Morgunblaðið - 23.05.1981, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. MAÍ1981
Rætt við Ólaf Jóhannesson utanríkisráðherra um stöðu utanríkismála í þinglok
. sá maður myndi varla fyrir-
finnast, sem væri að mynda
ríkisstjórn og veitti Alþýðu-
bandalaginu stöðvunarvald, þá
væri miklu nær að afhenda
flokknum bara utanríkisráð-
herraembættið. Auk þess fengist
varla nokkur maður utan Al-
þýðubandalagsins til að taka að
sér utanríkisráðherraembættið,
ef hann væri settur
undir neitun-
arvald þess við
embættisfærslu
sína...
„Ekki bjartsýnn
a
flugstöðvarinnar
í tíð þessarar
stjórnar“
— Á utanríkisráðherrafundi
Atlantshafshandalagsins var
mjög mikil samstaða. Það er síður
en svo ágreiningur milli nýju
ríkisstjórnarinnar í Bandaríkjun-
um og ríkisstjórna í Vestur-
Evrópu, sagði Óiafur Jóhannesson
utanríkisráðherra, þegar blaða-
maður Morgunblaðsins ræddi við
hann í vikunni, og spurði ráðherr-
ann fyrst, hvort á nýlegum fundi
ráðherra NATO-ríkjanna í Róm,
þar sem fulltrúar ríkisstjórnar
Ronald Reagans sátu í fyrsta sinn,
hafi komið fram ágreiningur milli
Evrópumanna annars vegar og
Bandaríkjamanna hins vegar.
— í fréttatilkynningu fundar-
ins, hélt Ólafur Jóhannesson
áfram, kemur fram, að ráðherr-
arnir ítreka ákvörðun bandalags-
ins frá því í desember 1979 um að
koma fyrir kjarnorkueldflaugum í
fimm Evrópulöndum til varnar
gegn sovéskum eldflaugum, sem
beint er gegn Evrópu. Miðað er
við, að hið nýja varnarkerfi komi
til sögunnar 1983. Jafnframt þess-
ari ítrekun var endurtekin yfirlýs-
ingin um mikilvægi þess, að
Bandaríkjamenn og Sovétmenn
taki upp viðræður sín á milli um
takmörkun kjarnorkuvígbúnaðar í
Evrópu. Alexander Haig utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna mun
ræða þetta mál við sovéska starfs-
bróður sinn, Andrei Gromyko,
þegar þeir hittast í haust á
allsherjarþingi Sameinuðu þjóð-
anna. Er von manna, að eftir þann
fund og undirbúning embætt-
ismanna undir hann geti afvopn-
unarviðræðurnar hafist. Takist
samkomulag um afvopnun eða
viðunandi vígbúnaðareftirlit, mun
ekki ráðist í það af hálfu NATO-
ríkjanna að koma varnareldflaug-
um sinum fyrir.
— Auðvitað er ávallt einhver
blæbrigðamunur á máli manna,
þegar ráðherrar 15 landa hittast á
fundi, hélt utanríkisráðherra
áfram, en meginhluti fundarins
fór fram fyrir luktum dyrum, þar
sem aðeins sátu ráðherrar og
fastafulltrúar aðildarlandanna.
Óhætt er að segja, að menn hafi
miklar áhyggjur af þróun mála
bæði í Evrópu, fyrir botni Mið-
jarðarhafs og á olíusvæðunum við
Persaflóa.
— Nú hittir þú Alexander
Ilaig á einkafundi fyrir ráðherra-
fundinn sjáifan, hvað fór ykkur á
milli?
— Já, við ræddum saman. Þær
viðræður voru almenns eðlis og
snerust ekki sérstaklega um ís-
land. Raunar hitti ég einnig fyrr-
um ráðamann í Bandaríkjunum,.
Walter Mondale, varaforseta
Jimmy Carters. Við hittumst af
tilviljun á hóteli mínu í Róm, þar
sem Mondale bjó einnig. Hann
rifjaði upp fundi okkar á íslandi
og sagðist vera á leið til Suður-
Ítalíu til að kynna sér ástandið á
jarðskjálftasvæðunum þar og
hvernig aðstoð Bandaríkjamanna
vegna hamfaranna hefði nýst.
— Þið Alexander Haig hafið
ekki rætt um stöðu flugstöðvar-
málsins?
