Morgunblaðið - 22.11.1985, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. NÖVEMBER1985
Sæluríki Guðbergs
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Guðbergur Bergsson: Leitin að
landínu fagra. Skáldsaga. Mál og
menning, Reykjavík, 1985.228 bls.
Þessi skáldsaga mun vera byggð
á hugmyndum höfundar um leit
manna að „sæluríkinu". Svo virðist
sem um sé að ræða e.k. hugmynda-
fræðilegt uppgjör (Er „sæluríkið*"
sósíalismi, velferðarríki eða eitt-
hvað annað sem fyrirfinnst á jörð-
inni?) Þannig séð er sagan vissu-
lega forvitnileg. Nú hefur höfund-
ur valið skáldsagnaformið til að
tjá hugrenningar sínar. Öll sagan
er látin gerast í hugarheimi Hug-
borgar, sem hangir á fótunum inni
í bílskúr og hlustandinn er Helgi,
sem einnig hangir á fótunum. Frá-
sögn Hugborgar er býsna ein-
kennileg og er þar hver sagan inni
í annarri eins og er um kínverskar
öskjur. Niðurstaðan verður sú að
sæluríkið þar sem kartöflur vaxa
í snjó sé hvergi að finna. Aftur á
móti er ástin þessi eftirsóknar-
verða kartafla.
Skáldsaga þessi ber vott um
einstaklega frjótt og gróskumikið
hugmyndaflug höfundar. Hann
lætur móðan mása og reikar
ótrauður um víðar lendur hugar-
óra sinna. Ritleikni hans, hnyttni
og næm athyglisgáfa leynir sér
ekki. En mér þykir sem hann taki
fulllaust á viðfangsefni sínu. Litlir
tilburðir eru til að kryfja hug-
myndafræðilegan ágreining til
mergjar. Og þó að ekkert skorti á
að mannleg vandamál og tog-
streita skjóti upp kollinum, verð-
um við litlu nær um lausn þeirra.
Fremur er að beitt sé skopi og
mannlífið sýnt í ljósi fáránleikans.
Samt er þetta engin skemmtibók.
Það má vel vera að ég hafi í
fákunnáttu minni misskilið þetta
hugverk illilega. Aðrir verða þá úr
að bæta. En þó að ég væri allur
af vilja gerður var mér vita ómögu-
legt að ná takti við þetta undarlega
fantasíulíf. Bókin hafði svipuð
áhrif á mig og loftfimleikasýning,
þar sem mikil snilli var sýnd, en
kom mér í rauninni ekkert við og
skildi ekkert eftir. Auðvitað á ég
ekki að vera að leggja einum
kunnasta rithöfundi þjóðarinnar
Guðbergur Bergsson
lífsreglur. En ef ég hefði átt þess
kost að sjá handritið áður en það
fór í prentsmiðjuna hefði ég lík-
lega sagt: Þessi bók er full losara-
leg í sniðum. Hana skortir mark-
festu og þjöppun. Viltu ekki láta
hana liggja í salti um stund,
Guðbergur minn, og skoða hana
aftur síðar? Efnið er svo sígilt að
það úreldist ekki að sinni.
Hugmyndafræðilegir vefír
Myndlist
BragiÁsgeirsson
Það hefur margt gengið á í lífi
hinnar kunnu vefjarlistakonu
Hildar Hákonardóttur á undan-
förnum árum. Eftir dvöl um ára-
bil í höfuðborginni þar sem hún
hafði haslað sér völl sem mynd-
listarkona flytur hún upp í sveit
og býr nú á garðyrkjubýli á
Straumum í Ölfusi.
Þá dvaldi hún sl. ár í Van-
couver í Kanada, þar sem hún
komst m.a. í kynni við kínverska
menningu og máski hefur hún
einnig orðið heilluð af austræn-
um trúarbrögðum og þeirri ró-
semd og helgi, sem þeim er
samfara.
Þessara áhrifa gætir mjög á
sýningu Hildar í Listmunahús-
inu, er stendur til 24. nóvember.
Listakonan virðist standa á
miklum tímamótum í list sinni,
vinnur á mörgum vígstöðvum
stílbragða í senn og er með til-
raunastarfsemi á fullu.
Sumt af því sem á sýningunni
er bjóst maður ekki við að sjá
frá hendi Hildar og kemur manni
það svo mjög á óvart að maður
veit lítt í sitt höfuð. Á ég hér
einkum við túskteikningarnar,
sem eru mjög sér á báti á þessari
sýningu og hálf utangarna því
Hildur Hákonardóttir
enn sem komið er virðist þetta
ekki hennar svið.
