Morgunblaðið - 06.12.1984, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. DESEMBER 1984
41
Morgunbladid/Bjarni
Tryggvi Fálsson, nýráðinn fram-
kvæmdastjóri fjármálasviðs Lands-
banka fslands.
vaxta. Athyglisvert er, að jákvæð-
um raunvöxtum er mótmælt af
meiri ákafa en neikvæðum raun-
vöxtum á sínum tíma. Það heyrist
ekki mikið í sparifjáreigendum.
Þeir hafa ekki myndað hagsmuna-
samtök, sem láta til sín taka held-
ur svara meðlæti sem mótlæti
með því að færa til sparifé sitt.
Aftur á móti heyrist meira í lán-
takendum, svo sem fyrirtækjum
og húsbyggjendum, sem beita
meiri stjórnmálalegum þrýstingi.
Ef litið er til vaxta í helstu
viðskiptalöndum okkar að undan-
förnu, þá kemur í ljós, að raun-
vextir útlána í bönkum hafa víða
verið hærri en hérlendis. Sérstak-
lega á það við um lán til annarra
en traustustu viðskiptavina og
ýmis neyslulán.
Einnig vill gleymast að vaxta-
gjöld og verðbætur eru í mörgum
tilvikum frádráttarbær til tekju-
skatts. Vaxtabyrði lána, sem tekin
hafa verið til öflunar íbúðarhús-
næðis og njóta skattfrádráttar,
hefur að undanförnu verið fyrir
neðan verðbólgustig. Svo framar-
lega sem húseignin hefur hækkað
til jafns við verðlag hefur lántak-
andinn haft hag af lántökunni.
Þetta á auðvitað ekki við um
neyslulán enda er ekki eðlilegt að
niðurgreiða þau sérstaklega með
skattfríðindum. t þessari umræðu
hefur of sjaldan verið spurt:
Hverjir hagnast á neikvæðum
raunvöxtum og hvaða áhrif hafa
slíkir vextir á fjárfestingu og
neyslu?"
— Hver telur þú að verði þróunin
á næstunni, í kjölfar kjarasamninga
og gengisfellingar?
„Framundan er hröð hækkun
verðlags á næstu 3—4 mánuðum
en síðan mun draga úr verðbólgu á
ný. Ef vextir verða ekki hækkaðir
þá er hætt við auknum útláns-
þrýstingi og minni hvata til
sparnaðar. Sparifjáreigendur
fylgjast betur með en áður var og
eru snöggir til viðbragða. Þeir
eiga einnig fleiri kosta völ. Ríkis-
sjóður býður t.d. upp á spariskír-
teini og ríkisvíxla og verðbréfa-
markaðirnir virðast óbundnir af
opinberum vaxtaákvörðunum. At-
hyglisvert er einnig hversu mikill
hluti allra innistæðna er óbund-
inn, eða um 65%. Ef ekki er boðið
upp á viðunandi sparnaðarkjör,
munu einstaklingar og fyrirtæki
sjá sér hag í því að losa fé sitt og
ráðstafa því í neyslu eða fjárfest-
ingu. Við það eykst innflutningur
og erlend lántaka."
Rétt að hækka vextina
— Telur þú rétt að hækka vextina
samhliða aukinni verðbólgu?
„Já, ég tel það rétt því annars er
hætta á að það verði enn meiri
þensla en annars hefði orðið. Að
nokkrum mánuðum liðnum benda
spár til að vextir geti lækkað á ný.
Nýgerðir kjarasamningar voru
vissulega áfall í baráttunni gegn
verðbólgunni og við það varð fjar-
lægara markmiðið, sem áður var
farið að hilla undir, að unnt væri
að ná jafnvægi á peningamarkað-
inum. Ég tel að viðskiptabankarn-
ir muni ekki sjálfviljugir kalla
fram neikvæða vexti fyrir spari-
fjáreigendur, en spurningin er
hvort bankarnir fá að ráða þessu.“
— Hafa vaxtahækkanirnar leitt
til aukins sparnaðar?
