Morgunblaðið - 13.08.1985, Blaðsíða 48

48 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. ÁGÚST 1985
Umdeildu hrossin rekin af heiðinni á fó.studaginn. Jónas í Sunnuhlíð fer fyrir en Jón í Hofi og Jón í Ási á eftir stóðinu.
Deilur Vatnsdælinga um Grímstungu- og Haukagilsheiðar:
„Held uppi lögum í héraðinu
hverjir sem í hlut eiga“
Þórir Magnússon á Syðri-Brekku, oddviti Sveinsstaðahrepps.
— segir sýslumaður Húnvetninga, Jón ísberg
MIKILL ágreiningur hefur verið á milli hreppsnefnda Ás- og Sveinsstaða-
hrepps í Austur-Húnavatnssýslu um nýtingu sameiginlegra afrétta hreppanna
á Grímstungu- og Haukagilsheiðum og víðar. Hefur verið sagt frá deilum
hreppanna hér í Morgunblaðinu öðru hverju frá því í fyrravor en í síðustu
viku blossuðu deilurnar upp þegar tveir ba-ndur í Sveinsstaðahreppi ráku
hross á heiðina í trássi við bann sýslunefndar og ekki minnkuðu deilurnar
þegar ba-ndur úr Áshreppi og lögreglumenn sóttu hrossin að beiðni sýslu-
manns.
Deilan snýst um nýtingu afrétt-
arins, sem hrepparnir eiga sam-
eiginlega auk þess sem Þverár-
hreppur í Vestur-Húnavatnssýslu
á hluta af Haukagilsheiði. Ás-
hreppingar hafa viljað ganga
lengra í að hlifa afréttinum en
Sveinstæðingar og það hafa Land-
Texti og tnyndir:
Helgi Bjarnason
græðsla ríkisins og gróðurvernd-
arnefnd sýslunnar einnig viljað
gera. Vegna þess að ekki náðist
samkomulag um takmörkun beit-
ar krafðist Landgræðsla ríkisins
ítölu á afréttinn í fyrravor.
Hreppsnefnd Sveinsstaðahrepps
hefur alltaf mótmælt ítölunni og
hefur haft ýmislegt við gerð henn-
ar að athuga og hefur nú höfðað
mál á hendur Landgræðslu ríkis-
ins og fleiri aðilum til ógildingar
henni.
Ekki náðist heldur samkomulag
um beitartakmörkun í vor á
grundvelli samkomulagstillögu
sem Landgræðslan og Búnaðarfé-
lagið lögðu fram um aðlögun að
ítölunni. Skaut hreppsnefnd Ás-
hrepps þá ágreiningnum til sýslu-
nefndar Austur-Húnavatnssýslu
sem kvað upp úrskurð sem gekk
mjög í sömu átt og samkomulags-
drög Landgræðslunnar. Hrepps-
nefnd Sveinsstaðahrepps telur að
sýslunefnd hafi ekki haft heimilt
til afskipta af málinu og fór fram
á að félagsmálaráðuneytið úr-
skurðaði samþykktina ógilda.
Svona stóðu málin þegar tveir
bændur í Sveinsstaðahreppi ráku
50 hross á heiðina á frídegi versl-
unarmanna og þegar hrossin voru
sótt að vörmu spori að kröfu
sýslumanns Húnvetninga.
Þó félagsmálaráðuneytið hafi
ekki úrskurðað í málinu hefur það
spurst út að lögfræðingur ráðu-
neytisins hafi fyrir löngu gert
drög að úrskurði og lagt fyrir sína
yfirmenn þar sem lagt er til að
úrskurði sýslunefndar verði
hnekkt, en það hefur ekki fengist
staðfest. Ráðuneytismenn bera við
fjarvistum ráðherra og ráðuneyt-
isstjóra þegar þar er spurst fyrir
um málið. Þetta kemur Jóni ís-
berg sýslumanni Húnvetninga
spánskt fyrir sjónir, hann kannast
ekki við neinn úrskurð og segir að
hann hafi ekki verið beðinn um
nein málsgögn þó hann hafi frum-
rit þeirra undir höndum.
„Ofært að sýslunefnd sé að
velja hverjir megi reka hross“
— segja upprekstrarmennirnir Björn
á Hólabaki og Einar á Hjallalandi
„OKKUR finnst þetta harkalegar aðgerðir. Við sættum okkur ekki við þær
og munum leita réttar okkar,“ sögðu upprekstrarmennirnir, Björn Magnús-
son á Hólabaki og Kinar Svavarsson á Hjallalandi ■ Sveinsstaðahreppi þegar
rætt var við þá um deilumálin.
Upprekstrarmennirnir Björn á Hólabaki og Einar á Hjallalandi.
Þeir félagar sögðust hafa leyfi
hreppsnefndar Sveinsstaðahrepps
fyrir upprekstrinum, því hrepps-
nefndin hefði samþykkt að hrossa-
upprekstri skuli hagað á svipaðan
hátt í sumar og verið hefur. Þá
sögðust þeir hafa tilkynnt oddvita
sínum um þetta og rekið í fullu
samráði við hann. Þeir sögðust líka
hafa mikinn stuðning í hreppnum
enda menn í grundvallaratriðum
alveg sammála í þessum deilumál-
um.
— Þessi samþykkt stangast á
við úrskurð sýslunefndar og sam-
kvæmt honum er hrossaupprekstur
ykkar bannaður, eða er það ekki?