— Nei, ég sá ekki ástæðu til
þess, eins og það mál stendur nú. í
stjórnarsáttmála ríkisstjórnar-
innar eru skýr ákvæði, sem veita
Alþýðubandalaginu heimiid til að
stöðva framgang málsins. Fyrst
Alþingi vildi ekki samþykkja
heimild til lántöku vegna bygg-
ingarinnar, heimild, sem í engu
hefði breytt valdi Alþýðubanda-
lagsins til að koma í veg fyrir
framkvæmdir, þá er ég ekki
bjartsýnn á framgang þessa máls
í tíð þessarar ríkisstjórnar. ís-
lendingar byggja ekki flugstöð á
Keflavíkurflugvelli miðað við það.
„Ræddir þú flugstöðv-
armálið við Alexander
Haig? — Nei, ég sá
ekki ástæðu til þess,
eins og það mál stend-
ur nú“
hvað hún kostar, ef þeir ættu einir
að standa straum af öllum kostn-
aði. Bandaríkjamenn myndu hafa
lagt 45—50 milljónir dollara til
byggingarinnar. Sá er munurinn á
þessari nýju flugstöð og þeirri,
sem nú er notuð á Keflavíkur-
flugvelli, að íslendingar myndu
leggja verulegt fé til þeirrar nýju,
en á sínum tíma hafði enginn
samviskubit af því að láta gefa sér
núverandi flugstöð. Svo að tím-
arnir breytast, hvað sem mönnun-
um líður.
— Elliot Richardson var hér í
vikunni og gerði grein fyrir
hugmyndum embættismanna-
nefndarinnar um skiptingu land-
grunnsins milli íslands og Jan
Mayen. Hvað viltu um þær segja?
— Eins og fram hefur komið í
blöðum eru þessar tillögur sátta-
nefndarinnar frábrugðnar því,
sem að var stefnt, þegar rætt var
um beina skiptingu á landgrunn-
inu milli íslands og Jan Mayen.
„Til dæmis hafa þeir
( Efnahagsbandalagið)
áhuga á að fá að at-
hafna sig í íslenskum
höfnum“
Vísindalegar rannsóknir hafa leitt
í ljós, að landgrunnið þarna er
hvorki hluti af Islandi né Jan
Mayen heldur má rekja það til
Grænlands. Þessar rannsóknir
hafa einnig sýnt, að auðvelt er að
afmarka það svæði, þar sem ef til
vill mætti finna olíu. Sáttanefndin
leggur ekki til að dregnar verði
skiptilínur heldur geri Noregur og
ísland með sér samning um sam-
eiginlega nýtingu á því svæði, þar
sem olía kann að leynast. Tæplega
% hlutar þess eru utan 200
mílnanna íslensku, en tunga teyg-
ir sig inn í okkar lögsögu, og er
hún rúmlega V* af sameiginlega
nýtingarsvæðinu. Rétt er að hafa í
huga að frá 200 mílna mörkunum
okkar eru aðeins 90 mílur yfir til
Jan Mayen, þess vegna er skiljan-
legt að erfitt hefði verið að draga
skiptilínur á því svæði. Mér sýnist
þetta góður og skynsamlegur
grundvöllur undir viðræður ríkis-
stjórna landanna. Hér hafa hug-
„Slökunarstefnan á
vissulega erfitt upp-
dráttar. En hvaða kost
annan höfum við?“
myndir sáttanefndarinnar fengið
jákvæðar undirtektir hjá flokkum
og í utanríkismálanefnd. Norð-
menn munu einnig þeirrar skoð-
unar, að hér sé um umræðu-
grundvöll að ræða.
— Verður gengið frá endan-
legu samkomulagi nú á næst-
unni, eða er hugsanlegt að beðið
verði, þar til eftir þingkosn-
ingarnar í Noregi i september?
— Á þessu stigi get ég ekkert
sagt um það, hvenær ríkisstjórn-
irnar taka málið til meðferðar sín
á milli. Æskilegt er, að frá
samkomulagi sé gengið fyrir
norsku kosningarnar, því að sú
stjórn, sem nú situr í Noregi er
gjörkunnug þessu máli.
— Hver er staðan í viðræðum
okkar við Efnahagsbandalagið
um fiskveiðimál?
