Morgunblaðið - 13.08.1985, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. ÁGÚST1985
Gateway-
hópurinn
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
„Art Theraphy" eða listþjálf-
un er ekki nýtt fyrirbæri í sjálfu
sér, en hins vegar er það nýtt að
virkja hana á þann hátt, sem nú
er farið að gera og skilar mark-
verðum árangri.
Það hefur lengi verið vitað, að
ná má sambandi við fólk með
ýmsar sérþarfir með aðstoð riss-
blýsins og lita — þetta fólk getur
stundum ekki, eða vill ekki tjá
sig með orðum — er niðurbælt
eða uppreisnargjarnt. En um
leið og það fer að handfjatla
rissblýið og litina, þá opnar það
sig iðulega, og árangurinn er oft
vísbending um sálarástand þess
og erfiðleika, sem er læknum og
uppalendum mikilsverð aðstoð.
Hér má segja margar og
merkilegar sögur um merkilegan
árangur, sem þeir hafa náð, er
beitt hafa þeirri aðferð að losa
um skapandi kenndir við lækn-
ingu sjúklinga sinna.
Sjúkrastofnanir hafa löngum
verið fráhrindandi hús, sem fólki
hefur staðið stuggur af og menn
verið fegnastir sem losna þaðan
— bæði sjúklingarnir sjálfir og
almennir gestir. Það á sér stað
enn þann dag í dag, að sjúkrahús
eru byggð, sem eru lítið uppörv-
andi fyrir augað yst sem innst —
sálina vantar í þau, og ef hún er
nokkur, er hún köld og ómann-
úðleg.
Hér hefur víða orðið breyting
á, og menn eru farnir að skilja,
að þessar stofnanir þurfa að
hafa yfir sér mannlegan hlýleika
og höfða til lifandi lífs og skap-
andi kennda.
Hið nákvæmlega sama má
segja um fangelsi og betrunar-
hús hvers konar, þetta eru
ómannúðleg búr og einungis séð
fyrir lágmarksþörfum íbúanna
— fanganna sem fangavarð-
anna. Lögreglustöðvar eru og
sama marki brenndar — menn
eru einhvern veginn svo innan-
tómir eftir heimsóknir þangað
— andrúmið fráhrindandi og
kalt. List þrífst þar ekki á veggj-
um, en hins vegar ómerkilegt
myndarusl.
Það er alrangt, að list hafi ein-
ungis verið séreign fárra útval-
inna öldum saman. Listamenn
hafa sprottið upp úr öllum þjóð-
félagsstéttum, og þannig var t.d.
Sandro Botticelli sonur Filipeipi
sútara í Flórenz, og Albrecht
Dúrer var af fátæku dugnaðar-
fólki kominn. Hann var svo
heppinn, að leikfélagi hans var
enginn annar en Willibald
Pircheimer, af auðugu fólki
kominn og varð síðar einn mest-
ur hugsuður miðalda. Hins vegar
var og er það sjaldgæfara, að
listamenn spretti upp úr röðum
forréttindastétta.
Ríkir menn skynjuðu mikil-
vægi lista á öllum sviðum og
studdu þær eftir mætti. Um-
hverfi fólks varð fegurra og há-
leitara, væri listin með í leikn-
um. Mikil list var og tákn mikils
veldis.
Listin er máttur og undirstaða
allra framfara og velsældar —
öll stórveldistímabil mann-
kynssögunnar segja frá risa-
vöxnum afrekum í listum. Hún
kom ekki með ríkidæminu, held-
ur reis upp samfara því og hér
varð víxlverkun.
Menn misstu sjónar á þessum
lögmálum í kjölfar iðnbyltingar-
innar og vaxandi og margvís-
legri gróðahyggju einstaklinga,
er engan skilning höfðu á þess-
um lögmálum. Þetta er stundum
skilgreint sem Hong Kong-
hugsunarhátturinn — sem dæmi
um ódýra, lélega og illa hannaða
fjöldaframleiðslu og vafasöm
vinnubrögð í kaupsýslu. Hinar
skapandi kenndir komast hvergi
að, eru útilokaðar.
Frjáls listsköpun á undir högg
að sækja í nútímaþjóðfélagi, en
alls staðar er til fólk, sem skilur
þetta og mikilvægi þess að gera
einstaklinginn sterkari og viss-
ari um sérstöðu sína.
Ein leiðin í þessum efnum er
listþjálfun í sjúkrahúsum og
fangelsum og er ekki nema eðli-
legt, að sú viðleitni skili árangri,
því að hér er ekki um nýja upp-
götvun að ræða, heldur lögmál,
sem ekki verður raskað, því að
það er jafn gamalt manninum og
undirstaða framfara. Skapandi
kenndir eru hugvit, og það hlýt-
ur að vera deginum ljósara, að
öllum sé hollt að virkja það.
