Morgunblaðið - 11.03.1982, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. MARZ 1982
17
Þótt stóriðjufyrirtæki greiði nú lægra
orkuverð en skyldi vegna stórhækkaðs
orkuverðs á heimsmarkaði, þá er það stað-
reynd, að tekjur af orkusölu til ISALs
borgar alla Búrfellsvirkjun, miðlunar-
framkvæmdir í Þórisvatni, línur til borg-
arinnar og varastöð í Straumsvík á 20 ár-
um.
Án álversins hefði ekki verið unnt að
ráðast í Búrfellsvirkjun og almenningur
þurft að sæta hærra rafmagnsverði.
Við íslendingar eigum nú að hafa skil-
yrði til að efla stóriðju hér á landi.
Við höfum öðlast ómetanlega reynslu í
byggingu og starfsrækslu virkjana og stór-
iðjuvera.
Við höfum tollfrjálsan aðgang að Evr-
ópumarkaði Efnahagsbandalagsins og
EFTA fyrir orkufrekar afurðir.
Og samkeppnisaðstaða okkar í orkufrek-
um iðnaði á að hafa batnað með hækkandi
orkuverði erlendis, sem hefur leitt til sam-
dráttar í orkufrekum iðnaði þar, eins og
t.d. í Evrópu og Japan.
Við dyljum okkur ekki þess, að verð á áli
og járnblendi á heimsmarkaði er lágt um
þessar mundir og afkoma bæði ISALs og
Islenzka járnblendifélagsins á síðasta ári
afar slæm. En við hljótum að líta á þessa
erfiðleika sem tímabundna. Við þekkjum
vel sveiflur í afurðaverði og raunar afla-
brögðum sjávarútvegs og höfum ekki gef-
ist upp, þótt um tímabundna erfiðleika sé
að ræða. Núverandi erfiðleikar í orkufrek-
um iðnaði minna okkur á hins vegar að
fara með allri gát í eignaraðild að þessum
fyrirtækjum.
Samsvarar öllum skuld-
um landsins í dag
Það hefur verið og er stefna Sjálfstæðis-
flokksins, að orkuverin sjálf séu eign Is-
lendinga, en það fari eftir mati hverju
sinni, hvort og að hve miklu leyti lands-
menn stefni að eignaraðild að stóriðjufyr-
irtækjum. I grg. þingsál.till. er síðan kom-
ist svo að orði:
„En rétt er að stefna að því með samn-
ingum, að íslendingar eignist stóriðjufyr-
irtækin í landi sínu eftir því sem tímar
líða og möguleikar eru fyrir hendi."
Þótt allir telji sig sammála um, að
orkuverin sjálf séu algerlega eign Islend-
inga, þá kemur fram að hugur fylgir ekki
máli hjá núv. ríkisstjórn.
Það var stefna viðreisnarstjórnar og
ríkisstjórnar 1974—1978 að fjármagna ný
orkuver að V* eða allt að Vi með eigin fé,
auk þess sem dreifikerfi í þéttbýli væru
helst að öllu leyti fjármögnuð með eigin fé.
Núverandi ríkisstjórn hefur hins vegar
stefnt málum í það horf, að nú verður að
fjármagna byggingu nýrra orkuvera að
öllu leyti með erlendum lántökum. Og það,
sem meira er. Erlend lán verður að taka til
að mæta rekstrarhalla Landsvirkjunar. Og
Rafmagnsveitu Reykjavíkur er vísað á er-
’lendar lántökur, en þyrfti 25% hækkun
rafmagnsverðs og síðan hækkanir í sam-
ræmi við verðbólgu, ef komast á hjá erl.
skuldaaukningu, sem hækkar rafmagns-
verð enn meira í framtíðinni.
Rétt er að gera sér fulla grein fyrir, hve
fjármagnsfrek stóriðja eins og álbræðsla
er þegar rætt er um eignaraðild okkar að
stóriðjufyrirtækjum. Fyrsti áfangi nýrrar
álbræðslu, sem yrði á stærð við verksmiðj-
una í Straumsvík, ásamt tilheyrandi virkj-
un, höfn og annarri nauðsynlegri aðstöðu
mundi kosta nálægt því sem nemur öllum
erlendum skuldum landsins í dag en þær
nema um 1 milljarði dollara. Síðar kæmi
annar áfangi auk annarra verksmiðja, svo
að hver maður ætti að sjá, hvað er raun-
sætt í þessum málum, að því er varðar
meirihlutaeign Islendinga, t.d. álbræðsl-
um, nú í bráð ef nægilega hratt á að nýta
orkulindir landsmanna til að bæta lífs-
kjörin í landinu.