„Grundvöllur sparnaðar er ráð-
stöfunartekjur. Þegar tekjur fara
lækkandi og skattbyrðin eykst, er
hratta á minnkandi sparnaði.
Hækkun raunvaxta á þessu ári
hefur hamlað gegn því að minnk-
andi tekjur í þjóðfélaginu komi
fram í minni sparnaði. Ef sparn-
aður fær ekki að myndast í inn-
lendum lánastofnunum og i at-
vinnurekstrinum þá erum við að
kalla á enn meiri erlendar lántök-
ur og ógna efnahagslegu sjálf-
stæði þjóðarinnar. Markmiðið
hlýtur að vera að auka innlendan
sparnað til að fjármagna þær
fjárfestingar sem við teljum nauð-
synlegar svo að ekki þurfi að nota
erlendan sparnað f þessu skyni.
Að öðrum kosti verður íslenska
krónan úr leik,“ sagði Tryggvi
Pálsson.
MorgunbladiA/Júlíus
Sif Aðils, framkvæmdastjóri íslandsdeildar Amnesty International, Bern-
harður Guðmundsson, Margrét Heinreksdóttir, Hjördís Hákonardóttir og
Björn Þ. Guðmundsson. Hjördís er formaður íslandsdeildarinnar, en þau
Margrét, Bernharður og Björn hafa einnig gegnt formennsku.
hlaut friðarverðlaun Nóbels árið
1977 og þess má geta, að fyrir sinn
hluta af verðlaunafénu keypti ís-
landsdeildin sér ritvél, sem hefur
komið að góðum notum.
Hátíðarfundur íslandsdeildar-
innar i tilefni af 10 ára afmælinu
verður haldinn á Hótel Borg á
sunnudag og hefst kl. 17. Fundur-
inn hefst með ávarpi Björns Þ.
Guðmundssonar og síðan flytja
Camilla Söderberg og Snorri ö.
Snorrason samleik á blokkflautu
og lútu. Hjördís Hákonardóttir
flytur erindi um Amnesty og yfir-
lýsingu Sameinuðu þjóðanna gegn
pyntingum. Hallmar Sigurðsson og
Borgar Garðarsson, leikarar, lesa
úr verkinu Petro og kafteinninn
eftir Mario Benedetti og Þórhallur
Birgisson og Kathleen Bearden
leika sarnan á fiðlur. Sigurbjörn
Einarsson, biskup, flytur erindi og
hátíðarfundinum lýkur með sam-
leik þeirra Guðrúnar S. Birgisdótt-
ur og Martial Nardeau á flautur.
Fundinum stýrir Margrét Hein-
reksdóttir.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir GUÐM. HALLDÓRSSON
Verður skipting
Kýpur varanleg?
ÞRIÐJU lotu viðræðna um framtíð Kýpur er lokið í New York, rúmu ári skipting Kýpur sé eina lausnin og
eftir að Kýpur-Tyrkir lýstu einhliða yfir sjálfstæði. hafa sagt að þær árangurslausu
Nokkur svartsýni ríkti áður en síðasta lota viðræðnanna hófst, en Kýp- viðræður, sem hafa farið fram,
ur-Grikkir virðast hafa samþykkt verulegar tilslakanir og viðræðunum sýni það. Hátiðahöldin á eins árs
verður haldið áfram. afmæli sjálfstæðisyfirlýsingar
Grískir nemendur á Kýpur mótmæla sjálfstæðisyfirlýsingu Kýpur-Tyrkja.
Bárai occupiad by Turl
Cypriots undar tha pn
ttction of Turklsh tro<
□ Arta occupitd by
Tvær fyrri lotur viðræðnanna
fóru fram i september og
október og báru engan sýnilegan
árangur. Leiðtogi Kýpur-Tyrkja,
Rauf Denktash, og Spyros Kypri-
anou Kýpurforseti, leiðtogi
Kýpur-Grikkja, hafa ekki fengizt
til að eiga fund með sér og við-
ræðurnar hafa farið fram fyrir
milligöngu aðalframkvæmda-
stjóra SÞ, Javier Perez de Cuell-
ar.
