiss til frönsku borg-
arastéttarinnar. Einnig má líta á
þessa fjölskyldu Coulmiers sem
einskonar framlengingu af áhorf-
endum verksins. Weiss gerir hér að
mínu mati mjög djarfa tilraun til
að hlutgerva viðbrögð áhorfenda.
Þessa hlutgervingu sem hefði mátt
magna, til dæmis með tilkomu
stórra spegla á sviðinu, þar sem
áhorfendur geta borið saman sín
eigin viðbrögð við viðbrögð
franskra góðborgara á 19. öld, en
þar með væri kenning Brechts
fullkomnuð. Ég verð víst að biðja
afsökunar á þessu rausi því hér er
gagnrýnandinn sestur í stól leik-
stjórans.
Frá sjónarhóli gagnrýnandans
virðist mér hinsvegar Hallmari
leikstjóra hafa tekist bærilega að
ná fram þeim andblæ hryllings
sem flæðir gegnum verkið og kem-
ur úr skóla Antonin Artauds. Það
er raunar spurning hvort Weiss
hefur ekki misskilið hugmyndir
Artauds sem eru á einhverju furðu-
lega háspekilegu plani. Hvað um
það þá er textinn nógu ógeðslegur á
stundum. Er ef til vill óþarfi að
magna viðbrögð áhorfenda við hinu
talaða orði í Marat, enda gerir
Hallmar leikstjóri það ekki. Hann
setur hryllingsatriðin nettilega
mót hinum gerilsneyddu framand-
leikaatriðum. Útkoman verður sú
að hinir andstæðu pólar verksins:
Sade, táknmynd hinna heitu til-
finninga og Marat, táknmynd hinn-
ar köldu skynsemi, vega salt.
Grundvallarspurningum verksins
um tilfinningalega eða vitsmuna-
lega réttlætingu valdbeitingar og
þar með þjóðfélagsbyltingar, er
ósvarað í lok sýningar Nemenda-
leikhússins á Marat/Sade. Frá
þessu sjónarmiði hefur sýningin
heppnast og ber hún höfuð og
herðar yfir þær sýningar sem setja
annaðhvort rauð eða blá gleraugu á
nef leikhúsgesta.
Ég hef hér einkum haldið mig við
þátt leikstjóra í sýningu Nemenda-
leikhússins á Marat/Sadc. Ástæð-
an er sú að leikstjórinn ræður
óvenju miklu hversu tekst til upp-
færsla þessa verks. Má jafnvel
hugsa sér að leikarar séu svo til
óvirkir í sýningunni, aðeins flytj-
endur texta studdir einföldu hreyf-
ingarmynstri andlega lamaðs fólks.
Þetta helgast að sjálfsögðu af því
hve grófar persónugerðirnar eru
frá hendi Weiss. Hér er varla um
lifandi fólk að ræða heldur einfald-
ar táknmyndir hinna ólíku stétta
sem tókust á í byltingunni. Vegna
þess að hér er um nemendaleikhús
að ræða verður leikstjórinn að láta
reyna nokkuð á leikarana. En eins
og áður var vikið að gefst þeim
mjög misjafnlega færi á að sýna
hvað að baki farðans býr. Ég álít
þess vegna ókurteisi að leggja dóm
á frammistöðu einstakra leikara í
sýningunni. En þeir voru: Karl
Ágúst Úlfsson sem lék Sade, full-
trúa hnignandi háaðals, Jóhann
Sigurðsson sem leikur Marat,
„kratann" í hópnum, Sigrún Edda
Björnsdóttir leikur hina móðurlegu
Simonne, Guðbjörg Thoroddsen
leikur Charlotte Corday, hinn
hjartahreina morðingja, Júlíus
Hjörleifsson er Duperret, tákn-
mynd tilfinningalegrar firringar
borgarastéttarinnar, Guðmundur
Ólafsson er Roux, tákngervingur
hinnar stöðugu byltingar, Guðjón
Pedersen er kallarinn, tákn hinnar
undirokuðu fjórðu stéttar. Að
sjálfsögðu bætist svo við túlkun
leikaranna á hinum ýmsu sjúkling-
um hælisins.
Það var skemmtileg tilviljun að
Pétur Einarsson skyldi bregða sér í
hlutverk Coulmiers, fulltrúa borg-
arastéttarinnar, því Pétur er ein-
mitt yfirmaður Leiklistarskóla ís-
lands. Afhenti Pétur hinum ungu
nýútsprungnu leiklistarnemurn
prófskírteini að lokinni sýningu
með þeim orðum að nú væru þau
orðin Leikarar.
