Morgunblaðið - 14.02.1982, Blaðsíða 16

16
Kammersveit Reykja-
víkur efnir til tónleika í
dag klukkan 16 í Gamla
Bíói. Tónleikarnir eru
helgaðir Igor Strav-
insky, sem orðið hefði
100 ára 18. júní næst-
komandi. Meðal verka
á efnisskránni er Elegía
í minningu J.F.K. eða
Sorgarljóð um John F.
Kennedy, Bandaríkja-
forseta, sem myrtur var
í nóvember 1963.
Bandaríska blaðið
The New York Times
birti á sínum tíma viðtal
við Igor Stravinsky um
þetta verk við Ijóð eftir
W.H. Auden. Fer viðtal-
ið hér á eftir ásamt Ijóði
Audens. Viðtalið er tek-
ið úr bókinni Themes
and Conclusions eftir
Stravinsky, sem út kom
að honum látnum.
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. FEBRÚAR 1982
John F. Kennedy
Sorgarljóð
í minningu J.F.K. eftir
Stravinsky og Auden
New York Timesr. Hvað viljið þér
segja um uppruna Elegíurmar,
Stravinsky?
Stravinsky. Hugmyndin sótti á
mig um miðjan janúar 1964. Mér
fannst menn gleyma atburðinum í
nóvember of fljótt, og mig langaði
til að mótmæla.
Tókuð þér annars eftir því,
hvernig ýmis fyrstu viðbrögð við
launmorðinu minntu á mann-
fræðilegar lýsingar á hinu
guðdómlega konungdæmi? Raun-
ar gerðist það þá í annað sinn á
skömmum tíma, að menn sýndu
þessi lotningarfullu óttaviðbrögð,
hitt skiptið var hin víðtæka
hræðsla við að týnast í sólmyrkv-
anum, ég minntist af þessu tilefni
sagna galdralækna um reiði guð-
anna. Eftir morðið skaut einnig
upp hinni arfgengu trú, að ha-
mingja samfélagsins eigi rætur að
rekja til hamingju konungsins,
konungsmorðið væri því ekki að-
eins hin örgustu helgispjöll heldur
jafnframt aðför að kynþættinum
öllum. Menn af honum væntu
þess, að þeim yrði einnig refsað,
ekki með plágu, heldur einhverju
öðru. Auðvitað brugðust margir
við á annan veg, sumir notfærðu
sér vafalaust áfallið til að slá sér
upp persónulega: „Forsetinn er
dáinn, þess vegna verð ég að skilja
við konuna mína,“ sögðu þeir eða
eitthvað í þá veru. En nú hef ég
tapað þræðinum ...
Elegy for J.F.K.
eftir W.H. Auden
When a just man dies,
lamentation and praise
sorrow and joy are one.
Why then?
Why there?
Why thus, we cry, did he die?
The heavens are silent.
What he was, he was;
What he is fated to become
depends on us.
Remembering his death
how we choose to live
will decide its meaning.
When a just man dies,
lamentation and praise
sorrow and joy are one.
Við dauða réttláts manns
veröa harmur og lof
sorg og gleði eitt.
Hviþá?
Hví þar?
Hvi svo, hrópum við, dó hann?
Himnarnir þegja,
hann var það, sem hann var:
Örlög hans eru núna
á okkar herðum.
Minnumst dauða hans
af lífi okkar ræðst það
sem í honum felst.
Viö dauða réttláts manns
verða harmur og lof
sorg og gleði eitt.
(Lytftid er birl hér eins og það er sungið við lag Str#vinsky.)
Times: Þér sögðust hafa viljað I.S.: Með því að minnast. En ekk-
mótmæla... ert af þessu snertir verkið sjálft
W.H. Auden
mjög mikið. Það er lítið, þögult
Ijóð.
Times: Hvernig kom samvinna yð-
ar og Audens til?