Meirihlutaeign Islendinga í orkufrekum
stóriðjufyrirtækjum er heldur ekki skil-
yrði þess að Islendingar haldi forræði sínu
í eigin atvinnulífi, þótt að slíkri meiri-
hlutaeign beri að stefna í framtíðinni.
í till. okkar til þingsál. er þess vegna
komist svo að orði í 3. lið:
Við uppbyggingu stóriðju verði haft
samstarf við innlend og erlend fyrirtæki,
sem hafa yfir að ráða nauðsynlegri tækni-
þekkingu, markaðsstöðu og fjármagni. I
samstarfssamningum við þau og samning-
um um eignaraðild að stóriðjuverum skal
fara eftir eðli hvers máls og aðstæðum á
hverjum tíma. I öllum slíkum samningum
skal að því stefnt, að innlendir aðilar, sem
þess óska, geti þegar í upphafi átt hlut í
Geir Hallgrímsson
stóriðjufyrirtækjum og geti, þegar fram
líða stundir, keypt hlut hinna erlendu að-
ila í þeim.
Hér skal aðeins ítreka nauðsyn þess að
skapa skilyrði fyrir því að innlendir aðilar,
hlutafélög, samvinnufélög einstaklingar
geti tekið þátt í stóriðjufyrirtækjum, en til
þess þarf að skattleggja hlutabréfaeign
eins og annan sparnað til þess að gera
landsmönnum það kleift að taka þátt í
áhættusömum atvinnurekstri, sem kemur
öllum til góða.
Stefnumótun í stóriðjumálum
Við sjálfstæðismenn fluttum á síðasta
þingi till. til þingsál. um stefnumótun í
stóriðjumálum. Till. þessi var svipuð
þeirri, sem nú er flutt, byggð í höfuðatrið-
um á sömu forsendum, að skapa grundvöll
fyrir hagnýtingu orkulinda landsins. í till.
okkar nú er lagt til einnig, að skipuð verði
stóriðjunefnd og svofelld grein gerð fyrir
henni: Að sett skuli á stofn nefnd, sem
vinni að hagnýtingu orkulinda landsins til
stóriðju, svo að auka megi atvinnu um
land allt og bæta lífskjör þjóðarinnar.
Gert er ráð fyrir að nefndina skipi 7 menn,
kjörnir hlutfallskosningu á Alþingi til
fjögurra ára í senn. Skal nefndin skipta
með sér verkum. Stóriðjunefnd, sem var
fyrrum, var skipuð af iðnaðarráðherra til
óákveðins tíma. Örlög og hlutverk þeirra
nefndar voru komin undir ráðherra og með
ákvörðun ráðherra var hún lögð niður. En
í tillögu þessari er farið inn á nýjar braut-
ir. I fyrsta lagi er Alþingi ætlað að kjósa
nefndina, svo að tilvera hennar sé ekki
komin undir duttlungum ráðherra. í öðru
lagi er gert ráð fyrir að hér verði um fasta-
nefnd að ræða, þar sem verkefni hennar
hljóta að vera varanleg í mörg ár eða ara-
tugi.
Verkefni það, sem nefndinni er ætlað, er
bæði víðtækt og vandasamt. Nefndin á að
gera tillögur um stjóriðjuframkvæmdir,
en slíkar tillögur hljóta að byggjast á
margháttuðum athugunum og rannsókn-
um.
Þegar velja á verkefni í stóriðjufram-
kvæmdum er það undirstöðuatriði, að
rannsökuð sé hagkvæmni hinna ýmsu
framleiðslugreina, sem til álita koma. Hér
hljóta að koma til athugunar margþætt
atriði og margslungin. Margt er það sem
ræður hagkvæmni hinna einstöku fram-
leiðslugreina. Er þar helst til að taka orku-
verð, flutningskostnað og markaðsmögu-
leika. Stóriðjumöguleikar eru raunar al-
gerlega háðir því, að reistar verði nægilega
margar og stórar virkjanir á næstu árum
og áratugum. Hér er um að ræða bæði
virkjun fallvatna og jarðvarma eftir því
sem nauðsyn krefur og hagkvæmt þykir.
Með tilliti til staðsetningar nýrra stóriðju-
vera hljóta að ráðast forgangsverkefni við
undirbúning nýrra orkuvera, orkuveitna
og annarra nauðsynlegra mannvirkja.
Stóriðjunefnd er ætlað að eiga frum-
kvæði að og samræma samningaviðræður
milli virkjunaraðila og annarra innlendra
aðila annars vegar og stóriðjufyrirtækja
hins vegar um eignaraðild, orkusölu, stað-
setningu stóriðjuvera o.fl.