Þá einkennast verk hennar
sum mjög af hugmyndafræðilegu
listinni svo sem myndaröðin:
„Form ljóssins, sem er marg-
brotið „konsept“-verk í marg-
ræðri útfærslu.
Það sem helst einkennir Hildi
og er áberandi hrifmest á sýning-
unni eru vefir hennar en þeir eru
fáir á Norðurlöndunum sem geta
ofið af jafn mikilli þolinmæði og
blæbrigðamiklum ríkdómi og
einmitt Hildur. Satt að segja
þarf hún ekki á neinum utanað-
komandi stílbrögðum að halda
því að vefurinn stendur með
mikilli prýði fyrir sínu.
En Hildur virðist vilja meira,
já, miklu meira og á mikla virð-
ingu skilda fyrir djörfung og
áræði sitt. Þeir sem þannig vinna
lenda óhjákvæmilega reglulega í
ógöngum — ýmislegt hlýtur að
fara úr skorðum og mistakast og
þetta kemur vel fram á sýningu
Hildar, t.d. í myndvef hennar er
nefnist „Hlauparinn" (27). Af-
bragðs vel ofin mynd en hlaupar-
inn sjálfur virðist enganveginn
eiga erindi í myndina svo sem
hann er formaður.
Betur sættir maður sig við
myndir svo sem „Búrfell" (3),
„Japönsk stúlka" (21), „Vala“ (26)
og „Jökull" (28).
Þessi sýning Hildar Hákonar-
dóttir minnir um sumt á sýningu
ungrar og óráðinnar listakonu
með lúkurnar fullar af hæfileik-
um og mikla drauma um lífið og
framtíðina.
Hildur er ennþá ung og sterk
listakona og megi þessar tilraun-
ir hennar verða til þess að hún
finni list sinni strangan og fast-
mótaðan farveg er uppfyllir
vonir hennar, þrár og metnað.
Myndin af pabba
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Guðlaug Richter
Þetta er nú einum of...
Myndir eftir Önnu Cynthiu Leplar
Mál og menning 1985
Hér kveður nýr höfundur sér
hljóðs. Sagan gerist í Reykjavík
fyrir rúmum tveim áratugum.
Níu ára strákurinn Kristján
Snorrason var að koma úr sveit
að austan. Hann var ekkert ánægð-
ur. Réttirnar voru ekki búnar og
samt var hann kallaður heim. Sjó-
maðurinn, faðir hans var í landi
og vildi að Kristján kæmi til að
hjálpa móðurinni með allan barna-
hópinn, telpurnar fjórar og ný-
fædda drenginn, sem Kristján fékk
í „afmælisgjöf“ í staðinn fyrir
vasaljós.
Elstur systkinanna var hann
vanur að draga allan skarann á
eftir sér þegar hann átti eitthvert
frí á virkum dögum. Og það urðu
hinir strákarnir að hafa, ef hann
átti að taka einhvern þátt í félags-
skap þeirra.
Hann var sjaldan frjáls, nema á
sunnudögum, hjá útivinnandi
móður, í kjallaraholu við mikið
basl. Þegar faðirinn var heima
þurfti Kristján ekki að passa. Þá
var lífið veisla.
Hann þráði sveitakyrrðina og
lífið sem henni fylgdi hjá gömlu
hjónunum í Brautarholti.
En lífið í Vesturbænum átti líka
sína töfra þegar allt kom til alls.
Uppátæki og ævintýri með félög-
unum — jafnvel stundir með allan
systkinahópinn í eftirdragi voru
skemmtilegar.
Veturinn leið og Kristján
Snorrason var aftur á leið I sveit-
ina. Sagan er fjörlega rituð og
persónusköpun yfirleitt góð. Þ6
finnst mér drengurinn Engilbert
dálítið þokukennd persóna — ekki
ljóst af hverju hann er þetta
gæðaskinn.
Dadda, unga konan sem dvelur
hjá fjölskyldunni, meðan faðirinn
er á siónum, er skemmtilega vel
Þetta er nú einum of.
gerð. Tveir afar og amma koma
lítillega við sögu, þeim er vel lýst.
Frásagnargleði höfundar og
hlýtt viðhorf hans til mannlífsins
eru undirtónar sögunnar.
Blótsyrði eru, að mínu áliti, allt-
af leiðinleg í barnasögum — nema
þau séu notuð á áhrifaríkan hátt,
þá geta þau verið ágæt.