Gangi ykkur vel á leiklistar-
brautinni krakkar. Minnist þess að
listin er eins og skýjaflóki, sé of
kalt kringum hann breytist hann í
ísnálar en sé of heitt í regndropa.
Lelkllst
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
kalla „ábyrgð". Við kynnumst
Maríu og Önnu sem báðar eru í
strætinu og fáum jafnframt að
skyggnast inn í liðna ævi þeirra.
Það er einkum Maríu sem höf-
undurinn lýsir, hún og fjölskylda
hennar er þungamiðja verksins.
í kennsluleikriti er oft beitt
leikrænum brögðum sem ekki
eru háð ströngum rökstuðningi.
En jafnvel í kennsluleikriti þarf
að gera persónurnar trúverðug-
ar, sýna og sanna áhorfendum.
að þær séu af holdi og blóði, ekki
gervi, tákn. Þetta tekst misjafn-
lega hjá Erni Bjarnasyni eins og
fleiri höfundum sem er mikið
niðri fyrir að freista þess að
miðla öðrum af dýrmætri
reynslu. Fjölskylda Maríu er
ekki nógu skýr. Það vantar til
dæmis gildari rök fyrir veikleika
móðurinnar og faðirinn er loft-
kenndur. Bróðir Maríu sem vald-
ur verður að ógæfu hennar er
með skýrasta móti af hálfu
höfundarins, en einnig hann
þarf traustari grundvöll innan
ramma verksins.
Það eru eflaust til fjölskyldur
Sembal- og
gítartónleikar
Þóra Johansen semballeikari
og Wim Hoogewerf gítarleikari
héldu tónleika í Norræna húsinu
og fluttu verk eftir þrjú islensk
tónskáld og fjögur erlend. Getð
stærri tónverka hér á landi
hefur ekki verið tíðkuð nema
tæplega um 50 ára skeið. Samt
sem áður er fjölbreytnin í gerð
tónverka með ólíkindum. íslensk
tónskáld hafa haslað sér völl á
nær öllum sviðum og það nýj-
asta, eru tónverk samin fyrir
gítar og sembal. Tvö af íslensku
verkunum voru frumflutt, Ball-
ett 11, eftir Jónas Tómasson og
„Outlook", eftir Atla Heimi
Sveinsson. Ballett 11 er fremur
sviplaust verk, en áheyrilegt.
Það var eins og Jónas ætti ekki
auðvelt með að tjá sig með
þessum hljóðfærum, því um
margt var þetta verk ólíkt því
sem hann hefur verið að fást við
að undanförnu, nema ástæðan sé
sú að tónstíll hans sé að breyt-
ast. „Outlook" eftir Atla var ekki
ósniðugt framanaf, en eins og
þornaði upp í tilgangslausum
endurtekningum. Það vakti
nokkra kátínu er gítaristinn
„smellti í góm“ og sembalistinn
sló í sembalinn og togaði í gorma
lampans, er gaf henni birtu, en
þegar á leið verkið, varð síend-
urtekinn hljómabálkur verksins
tilbreytingarlaus, svo að spenn-
an í verkinu féll niður. Þriðja
íslenska verkið, eldra en verk
Atla og Jónasar, ber nafnið
Fiore (blóm) og er eftir Þorkel
Sigurbjörnsson. Það er engu
líkara en íslensk tónskáld eigi
ekki lengur tungu til að tjá
hugsanir sínar, eða eru þeir að
seilast til áhrifa meðal annarra
þjóða. Yfir bæði þessi fyrirbæri
eru til ljót orð á íslensku, en það
hefur ef til vill Pnga þýðingu að
tíunda þau hér, því trúlega
skiljast þau ekki lengur þegar
organisti af Norðurlandi er far-
inn að boða „kántrýtrú" og
„amerikanaseraðir" popparar
eru orðnir aðalbardagamenn Al-
þýðubandalagsins gegn her í
landi, er ekki lengur ástæða til
að kippa sér upp við smámuni.
Tðnllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSQN
Svona til að minna örlítið á
uppruna okkar er rétt að geta
þess að menn gangi varlega og
vari sig á hrífuskaftinu. Önnur
verk á þessum tónleikum voru
eftir Vivaldi, Ponce og sárleiðin-
legt verk eftir Gerard van Wolf-
eren, er hann kallar Made in
Lapland. Þá lék gítaristinn fjór-
ar æfingar eftir Villa-Lobos. Um
samleik þeirra Þóru og Hooge-
werf verður ekki hægt að segja
mikið meira en að hann var
þokkalegur. Það er greinilegt að
báðum fellur betur að flytja
nútímaverk og er þetta einkum
áberandi hjá gítaristanum.