Morgunblaðið - 14.02.1982, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. FEBRÚAR 1982
_ V ---------- -- \
Varnir í Danmörku
með sérstöku tilliti til NorðurAtlantshafsins
eftir Knud Jörgensen,
yfirhershöfðingja
Erindi það, sem hér
birtist í íslenskri þýð*
ingu, flutti Knud Jörg-
ensen, hershöfðingi, yf-
irmaður allra danskra
varna, á fundi Samtaka
um vestræna samvinnu
og Varðbergs 6. febrúar
síðastliðinn.
Milli landa okkar eru margvís-
leg hagsmunatengsl. Þau ráðast
meðal annars af hnattstöðu land-
anna, takmörkuðu afli þjóða
okkar og þeirri staðreynd, að við
verðum að bregðast við herfræði-
legri þróun á hafinu, sem banda-
lag okkar er kennt við, og í næsta
nágrenni þess. Ég tek mið af þess-
um þáttum í lýsingu minni á
þeirri ógn, sem að okkur steðjar,
og hernaðarlegum viðbrögðum
Dana við henni.
Hnattstaðan
Séð frá Moskvu nær norður-
vængur varnarsvæðis NATO yfir
næstum 90 gráður. Nú á tímum
halda Sovétmenn uppi mestum
þrýstingi á norður- og suðurhluta
þessa svæðis með þeim herafla,
sem þeir ráða yfir á Eystrasalti og
við Barentshaf.
Þegar Atlantshafsbandalagið
var stofnað 1949, beindist athyglin
einkum að þeim sovéska herafla,
sem ógnaði þjóðum Vestur-
Evrópu á meginlandi Norðurálfu.
Síðan hafa kjarnorkuvopnin og
skotpallar þeirra þróast tæknilega
með þeim hætti, að norðlægari
svæði hafa komið æ meira við
sögu í hernaðarlegu tilliti.
Sovétmenn hafa hervæðst jafnt
og þétt. Nú þrýsta þeir ekki aðeins
á í Mið-Evrópu heldur með vax-
andi þunga á norðurvæng NATO.
Noregur, Island og Danmörk, sem
Færeyjar og Grænland heyra til,
eru löndin við siglingaleiðarnar,
sem tengja sovésku flotabæki-
stöðvarnar og heimshöfin. Af
þessum sökum hefur þýðing þess-
ara landa fyrir Atlantshafsbanda-
lagið aukist. Hins vegar er gildi
Danmerkur fyrir varnir NATO í
Mið-Evrópu jafn mikið og áður.
Eystrasaltið
Það fer eftir því, hver stjórn-
málamarkmið Sovétmanna eru, til
hvaða úrræða þeir grípa. Sé litið á
Danmörku mætti hugsa sér, að
þeir teldu sér henta að beita okkur
allt frá einangruðum pólitískum
þrýstingi að hervaldi. Líklegast er,
að þeir myndu beita samræmdum
aðgerðum t.d. pólitískum þrýst-
ingi með stuðningi vígdreka (til að
sýna valdið) og undirróðursstarf-
semi — svo framarlega sem ekki
væri komið til almennra átaka
milli austurs og vesturs.
F’orsendurnar fyrir því, að Sov-
étmenn geti beitt Dani pólitískum
og hernaðarlegum þrýstingi, hafa
styrkst töluvert. Að nokkru á það
rætur að rekja til þess, hve allar
greinar sovéska hersins, í lofti, á
láði og legi, hafa verið efldar, og
að nokkru má rekja það til þess,
að á síðustu tíu árum eða þar um
bil hefur floti og flugher Var-
Knud Jörgensen er fæddur 1919.
Hann var skipaður yfirmaður
danska flughersins 1970 og 1. maí
1977 varð hann útnefndur hershöfð-
ingi og skipaður æðsti yfirmaður
allra varna í Danmörku.
sjárbandalagsins aukið umsvif sín
í nágrenni Danmerkur svo um
munar.
Að okkar mati myndu Sovét-
menn á átakatímum líta á Eystra-
saltssvæðið sem herfræðilegan
hluta af vígvellinum í miðhluta
Vestur-Evrópu. Hernaðaraðgerðir
á Eystrasalti og tilraunir til að ná
dönsku sundunum á sitt vald og
þar með leiðinni út á Norðursjó og
Atlantshaf yrðu nátengdar megin-
sókninni gegn stóru höfnunum í
Hollandi og Belgíu. Sovétmenn
myndu leggja á það höfuðkapp að
ná dönsku sundunum sem fyrst og
algjörlega, við svo búið gætu þeir
,snúið sér að nærliggjandi svæðum
og einbeitt sér að því brjóta niður
varnirnar á norðurvængnum. Með
því að hertaka dönsku sundinn
gætu Sovétmenn þar að auki hald-
ið opinni samgönguæð á sjó til og
frá hinum mikilvægu birgðastöðv-
um og skipasmíðastöðvum á
strandlengju Varsjárbandalags-
landanna við Eystrasalt. Auk þess
yrði unnt að herja á Skandinavíu-
skaga frá hinum herteknu svæð-
um.