Þjóðfélagslegt gildi skapandi
lista, hvort heldur sem er hjá
hinum menntaða listamanni eða
sjálfmenntaða áhugamanni, er
þannig ótvírætt og ber því að ýta
undir hvorttveggja.
Gateway-hópurinn er fagurt
dæmi um þessar óhagganlegu
staðreyndir og sýning hans í
kjallarasölum Norræna hússins
er á allan hátt uppörvandi og
meiri háttar.
Fólk almennt hefur hollt af að
kynnast þessari hlið mannlífs-
ins, því að hér kemur fram ótví-
ræð sönnun þess, að listin getur
bætt mannleg samskipti og auk-
ið skilning á báða bóga.
Ég mæli því með skoðun þess-
arar sýningar, sem vel er að
staðið, og sýningarskráin gefur
margar mikilsverðar upplýs-
ingar.
Þá ber að þakka öllum, er að
sýningunni stóðu.
Hér gefur að líta hluta frönsku neðanjarðarhreyfingarinnar. Kusa meðtalin!
Grunnrist gaman
Kvikmyndlr
Sæbjörn Valdimarsson
REGNBíKIINN: Hernaðarleynd-
armál (Top Secret) ☆☆
Leikstjórar og framleiðendur Jim
Abrahams, David Zucker, Jerry
Zucker, ('hristopher Challis. Tónlist
Maurice Jarre. Aðalhlutverk Val
Kilmer, Lucy Gutteridge, Christoph-
er Villiers, Omar Sharif, Peter Cush-
ing, Jeremy Kemp. Frumsýnd í maí
1984. Gerð af Paramount. Sýningar-
tími 90 mín.
Að þessu sinni bjóða höfundar
Airplane! okkur uppá blöndu af
gamaldags njósna- og Presley-
mynd. Nú er röðin komin að
Austur-Þjóðverjum að leggja und-
ir sig hana veröld. Til að draga
athyglina frá aðgerðinni er haldin
mikil tónlistarhátíð í Austur-
Berlín. Frá Bandaríkjunum er
boðið Leonard Bernstein, en þar
sem karl var ekki viðlátinn mætir
poppgoð mikið í hans stað!
Það er ekki að sökum að spyrja,
poppstjaman kemst á snoðir um
ráðabrugg Þjóðverjanna og bjarg-
ar heiminum með hjálp frönsku
neðanjarðarhreyfingarinnar. Og
rómantíkin er náttúrlega á sínum
stað.
Líkt og í Airplane, þá leyfast hér
allar aðferðir til að fá públikum til
að hlæja, illar sem góðar og þvi er
svo sannarlega ekki að neita að
margir kaflar og myndskeið Hern-
aðarleyndarmáls eru sprenghlægi-
leg. Sumar hugmyndirnar
skemmtilega lúnaðar líkt og
bréfdúfan með fluggleraugun, ar-
inninn í fallhlífinni og Sharif
gamli í bílflakinu.
En í heild virkar Hernaðarleynd-
armál frekar slök. Brandararnir
eru iðulega illa hnýttir saman og
oft á tíðum er grínið full yfir-
gengilegt eða of veikt til að hitta í
mark. Hvort sem það er með vilja
gert eða ekki, þá er myndin gróf-
unnin, engu líkara en kastað hafi
verið til hennar höndunum, sjálf-
sagt á það að vera hluti af gamn-
inu. En hvað sem því líður ætti
Hernaðarleyndarmál að koma
skapinu í gott lag og Val Kilmer er
eiturhress og kraftmikill í hlut-
verki poppstjörnunnar.
Jardvegur
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Saga Mannkyns.
Ritröð AB.
13. bindi
Stríð á stríð ofan.
1914—1945
eftir Henning Poulsen.
Gunnar Stefánsson íslenskaði.
Ritstjórar: Knut Helle, Jarle Sim-
ensen, Sven Tágil, Káre Tönnesson.
Almenna bókafélagið 1985.
í Þrem heimshlutum, 14. bindi
Sögu mannkyns, minnist höfund-
urinn, Bo Huldt, á staðreynd sem
gildir um marga sagnfræðinga:
„Sagnfræðingar, sem eru öruggir
um að illska hinna dauðu muni
ekki ná til jæirra, hafa jafnvel til-
hneigingu til að fyrirgefa hinum
verstu illgjörðarmönnum og til að
finna „raunhæfar skýringar" og
„góðar fyrirætlanir" í verkum
jjeirra."
Sagnfræðingurinn Henning
Poulsen ritar af skarpskyggni um
tímabilið 1914—1945, varpar fram
þeirri spurningu hvort líta megi á
þetta tímabil þegar „brast í sam-
skeytum Evrópu" sem „eitt þrjátíu
ára stríð sem rofið var af löngu
vopnahléi".