Og síðar:
í tillögunni er stóriðjunefnd veitt heim-
ild til að hafa samstarf, eftir því sem þörf
krefur, við hvern þann aðila, sem hefur
sérþekkingu á málum er varða störf henn-
ar. í þessu sambandi eru tiltekin stjórn-
völd, stofnanir orkukerfisins, umhverfis-
mála, efnahags- og fjármála svo og rann-
sóknarstofnanir. Tekið er og fram, að
opinberum aðilum sé skylt að veita nefnd-
inni hverjar þær upplýsingar sem hún
óskar. Þetta leiðir af því, að stóriðjunefnd
er ekki ætlað að stunda rannsókna- og
þróunarstarfsemi á sviði iðnaðar- og
orkumála, heldur byggja á því starfi, sem
unnið er af stoínunum og fyrirtækjum sem
fyrir eru í landinu.
Þó að ekki sé ætlunin að koma upp sér-
stöku bákni fyrir stóriðjunefnd og starf-
semi hennar, er augljóst að störf á vegum
nefndarinnar verða ekki unnin einungis í
hjástundavinnu. Þess vegna þykir nauð-
synlegt, að stóriðjunefnd ráði sér fram-
kvæmdastjóra. Er gert ráð fyrir þessu í
þingsályktunartillögunni svo og að fram-
kvæmdastjóri ráði aðra starfsmenn, sem
þörf er á, að fengnu samþykki nefndarinn-
ar.
Það liggur í hlutarins eðli, að kostnaður
af starfi stóriðjunefndar greiðist úr ríkis-
sjóði og enn fremur að stóriðjunefnd skuli
skila árlega skýrslu til Alþingis um störf
sín. Tillagan gerir ráð fyrir þessu hvoru
tveggja.
Jafnframt því sem tillagan kveður á um
tilgang, skipan og hlutverk stóriðjunefnd-
arinnar eru verkefni nefndarinnar á næstu
árum tiltekin sérstaklega. Kveðið er svo á,
að stóriðjunefnd skuli vinna að því að á fót
verði komið a.m.k. þremur til fjórum nýj-
um stóriðjuverum á næstu 15 árum, á
þeim stöðum á landinu þar sem þess er
þörf og henta þykir, m.a. með tilliti til
þeirra virkjana, sem reisa þarf til að sjá
þeim fyrir orku. Hér er kveðið á um fram-
kvæmdahraða, sem tekur mið af atvinnu-
þörf þjóðarinnar og byggðaáætlunum.
Samþykktir verkalýðs-
forystunnar
Það er enginn vafi, að almennur skiln-
ingur er vaxandi á mikilvægi orkufreks
iðnaðar til þess að auka atvinnu og bæta
lífskjör. Benda má á fjölmargar sam-
þykktir, sem hníga í þá átt, m.a. frá sveit-
arstjórnarmönnum víða um land. Hér vil
ég sérstaklega vitna til samþykktar ASÍ,
svokallaðrar 54-manna nefndar ASÍ 31. ág.
sl., þar sem komist er svo að orði:
„Aukinn hagvöxtur sem staðið getur
undir efnalegri framþróun er ein helsta
forsenda verðbólguhjöðnunar og aukins
kaupmáttar. Skipuleggja verður sókn til
bættra lífskjara í landinu svo við íslend-
ingar stöndum jafnfætis grannþjóðum
okkar hvað lífskjör varðar og að atvinnu-
vegirnir verði samkeppnisfærir við at-
vinnuvegi annarra landa um íslenskt
vinnuafl. Samtímis því sem tækifæri eru
nýtt til framleiðsluaukningar í hinum
hefðbundnu greinum er höfuðnauðsyn að
stjórnvöld vindi bráðan bug að nýsköpun
atvinnulífs sem byggi á orku fallvatna og
jarðvarma. Tryggja verður stöðugleika og
eyða óvissu í atvinnumálum með því að
hafa jafnan á reiðum höndum áætlanir um
arðbærar vinnuaflskrefjandi framkvæmd-
ir.“
Og 27. október sl. samþykkti svokölluð
72-manna nefnd ASÍ eftirfarandi lið sem
kröfugerð:
„9. Atvinnumál.
9.1. Teknar verði upp viðræður við ríkis-
stjórn um öfluga uppbyggingu atvinnulífs-
ins, þar sem m.a. verði knúið á um ákvarð-
anir og framtíðarstefnumótun varðandi
orkufreRan iðnað."