Dönum stendur helst ógn af
þeim flota landgönguskipa, sem
myndaður hefur verið á Eystra-
salti, og þeim landgönguíiðum,
sem þar eru. Þegar til þess er litið,
að í einni lotu geta Varsjárbanda-
lagslöndin sett meira en 5000
landgönguliða á land með öllum
tækjakosti og búnaði, þarf 'engan
að undra þótt öll önnur lönd við
Eystrasalt leggi hart að sér við að
efla varnir sínar gegn slíkri inn-
rás.
Herjum Varsjárbandalagsins er
þannig skipað við Eystrasalt, að
með flugher og flota er ætlunin að
sækja gegn leiðunum inn og út úr
Eystrasalti, á sama tíma verður
sótt gegn strandlengju Vestur-
Þýskalands og Danmerkur — sýn-
ist áformað að senda fimm her-
deildir eða fleiri inn í Slesvík og
Holtsetaland.
Af þessu má ráða, að Danir
verða að leggja sig fram um að
halda uppi sem bestum vörnum
við dönsku sundinn, þótt ekki séu
þeir sérlega öflugir.
Noröur-Atlantshafiö
Meðal annars vegna þessa varn-
arátaks við mynni Eystrasalts
geta Norðmenn einbeitt sér að því
að efla varnirnar á norðurslóðum.
Frá lckum síðari heimsstyrjaldar-
innar hafa Sovétmenn styrkt
stöðu sína í víghreiðrinu á Kola-
skaga í réttu hlutfalli við þá
áherslu, sem þeir hafa lagt á hlut-
verk kafbáta til að halda uppi
jafnvægi í kjarnorkuvopnabúnaði
gagnvart Bandaríkjunum, og það
kapp, sem þeir leggja á það að
geta brotið flotayfirráð NATO á
Atlantshafi á bak aftur, en þai^
skipta sköpum fyrir bandalagið.
A Kola-skaga eru aðeins tvær
sovéskar herdeildir og ein land-
gönguliðasveit, hins vegar eru þar
bækistöðvar fyrir um 70% af sov-
ésku kjarnorkueldflauga-kafbát-
unum og mikinn hluta stærstu og
nýjustu herskipa Sovétmanna,
sem smiðuð eru til að herja á
kafbáta. A þessum slóðum eru
hafnir íslausar og frá þeim eiga
Sovétmenn greiðfærasta leið út á
heimshöfin. Rétt er að hafa í
huga, um leið og litið er á Norður-
flotann, að samhliða vexti hans
hefur herskipum í sovéska Eystra-
saltsflotanum ekkert fækkað. Við
Eystrasaltið er auk þess um helm-
ingur allra sovéskra skipasmíða-
stöðva, þar eru flest herskipin
byggð og þangað þurfa þau að
sækja til viðgerða og viðhalds, auk
þess eru flestir sjóliða í sovéska
flotanum þjálfaðir á Eystrasalti.
Þess vegna er ástæða til að líta
á Eystrasaltsflotann og Norður-
flotann í sömu andrá. Þótt flot-
arnir sinni ólíkum verkefnum,
hefur samvinna milli þeirra aukist
mikið undanfarin ár, ef dæma má
af skipaferðum og æfingum, og
þeir eru háðari hvor öðrum en áð-
ur.
Danska ríkið teygir sig út á Atl-
antshaf um Færeyjar til Græn-
lands. Hernaðargildi Færeyja og
Grænlands hefur aukist á undan-
förnum árum og má einvörðungu
rekja það til hnattstöðu landanna.
Vegna legu Færeyja er heppi-
legt að geta haldið þaðan uppi eft-
irliti og reka þar stöðvar til að
auðvelda staðarákvarðanir, þaðan
er unnt að stunda gagnkafbátaað-
gerðir og þar geta flugvélar at-
hafnað sig til sjóhernaðar með
venjulegum vopnum.
Grænland myndar vesturvegg
helstu siglingaleiðarinnar til og
frá Ishafinu, þar sem er mesta at-
hafnasvæði kjarnorkuknúinna
strategískra eldflaugakafbáta.