„í úrskurði sýslunefndar frá 27.
júní 1985 sem við fengum er eftir-
farandi ákvæði: „Upprekstur
hrossa fram fyrir girðingu á
Grímstungu- og Haukagilsheiði
verði ekki heimilaður." Þrátt fyrir
þetta ráku Þverhreppingar hross á
Haukagilsheiði 24. júlí — 60 að eig-
in sögn — án nokkurra vandkvæða.
Þeirra hross voru því búin að vera
á heiðinni í nærri hálfan mánuð
þegar við rákum okkar hross 5. ág-
úst. Við vorum umsvifalaust kærð-
ir og okkar hrossum smalað en
enginn skiptir sér af hrossum
Þverhreppinga og sá hluti þeirra
sem kom niður þegar náð var í
okkar hross meira að segja rekinn
aftur inn á afrétt af lögreglu og
oddvita Áshrepps. Það er auðvitað
dæmalaus málsmeðferð að skoða
ekki öll hrossin, eins og við fórum
fram á.
Frá Hjallalandi hafa verið rekin
hross á heiðina í áratugi og ekki
hægt að stöðva það í einni svipan
og þessi hross voru fyrsti búfénað-
urinn sem frá Hólabaki er rekinn á
afrétt í sumar. Þessar jarðir eiga
töluverðan ítölurétt á heiðinni,
enda erum við langt í frá að vera
landlausir menn. Við rákum á
Haukagilsheiði en það er land sem
menn eru sammála um að engin
ofbeit sé á. Við teljum ekki réttlæt-
anlegt að níðast á öðrum hlutum
afréttarins (Sauðadal og Víði-
dalsfjalli) til að hlífa svæðum þar
sem ekki er nein ofbeit."
— Er þessi hrossaupprekstur
ykkar mótmælaaðgerð?
„Við getum ekki viðurkennt að
við séum að níðast á hrossunum í
slíkum tilgangi, enda þörfin fyrir
hrossaupprekstri fyrir hendi. En
eins og smölunin var framkvæmd
er verið að níðast á hrossunum; við
ætluðumst ekki til þess. Það var
raunar mesta mildi að þau skyldu
öll lifa þessar aðfarir af. Við verð-
um auðvitað að viðurkenna að við
höfum þennan sýslunefndarúr-
skurð yfir okkur á meðan honum
hefur ekki verið hnekkt, þó menn
hér telji að hann fái ekki staðist og
hafi ekki gildi þar sem sýslunefnd-
in hafi ekki átt að fjalla um þessi
mál. Hins vegar finnst okkur að
jafnt eigi yfir alla að ganga í þessu
sem öðru, og ófært að sýslunefnd sé
að velja úr hverjir mega reka hross
á þennan hluta afréttarins og
hverjir ekki.“
Oddviti Sveinsstaðahrepps: „Hlýt aó
mótmæla niðurrekstrinum*'
„Hreppsnefndin hefur aldrei
fallist á þessa lokun landsins fyrir
hrossum, hún samþykkti að hafa
hrossaupprekstur óbreyttan frá því
sem var í fyrra. Okkar afstaða er
óbreytt," sagði Þórir Magnússon á
Syðri-Brekku, oddviti Sveinsstaða-
hrepps. „Ég vil láta þess getið að
með því að breyta svona til er öðru
afréttarsvæði sem notað er til upp-
rekstrar fyrir hross íþyngt óeðli-
lega. Það er meginástæðan fyrir af-
stöðu okkar að önnur svæði eru
með þessu sett í hættu," sagði Þórir
einnig.
Um síðustu atburði í deilum Ás-
og Sveinsstaðahreppa um sameig-
inlega afrétti, það er hrossaupp-
reksturinn, sagði Þórir: „Mér
finnst þessar aðfarir lögreglu og
Áshreppinga fráleitar og brjóta
þær í bága við fjallskilareglugerð
Austur-Húnavatnssýslu. Það er á
hreinu að engum er heimilt að taka
fénað úr afrétti nema það sé sam-
þykkt í fjallskilastjórn áður — það
verður að vera samkomulag um það
eins og annað. Ég tel að þeir hafi
haft aðrar leiðir. Til dæmis gátu
þeir beitt sektum á þessa menn,
hafi þeir brotið lög, og þá hefðu
aðrir fénaðareigendur ekki þurft að
gjalda þess svona illa, því við svona
mikla smölun, eins og þarna virðist
hafa átt sér stað, hlýtur fé að hafa
hrakist til. Hreppsnefndin skiptir
sér ekki af upprekstri sérhvers
bónda, sem rekur innan þess tíma
sem samþykktur er, og töldu þessir
menn sig vera innan þess tíma. Ég
hlýt því að mótmæla þessum niður-
rekstri þeirra og mun líka halda
fund í hreppsnefndinni um málið."
Hreppsnefnd Sveinsstaðahrepps
kærði margumræddan úrskurð
sýslunefndar til félagsmálaráðu-
neytisins, taldi nefndina hafa grip-
ið inn á verksvið hreppsnefnda.
Hefur Sveinsstaðahreppur ekki
viðurkennt úrskurðinn og sagðist
Þórir ekki starfa eftir honum fyrr
en úrskurður um lögmæti hans
lægi fyrir. „Það er meira en mán-
uður síðan við óskuðum úrskurðar
ráðuneytisins og er ég satt að segja
orðinn langþreyttur á að ganga eft-
ir úrskurði þess um þetta inngrip
sýslunefndar. Það er ekki hægt
annað en undrast að svona skuli
standa á jafn einföldum úrskurði,"
sagði Þórir.