— Embættismenn frá okkur
hittu fulltrúa Efnahagsbandalags-
ins að máli í Brússel 29. apríl. Á
þeim fundi héldum við fram okkar
„Það er síður en svo
ágreiningur milli nýju
ríkisstjórnarinnar í
Bandaríkjunum og
ríkisstjórna í Vestur-
Evrópu“
sjónarmiðum og þeir sínum. Við
lögðum til að ræða sameiginlega
rammasamning um fiskvernd og
fiskveiðar og kvótaskiptingu, en
óskir okkar eru þær, að við fáum
heimild til að veiða loðnu, rækju
og karfa innan grænlensku lögsög-
unnar, svo að aðalatriðin séu
tíunduð. Auk þess viljum við, að
bandalagið viðurkenni ákvörðun
okkar um hámarksafla á loðnunni,
sem gengur héðan inn í lögsöguna
við Austur-Grænland. Þeir telja
alveg útilokað að veita okkur það
ákvörðunarvald. I upphafi
viðræðnanna sögðust þeir ekki
geta rætt um kvótaskiptingu, fyrr
en rammasamningur hefði verið
gerður. Síðar breyttu þeir um
afstöðu og sögðust reiðubúnir að
kanna, hvort ekki mætti ræða
rammasamninginn og kvótann
sameiginlega. Fiskifræðingar
munu nú huga að kvótaskipting-
unni, en embættismennirnir munu
hittast aftur á fundi í júlí.
— Efnahagsbandalagið er
ekki reiðubúið til slíkra samn-
inga, nema þeir séu byggðir á
gagnkvæmni. Hvað getum við
látið í staðinn fyrir veiðiheimild-
ir á yfirráðasvæði þess?
— Þegar litið er til gagn-
kvæmni, getur ýmislegt komið til
álita. Til dæmis hafa þeir áhuga á
að fá leyfi til að athafna sig í
íslenskum höfnum. Um þetta er þó
of snemmt að segja nokkuð á
þessu stigi.
— Nú er Belgía aðili að banda-
laginu og við það land höfum við
fiskvciðisamning. Hvernig teng-
ist hann þessu máli?
— Þeir vilja, að Belgíusamning-
urinn verði hluti af samkomulag-
inu við bandalagið, en við viljum
halda honum þar fyrir utan það,
þótt sjálfsagt sé að líta á hann,
þegar gagnkvæmnin er metin.
— Hvað viltu segja um fram-
gang mála á Madrid-ráðstefn-
unni, þar sem rætt er um frið,
öryggi og samvinnu í Evrópu á
grundvelli Helsinki-samþykktar-
innar frá 1975?
— Þegar fundum ráðstefnunn-
ar var frestað fyrir páska, höfðu
hlutlaus ríki á henni lagt fram
tillögur um afvopnunarmál, þar
sem reynt var að samræma sjón-
armiðin milli svonefndrar pólskr-
ar tillögu Austur-Evrópuríkj anna
og frönsku tillögunnar, sem Vest-
urlönd studdu. 5. maí hófst ráð-
stefnan síðan að nýju. Lítið hefur
miðað, en þó sýnast menn örlítið
bjartsýnni nú en áður um að
fundarhaldið verði ekki árangurs-
laust og út verði gefin sameiginleg
yfirlýsing og ákveðið að hittast
aftur eftir nokkur misseri.
— Er ekki hægagangurinn á
þessari ráðstefnu, sem nú hefur
staðið miklu lengur en ætlað var,
staðfesting á því, að tími slökun-
ar er liðinn?
— Slökunarstefnan eða „dé-
tente" á vissulega erfitt uppdrátt-
ar. En hvaða kost annan höfum
við? Ef haldið verður áfram að
vígbúast, getur það ekki endað
nema með ósköpum. Á ráðstefn-
unni í Madrid er rætt um mörg
mál fyrir utan tillögurnar um
afvopnunarmál, sem miða að því
að um þau verði haldin sérstök
ráðstefna. Misjafnlega miðar í
þessum málum. Til dæmis vill
austurblokkin alls ekki ræða um
mannréttindamál, hún telur þar
um innanríkismál sin að ræða, en
Vesturlönd vísa til Helsinki-
samþykktarinnar og vilja að gerð
verði úttekt á framgangi mann-
réttinda miðað við ákvæði hennar
og einnig á því, hvernig samskipti
austurs og vesturs á sviði fjölmiðl-
unar og einstaklingssamskipta
„Auðvitað er einnig
nauðsynlegt að meta
óskir varnarliðsins um
aukið geymslurými
undir eldsneyti. “