Hér er um eðlilegan þátt í kröfugerð
stærstu launþegasamtakanna i landinu að
ræða. Ekkert skiptir eins sköpum og kjör
launþega í landinu en hagnýting orkulinda
landsins.
Uppbygging orkulinda og stóriðju getur
orðið undirstaða atvinnuaukningar um
land allt. Þótt stóriðjufyrirtækin séu nú
aðallega við Faxaflóa, eiga þau góð fram-
tíðarskilyrði á Suðurlandi, Austurlandi,
Norðurlandi og jafnvel víðar.
Það er óhjákvæmilegt að minna á, að
samkvæmt stefnuskrá Sjálfstæðisflokks-
ins fyrir síðustu kosningar hefðu stækkun
Búrfellsvirkjunar, stífla við Sultartapga,
stækkun álbræðslunnar í Straumsvík
sennilega verið tekin í notkun á næsta ári
ásamt hærra raforkuverði til ISALs, allt
án þess að það ylli neinni töf á virkjunum
í örðum landsfjórðungum.
Hin dauða hönd
Alþýðubandalagsins
En þess í stað hefur hin dauða hönd
Alþýðubandalagsins stöðvað allar aðgerðir
og þróun mála.
Forsaga Alþýðubandalagsins er líka sú
að beita sér á móti stóriðju og stórvirkjun-
um.
Alþýðubandalagið var á móti byggingu
álbræðslunnar í upphafi og þar með í
reynd á móti Búrfellsvirkjun.
Alþýðubandalagið snerist á móti járn-
blendiverksmiðjunni, þótt iðnaðarráð-
herra þess, Magnús heitinn Kjartansson,
tæki málið á tímabili upp á sína arma.
Alþýðubandalagið var á móti inngöngu í
EFTA og tregðaðist við að gerður væri
tollasamningur við Efnahagsbandalagið,
en hvort tveggja eru forsendur arðbærrar
stóriðju á Islandi.
Alþýðubandalagið leitaðist við að fresta
fyrsta áfanga Hrauneyjafossvirkjunar,
samanber bréf iðnaðarráðherra, Hjörleifs
Guttormssonar, til Landsvirkjunar þar að
lútandi.
Alþýðubandalagið situr enn við sama
heygarðshornið, þótt það hafi breytt um
starfsaðferðir. Alþýðubandalagið gerir sér
ljóst, að ekki er lengur stætt á því að vera
beint á móti stóriðju og virkjunum vegna
vaxandi almenns skilnings á nauðsyn þess
að hagnýta orkulindir landsins til stóriðju,
svo og vegna krafna verkalýðshreyfingar-
innar í þessu efni.
En í stað þess að vera í beinni andstöðu
er beitt öðrum aðferðum til að stöðva mál-
in.
Iðnaðarráðherra dregur mál á langinn
og drepur þeim á dreif í óteljandi starfs-
hópum, sem hver um sig veit ekki sitt
rjúkandi ráð. Iðnaðarráðherra skortir alla
yfirsýn, hvað þá heldur alla ákvarðana-
töku.
Iðnaðarráðherra spillir fyrir endurskoð-
un samningsins við ISAL um stækkun ál-
versins og endurskoðun raforkuverðs sam-
anber meðferð hans á súrálsmálinu.
Iðnaðarráðherra gerir allt sem í hans
valdi stendur til að skapa tortryggni gagn-
vart samstarfi við erlenda aðila og van-
traust þeirra á samstarfi við okkur.
Alþýðubandalagið hvorki vill eða þorir
að grípa ný tækifæri til atvinnuuppbygg-
ingar, þegar þau gefast, og lýsir það best
römmu afturhaldi sem einkennir komm-
únista almennt.
Stöndum saman
og sýnum framsýni
Herra forseti!
Við Islendingar erum á vegamótum í at-
vinnumálum. Gróður landsins og fiskimið-
in geta ekki ein verið áfram sá vaxtar-
broddur í atvinnulífinu sem saga okkar
sýnir. Hagnýting orkulinda landsins, stór-
iðja og almennur iðnaður, verður nú að
taka við sem vaxtarbroddur til að tryggja
atvinnu og bætt lífskjör og skapa skilyrði
fyrir því að mesta og dýrmætasta auðlind
landsins fái notið sín, atgervi og framtak
fólksins, sem landið byggir.
Við verðum að hugsa fram í tímann. Nú
verða stjórnmálamenn, alþingismenn, að
sýna stórhug og framsýni í atvinnumálum.
Mikið veltur á því að stjórnmálaflokkar og
Alþingi fari að taka ákvarðanir og bregð-
ist ekki skyldum sínum við þjóðina.