Einnig geta kafbátar siglt úr ís-
hafinu undir ís milli Grænlands
og Kanada og komist þannig að
ströndum Kanada og Bandaríkj-
anna. Djúpa og afskekkta firði
Grænlands gætu strategískir
kjarnorkukafbátar notað, og þar
gætu einnig verið neyðarhafnir
eða biðsvæði.
Miðað við varnarkerfi NATO er
mikilvægt að geta haldið úti eftir-
liti frá Grænlandi vegna öryggis
Norður-Ameríku, og frá flugvöll-
um á Grænlandi má verjast loft-
árásum á Norður-Ameríku, auk
þess sem aðstaða á Grænlandi
nýtist til varnar siglingaleiðunum
yfir Atlantshaf.
Norður- og norðaustur strönd
Grænlands snýr að mjög við-
kvæmum hluta af norðurströnd
Sovétríkjanna. Svalbarði, sem þar
er á milli, er án allra hernaðar-
mannvirkja eins og mælt er fyrir
um í alþjóðasamningi um eyjuna,
og ekki minnkar mikilvægi Norð-
austur-Grænlands við það. Þótt
harðbýlt sé á Norður- og Norð-
austur-Grænlandi og óblíð nátt-
úra, má fljúga þaðan út yfir íshaf-
ið, og í stöðvum á landi má safna
upplýsingum um veðurfar og ann-
að, sem kæmi að góðum notum í
hernaði.
Fjarlægðin milli Grænlands og
Sovétríkjanna er svo mikil að telja
má næsta ógerlegt fyrir Sovét-
menn að leggja jafnvel mikilvæg-
ustu staði á Grænlandi undir sig.
Má ætla, að Sovétmenn hefðu
einkum áhuga á að koma í veg
fyrir, að unnt yrði að nýta hernað-
armannvirki á grænlensku landi.
Verkefni hersins
Á grundvelli þess, sem ég nú hef
sagt, ætla ég í stuttu máli að rekja
helstu atriði, sem máli skipta fyrir
varnir sundanna út úr Eystrasalti
og Suður-Danmerkur:
— Yfirleitt truflar veðurfar ekki
áform þeirra, sem hyggja á hern-
að á svæðinu.
— Landið er flatt og næstum alls
staðar er unnt að beita vélaher-
deildum og fallhlífasveitum.
— Auðvelt er að setja lið á land af
sjó næstum hvar sem er við
strendur Danmerkur.
— Dýpi er ekki mikið á siglinga-
leiðum við Danmörku og þar eru
grynningar algengar, af því leiðir
að kafbátar eiga erfitt með að at-
hafna sig á þessum slóðum og auð-
velt er að koma fyrir tundurdufl-
um á sjávarbotni.
I lögum um varnir Danmerkur
frá 1973 er kveðið á um það, að
þær byggist á aðild Danmerkur að
NATO og að danski herinn:
— Skuli á friðartímum gæta
dansks fullveldis með því að halda
uppi eftirliti og bægja hverjum
þeim frá, sem rjúfa vill friðhelgi
þess.
— Komi til árásar á danskt yfir-
ráðasvæði skal herinn tafarlaust
snúast til varnar og þar með gera
bandamönnum kleift að senda
liðsafla á vettvang, skal herinn
síðan berjast afram við hlið hans.
Í þessu sambandi ber að leggja á
það höfuðkapp á friðartímum að
undirbúa sem best mótttöku á
slíkum liðsauka.
Á friðartímum sinnir herinn
einkum eftirliti og upplýsingaöfl-
un. Aukist spenna beinist áhugi
ríkisstjórnarinnar að því að hafa
stjórn á þróun mála eftir þeim
reglum, sem um slíka stjórn gilda,
og er herinn helsta tæki hennar í
því efni. Væri þá unnt að senda
fleiri hermenn til einstakra
svæða, kalla út hluta af varaliði
eða það allt og leggja tundurdufl á
siglingaleiðum um danskt yfir-
ráðasvæði. Komi til styrjaldar-
átaka er það hlutverk hersins að
taka höndum saman við banda-
menn sína og verjast árásarliðinu
eins nálægt heimastöðvum þess og
kostur er.
Vörnum Danmerkur yrði á
stríðstímum stjórnað af her-
stjórnum NATO og færi SACEUR,
yfirmaður Evrópuherstjórnar
NATO, með æðsta skipunarvaldið.
í Danmörku er herstjórn sú, sem
lýtur stjórn æðsta yfirmanns
danska hersins, kölluð Sameinaða
herstjórnin. Hennar hlutverk er
að verja leiðirnar í og úr Eystra-
saltinu og danskt yfirráðasvæði.
Þessum vörnum er haldið uppi:
— Með því að snúast gegn loft-
árásum með danska flughernum
(flugvélar og eldflaugar).