Skömmu eftir að Tyrkir minnt-
ust afmælis sjálfstæðisyfirlýs-
ingarinnar sagði Kyprianou að
hann „gæti ekki verið bjartsýnn
með hliðsjón af niðurstöðunum
úr tveimur fyrstu lotum viðræðn-
anna“. Flest grísk blöð á Kýpur
tóku streng og töldu að Kýpur-
málið mundi fljótt gleymast á ný
og hverfa í skugga mikilvægari
alþjóðamála, en nú er komið ann-
að hljóð í strokkinn.
Um leið vinna Kýpur-Tyrkir
ötullega að því að efla hið nýja
ríki sitt með ríflegri aðstoð frá
Tyrklandi. Unnið er að því að
reisa nýjar verksmiðjur og yfir
stendur gerð nýs flugvallar, sem
mun kosta 400 millj. punda og á
að tryggja aukna loftflutninga
frá Tyrklandi. Töluverðrar
óánægju gætir þó í hinum tyrkn-
eska hluta Kýpur og þar er
40—50% verðbólga.
Kyprianou og aðrir Kýpur-
Grikkir telja að nýi flugvöllurinn,
sem er í Lefoniko, eigi að vera
bækistöð sérþjálfaðs herliðs, sem
Bandaríkjamenn eru að koma á
fót til aö beita í Miðausturlönd-
um ef með þarf (RDF). Þeir telja
enn fremur að flugvallargerðin
sýni að Tyrkir vilji ekki semja um
sameiningu og að stjórn Reagans
forseta ætli ekki að fá hana til
þess.
Bandaríkjamenn hafa leitað að
bækistöð fyrir RDF síðan Hus-
sein konungur neitaði að sam-
þykkja slíka bækistöð i Jórdaníu.
Stjórnin í Ankara hefur neitað að
bjóða Bandaríkjamönnum að-
stöðu I Tyrklandi, þar sem hún
reynir að bæta sambúð sina við
Arabaríkin og þeim er ekkert um
RDF gefið. Lefoniko væri því
hentug lausn.
Bandarískir og tyrkneskir
embættismenn neita þessum full-
yrðingum, en grunsemdirnar
hafa aukizt við það að unnið er að
framkvæmdunum af miklum
hraða, gífurlega miklu bygg-
ingarefni hefur verið skipað á
land í Famagusta og almenningi
hefur verið bannaður aðgangur
að svæðinu þar sem flugvallar-
gerðin fer fram.
Grikkir á Kýpur eru beiskir I
garð Bandaríkjamanna, þvf að
þeir telja að þeir einir geti beitt
Tyrki þrýstingi og geri það ekki.
Gremja ríkir einnig i garð Breta,
þar sem þeir virði ekki bann Evr-
ópubandalagsins við innflutningi
frá norðurhlutanum. Flestir
Kýpur-Grikkir telja að þeir geti
ekkert gert nema Tyrkir verði
beittir utanaðkomandi þrýstingi.
Sumir telja þó að leggja verði
áherzlu á að sannfæra Kýpur-
Tyrki um að þeir gætu lifað betra
lífi ef eyjan yrði sameinuð.
Kýpur-Grikkir telja að kostn-
aður Tyrkja af hernámsliði
Kortið sýnir skiptingu Kýpur.
þeirra á Kýpur nemi um 160
milljónum punda á ári og önnur
aðstoð þeirra við Kýpur-Tyrki
hefur numið um 30 milljónum
punda. Um 20.000 tyrkneskir her-
menn búnir 100 skriðdrekum og
nokkrum þyrlum eru enn á
Norður-Kýpur.
Kýpur-Tyrkir segja að þessi
mikli viðbúnaður sé nauðsynleg-
ur vegna hergagnakaupa Kýpur-
Grikkja á Vesturlöndum. Þeir
munu fá 80 brynvagna frá
Frakklandi auk léttra vopna og
eru sagðir hafa áhuga á að fá Ex-
ocet-flugskeyti og þyrlur. Kýp-
ur-Grikkir hafa stundum krafizt
þess að herlið verði sent til eyj-
unnar frá Grikklandi til að efla
varnir suðurhlutans. Denktash
hefur varað við því að það geti
haft styrjöld í för með sér.