I framhaldi af þessu spyr Poul-
sen:
„Með hvaða rétti má líta á ögr-
anir Þjóðverja og Japana og yfir-
gang þeirra í Evrópu og Austur-
löndum sem þátt í styrjöld? Jafn-
aðarstefna, þjóðernishreyfing,
fasismi, nasismi, — hvernig var
háttað sambandinu milli hinnar
innri samfélagsþróunar og
alþjóðastjórnmála um skeið
kreppu og styrjaldar? Hefur
kannski verið lögð of rík áhersla á
efnahagskreppu millistríðsáranna
svo að það sé látið skyggja á þá
framfarasókn stórfelldra fjölda-
hreyfinga sem þá átti sér stað? Er
hægt að tala um hrun Evrópu á
sama tíma og evrópsk menning
hélt áfram að ryðja sér til rúms
um heim allan og hin tvö nýju
risaveldi, Bandaríkin og Sovétrík-
in, áttu bæði þátt í menningar-
samfélagi Evrópu?"
nasisma og
Sigmund Freud
Því verður ekki neitað að Henn-
ing Poulsen færir gild rök fyrir
því að hinar óumflýjanlegu stað-
reyndir, heimsstyrjöldin fyrri og
síðari, hlutu að verða að veruleika.
Eftir ósigur fyrri heimstyrjaldar
átti Þýskaland harma að hefna. f
Þýskalandi var fyrir hendi jarð-
vegur nasisma á líkan hátt og fas-
isminn höfðaði til ítala. í hugleið-
ingu um forsendur fasismans
hafnar Henning Poulsen því að fé-
lagslegt misrétti eða harðleikin
efnahagskreppa kalli af sjálfu sér
á fasisma. Þá hefði hann komið
upp í Bandaríkjunum, segir Poul-
sen: „Aftur á móti er það þáttur í
hinni sögulegu og pólitísku hefð
sem bindur Þýskaland og Ítalíu
saman. í báðum löndum efldist
þjóðernisstefna af þeim aðstæðum
að þau voru ný ríki sem höfðu
myndað þjóðernislega heild aðeins
tveim kynslóðum fyrr. Þau féllust
ekki á þá stöðu sem þau höfðu
fengið við friðarsamninga eftir
heimstyrjöldina fyrri svo að þar
var frjór jarðvegur fyrir heiftar-
leg heimssveldissinnuð vígorð.
Mikilsverðast var þó efs til vill að
stjórnmálakerfið lenti i miklum
þingræðislegum þrengingum í
löndum sem bæði bjuggu við veika
lýðræðishefð."
f kaflanum Menning og daglegt
fasisma
líf Vesturlanda kemur fram mjög
skemmtileg og lifandi túlkun
menningarstefna. Albert Einstein,
Sigmund Freud, André Breton,
Filippo Marinetti, Pablo Picasso,
Le Corbusier, Charlie Chaplin og
Walt Disney fá allir sína umfjöll-
un og ekki er heldur dregið úr
þætti djassins. Útvarp og sími
gegna að sjálfsögðu einnig stóru
hlutverki.
1 þessum kafla standa eftirtekt-
arverð orð: „Sálgreiningin sem
Sigmund Freud lagði grunvöll að
um aldamótin stuðlaði að því að
skapa nýjan mannskiining: Það
sem skáldin hafði grunað löngu
fyrir daga Freuds varð nú al-
mennt viðurkennd þekking:
Reynsla manna og atferli eru að
meira eða minna leyti ákvörðuð af
óvitaðri sálarlegri framvindu."
En það sem Poulsen segir um
súrrealismann hlýtur að orka
tvímælis: „Hann sótti oft við-
fangsefni í nútímatækni og stétta-
baráttu og var tíðum pólitískt
róttækur." Þetta er misskilningur
eða vísvitandi einföldun. Aftur á
móti hölluðu nokkur frönsk súr-
realísk skáld sér að kommunistma
á stríðsárunum í nánum tengslum
við Andspyrnuhreyfinguna, eink-
um Éluard og Aragon. Þeir völdu
virka afstöðu og gerðu skáldskap-
inn að vopni í baráttunni fyrir
frelsi Frakklands. Það er hins veg-
ar rétt sem Poulsen bendir á oftar
en einu sinni að kommúnistar
voru atkvæðamiklir og höfðu sums
staðar forystu í baráttu gegn hinu
nasíska hernámi í Evrópu. Þetta
orðar Poulsen þannig í umfjöllun
sinni sem nefnist Hin þjóðlega
fylking og hlutverk kommúnista:
„Við árás Þjóðverja í júní 1941
kom ný blóðgjöf til andspyrnu-
hreyfingarinnar frá Moskvu. Það
var lína til kommúnistaflokka að
gerast þátttakendur f baráttunni
við Þýskaland og vinna með hverj-
um sem vildi."
Myndaefni og ýmis innskot í
textanum gera Stríð á strfð ofan
einkar skoðunarverða og læsilega
bók. Þýðing Gunnars Stefánsson-
ar er vönduð. En eitthvað er bogið
við þýðingu sænska orðsins
„stuga“ á bls. 77. Þar er átt við
annað en „stofu“.