— Með því að snúast gegn sókn-
inni í gegnum Norður-Þýskaland
með dönsku og þýsku herliði eins
austarlega og kostur er.
— Með því að snúast gegn land-
gönguliði með dönskum og þýsk-
um flugvélum og skipum, á meðan
liðið er á leiðinni, og með dönsku
herliði, eftir að það hefur byrjað
landgöngu.
— Með því að snúast gegn fall-
hlífaliði með dönsku herliði.
Samgöngum verður ekki haldið
uppi milli einstakra landshluta í
Danmörku nema með því að halda
leiðunum í og úr Eystrasalti á
sínu valdi, þessi yfirráð eru einnig
lykillinn að því að geta hindrað
frekari sókn Varsjárbandalagsins
til vesturs og norðurs. Innan sam-
einuðu herstjórnarinnar í Dan-
mörku hafa því verið mótaðar
nánar samstarfsreglur milli Dana
og Þjóðverja.
Framlag Dana
Loftvarnir. í danska flughernum
eru 40 F-104 Starfighter-orrustu-
þotur með aðsetur í Álaborg. Þar
að auki ræður flugherinn fyrir
tveimur NIKE loftvarnakerfum og
fjórum HAWK loftvarnaeld-
flaugakerfum. Hefur þeim verið
komið fyrir á Austur-Sjálandi.
Varnir gegn árás um Norður
Þýskaland. Hér ber fyrst að nefna
Jótlands-herdeildina, sem myndi
verjast ásamt með sjöttu þýsku
herdeildinni í Slesvík og Holtseta-
landi. Jótland yrði auk þess varið
af staðbundnum sveitum og
heimavarnarliði.
Varnir gegn árás af sjó. Reynt
verður að stöðva árásarliðið með
því að beita skipum og flugvélum
gegn þeim skipum, sem það flytja,
komið verður fyrir tundurduflum
á viðkvæmum svæðum og loks bú-
ist til varnar í landi. Til að sinna
þessu verkefni ráða flugher og
floti yfir nauðsynlegum tækja-
kosti og má í því sambandi nefna:
2 freigátur, 3 korvettur, 16 tund-
urskeytabáta og 5 kafbáta. Til
þess að leggja tundurdufl yrðu
notuð 4 stór skip og 3 minni og þar
að auki hefði flotinn 6 tundur-
duflaslæðara til ráðstöfunar. Um
lagningu tundurduflanna má sér-
staklega segja, að það er að öllu
leyti undir því komið, hvort
stjórnmálamenn taka ákvarðanir
á réttum tíma, hvort duflin komi
að notum.
Tveimur vélastórfylkjum yrði
beitt til varnar Sjálandi, þá kæmi
og til heimavarnarlið.
Stuðningur flughers. Til stuðn-
ings aðgerðum landhers og flota
ræður flugherinn 36 F-35 Draken
og 32 F-16-orrustuþotum.
Borgundarhólmur
Nokkur vegalengd er til Borg-
undarhólms, sem er austan við
landamæri Austur-Þýskalands og
Póllands. Frá eyjunni er unnt að
halda uppi mikilvægu eftirliti í
aðvörunarskyni. Eyjan er hins
vegar mjög opin fyrir árás og hún
verður ekki varin nema með tölu-
verðu átaki. Ein orrustusveit er á
eyjunni, sem mynduð er úr tveim-
ur herfylkjum, auk þess eru þar til
taks skip og flugvélar.
Norður-Atlants-
hafssvæðið
Hin almennu ákvæði um skyld-
ur heraflans til varnar hinu
danska ríki ná að sjálfsögðu til
þess alls. Hins vegar leiðir tak-
markaður herafli Dana til þess, að
þeir hljóta að einbeita kröftum
sínum að því að gæta fullveldis
þess landsvæðis, sem þeir eiga,
auk þess sem þeir ganga þannig
frá hnútum, að liðsauki banda-
manna eigi sem auðveldast með að
koma þeim til aðstoðar.
Færeyjar
Bæði Færeyjar og Grænland
heyra undir Atlantshafsherstjórn
NATO, það er að segja SACLANT,
sem hefur aðsetur í Norfolk í
Virginíuríki í Bandaríkjunum.
Atlantshafsherstjórninni er skipt
í undirherstjórnir og falla Fær-
eyjar undir Austur-Atlantshafs-
herstjórnina, CINCEASTLANT,
sem hefur aðsetur á Bretlandi.
Á friðartímum fer ég beint með
yfirstjórn hermála í Færeyjum.
Færeyingar eru ekki herskyldir,
en sumir þeirra hafa boðið sig