1 sumar fór Denktash til Ank-
ara i fyrstu opinberu heimsókn
sína sem þjóðhöfðingi lýðveldis
Kýpur-Tyrkja. Heimsóknin átti
að sýna þann eindregna ásetning
Tyrkja að styðja stjórn Denktash
þrátt fyrir þrýsting Bandaríkj-
anna og SÞ, sem höfðu vonað að
stjórnin í Ankara mundi fjar-
lægjast hið nýja ríki Kýpur-
Tyrkja. Kýpurmálið hefur valdið
Tyrkjum vaxandi erfiðleikum.
Þeir verða að stunda erfiða jafn-
vægislist: styðja Denktash án
þess að styggja Bandarfkjamenn.
Nokkru áður höfðu Tyrkir og
lýðveldi Kýpur-Tyrkja formlega
skipzt á sendiherrum f fyrsta
skipti. Kyprianou svaraði með þvf
að krefjast fundar f öryggisráð-
inu og sagði að þessi viðurkenn-
ing Tyrkja á lýðveldi Kýpur-
Tyrkja væri „ögrandi og gerræð-
isleg*. En Tyrkir kváðu þetta að-
eins rökrétta afleiðingu sjálf-
stæðisyflrlýsingar Kýpur-Tyrkja.
Jafnframt ftrekaði Denktash að
ekki kæmi til mála að Kýpur-
Tyrkir drægju sjálfstæðisyfirlýs-
inguna til baka.
Flestir Kýpur-Tyrkir telja að
þeirra sýndu að þeir hyggjast
ekki leggja niður rfki sitt fyrr en
Grikkir viðurkenna fullt jafnrétti
Grikkja og Tyrkja.
Kýpur-Grikkir munu hafa sætt
sig við hugmyndina um sam-
bandsrfki, en uppi er töluverður
ágreiningur um eðli þess og um
mörkin milli þeirra. Kýpur-
Tyrkir eru fúsir að láta af hendi
miðborg Famagusta, Varosha,
sem Kýpur-Grikkir yfirgáfu, og
sex önnur landamærasvæði, en
Grikkjum finnst það ekki nóg.
Utanríkisnefnd öldungadeildar
Bandaríkjaþings lagði til f vor aö
Tyrkir yrðu sviptir 215 millj.
dollara hernaðaraðstoð, ef Var-
osha yrði ekki látin af hendi. Var-
osha hefur lengi verið peð f áróö-
ursstríði þjóðarbrotanna.
Samkvæmt hugmyndum de
Cuellar á Kýpur að vera sam-
bandsríki tveggja sjálfstjórnar-
héraða. Hann hefur lagt fram til-
lögu um þing f tveimur deildum:
neðri deild skipaða 70 Grikkjum
og 30 Tyrkjum og efri deild, þar
sem Grikkir og Tyrkir hafí jafn-
marga fulltrúa. Rætt er um
ákvæði til að koma í veg fyrir að
meirihlutinn felli frumvörp
tyrkneska minnihlutans, en engin
lausn hefur fundizt.
Kýpur-Grikkir segja að við-
ræðurnar hafi enn ekki borið ár-
angur vegna kröfu Denktash um
að Kýpur-Tyrkir fái neitunarvald
f stjórn eyjunnar. Kýpur-Tyrkir
segja hins vegar að Kýpur-
Grikkir reyni að eyöileggja við-
ræðurnar með áróðursherferð,
þar sem Kyprianou sé ekki nógu
traustur í sessi.“
Ekki er talið óhugsandi Kypri-
anou og Denktash hittist á fundi
til þess að gera út um ágrein-
ingsmálin, ef sannað þykir aö
grundvöllur sé fyrir samkomu-
lagi. En Grikkir óttast að slfkur
fundur yrði fyrsta skrefíð í átt til
viðurkenningar á kröfu Tyrkja
um sjálfstætt ríki og jafnrétti.