I.S.: Að minni beiðni. Auden þekk-
ir minn takt. Auk þess mátti
treysta því, að í viðkvæmu máli
eins og þessu, myndi hann forðast
alla væmni, en þegar ég segi þetta
hef ég í huga alían hinn þung-
fleyga sagnakveðskap og sinfón-
íska tilfinningahita, sem slíkir at-
burðir geta kallað fram og orðið
til afsökunar um tíma. Eg gaf
honum fáeinar óljósar ábend-
ingar, þær skiptu engu máli en
hjálpuðu honum kannski dálítið
til að komast af stað. Ég sagði
honum, að ég væri fremur með
eitthvað einfalt í huga en stór-
verk, svo að hann hefði textann
sem einfaldastan. En Auden er
næstum of flinkur. Hann er ekki
aðeins mjög næmur á tónlist held-
ur á svo auðvelt með að beygja sig
undir agavald hennar, að það
verður að fara í kringum hann svo
að hann komi nægilega mikið
fram í- sviðsljósið. í þessu tilviki
orti hann Ijóð af hæfilegri lengd,
lokasetningar þess eru þannig að
þær eiga alls staðar heima og þær
má endurtaka hvar sem er eins og
viðlag. Ég samdi fyrst laglínu
fyrir þessar fljótandi ljóðlínur.
Ahugi hans á hljómi málsins kom
til dæmis fram í því, að á síðari
stigum bað hann um að „í stað
orðsins sadness kæmi sorrow. of
mörg s í því fyrra og hið síðara
hljómar betur.“
Times: Hvenær byrjuðuð þér að
semja?
I.S.: Ég fékk ljóðið i hendur í byrj-
un mars, nokkrum dögum áður en
ég fór í tónleikaferð til Cleveland.
Strax og ég las það fékk ég hug-
myndir um laglínur, en fyrsta lín-
an, sem ég vissi, að gæti aldrei
staðið sjálfstæð, varð til í flugvél
frá Los Angeles til Ohioborgar:
the hea-vens are si-lent
Ég sýni þessar tvær nótur, af
því að þær eru endurtekning úr
tónmáli mínu allt frá því ég skrif-
að Les Noces og þar til Concerto in
D varð til, og ég hef notað þær
bæði fyrr og síðar — þær eru í
raun ævilöng árátta.
Times. Og aðrir hlutar verksins?
I.S.: Ég skrifaði söngröddina fyrst
og ekki fyrr en henni var lokið
áttaði ég mig á því, hvernig ég gat
tengt hana við hljóðfærin. Schön-
berg samdi Fantasíu sína með
þessum hætti, fyrst fiðluröddina
og síðan fyrir píanóið. Ég lauk við
verkið 1. apríl og það var frum-
flutt í Los Angeles fimm dögum
síðar. Seinna í sama mánuði út-
setti ég það fyrir messósópran.
Times. Mynduð þér kalla tónlist-
ina tólf-tóna?
I.S.: Nei. Á þeim merkimiða er
ekki lengur mikið að græða; tólf-
tóna-aðferðin er ekki lengur til, og
sannir merkisberar tólf-tónanna
eru nær því útdauðir með öllu.
Sería, eða röð, sem var eitt sinn
dyggilega byggt á við tónsmíðar
(ég segi ekki að hún hafi komið í
stað þyngdarlögmálsins) er nú á
tímum sjaldnast annað en upp-
hafspunktur. Hvað sem því líður
er varla þess virði að ætla að skil-
Igor Stravinsky
greina Elegíuna út frá þessu sjón-
arhorni. Ætti ég að varpa ein-
hverju ljósi á þá aðferð, sem ég
beitti, skal ég játa, að ég hafði
þegar tengt saman hinar einstöku
laglínur, þegar ég áttaði mig á
seríumynstrinu í þeim. Þetta
skýrir innhverft upphaf söng-
raddarinnar og andhverfa klarín-
etturöddina: serían kemur fyrir
annars staðar í verkinu. Erfitt er
"áð segja fyrir um hvernig þetta
raðast.
Times. Er skyldleiki milli seríunn-
ar og ljóðsins?
I.S.: Aðeins að því leyti, að hinar
sautján „nótur" haikunnar (jap-
anskur bragarháttur, innsk. þýð.)
rúmast innan einnar hendingar í
seríunni.
Times. Var það yðar hugmynd eða
Audens að styðjast við haikut
I.S.: Audens. Við höfðum raunar
rætt um annan bragarhátt, en
Auden gengur núna í gegnum
ha/ku-tímabil, sjáið þér, eins og
þegar Byron orti allt í þríhendum.
Annars finnst mér aðeins unnt að
tala um Elegíuna sem haiku, ef
maður telur atkvæðin. Efni henn-
ar er skyldara kristnum hugar-
heimi en austurlenskri dulúð.
Times. Aðeins ein spurning að lok-
um, Stravinsky. Notið þér þrjú
klarínett fyrir áhrif frá Berceuses
du chat (Vöggulög kattarins)?
I.S.: 0, nei, Berceuses er allt ann-
ars konar meistarakisa ...“