Vona að höfundur haldi áfram
að skrifa fyrir unga lesendur.
Myndir eftir Önnu Cynthiu
Leplar prýða bókina. Frágangur
er ágætur.
Ætt og uppruni
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Guðmundur L. Friðfinnsson:
ÖRLÖG OG ÆVINTÝRÍII.
144 bls. Skjaldborg. Akureyri, 1985.
Guðmundur L. Friðfinnsson
hefur fengist við allar höfuðgrein-
ar skáldskapar. Hann hefur líka
fært í letur ævisögur (þó ekki sína
eigin) og nú sendir hann frá sér
bók þar sem eru »æviþættir,
munnmæli, minningabrot, ættar-
tölur og fleira.* Segja má að uppi-
staðan í ritinu sé frásagnir af
forfeðrum hans og formæðrum og
síðan öðru fólki sem lifði á sama
tíma og á sömu slóðum. Er saga
þessi einkum rakin frá mannfellin-
um mikla eftir móðuharðindin. En
seigt reyndist í þeim sem lifðu af
þau ósköp, enda var strax tekið til
óspilltra málanna að fjölga þjóð-
inni á ný. Ættartölur eru því
nokkrar í bókinni; einnig stuðst
lítillega við annarra frásagnir.
Einkum hefur Guðmundur sótt
heimildir til Eiðs á Þúfnavöllum,
en í Hörgárdal var einmitt flest
það fólk sem Guðmundur gerir nú
að söguhetjum. Skagafjörður er
líka með í dæminu, auðvitað.
Þá hefur Guðmundur sýnilega
sótt talsvert til prentaðra heim-
ilda, enda er alls slíks getið í sér-
stakri skrá.
Fræði af þessu tagi eru kannski
elst allra bókmennta á íslandi.
Löng hefð er því fyrir ritun bóka
af þessu tagi. Sem dæmi kemur
upp í hugann nafn Gísla Kon-
ráðssonar, þess mikla fræðaþular.
Guðmundur er einmitt Skagfirð-
ingur eins og hann, bóndi á Egilsá.
En bækur eins og Örlög og
ævintýri eru öðru vísi unnar en
sambærileg rit á nítjándu öld.
Fræðimaður hafði þá sárafá gögn
í höndum en varð að fara eftir
munnmælum mest. Því vildi
margt, sem fært var í letur, fá á
sig þjóðsagnablæ. Menn, sem
höfðu unnið sér til frægðar eitt-
hvað þess háttar að af þeim væru
skrifaðar sögur, voru gjarnan
kenndir til einhverra eiginleika
sem þeir voru taldir hafa umfram
aðra; voru kraftamenn, kvenna-
menn, kaffimenn og vínsvelgir. Og
einn var kallaður Sláttu-Gvendur
og þarf ekki að fara í grafgötur
um á hvaða sviði hann hafi skarað
fram úr. En hann er einmitt ein
söguhetjan í þessari bók Guð-
mundar L. Friðfinnssonar.
Guðmundur tekur upp gömul
munnmæli, en heflar af þeim ef
honum sýnist sem þjóðsagan hafi
brugðið yfir þau of mikilli töfra-
birtu. Hins vegar var lífsbaráttan
þess eðlis fyrr á tímum að engri
furðu gegndi þótt margur yxi upp
kynjakvisturinn. Um mann einn
sem sagt var að verið hefði »vesal-
George Kennedy er Ijósi punkturinn í leikaraliði Rigged sem olíukóng-
urinn.
Sviti og svik f Texas
Kvikmyndir
Árni Þórarinsson
Tónabíó:
Svikamyllan — Rigged * Vi
Bandarísk. Árgerð 1985.
Handrit: John Goff, eftir skáldsögu
James Hadley Chase.
Leikstjóri: Claudio Cutry.
Aðalhlutverk: Ken Robertson,
George Kennedy, Pamela Bryant.
Rigged virðist vera tilraun til
að herma eftir hinum svarta
sakamálaþriller Lawrence Kas-
dan Body Heat, þar sem launráð
eru brugguð á hverri mínútu og
ofbeldi og ástríður krauma í
heitum potti suðurríkjaumhverf-
is; sögupersónurnar eru dæmdar
frá byrjun og þokan og mollan
eru eins og örlagavefur. Rigged
sviðsetur slíka sögu á Dallasslóð-
um, í ríki olíuauðvaldsins, Texas,
og því miður eru vinnubrögðin
líka stundum á Dallasplani.
Söguhetjan starfar sem eftir-
litsmaður með olíuborpöllum
undan strönd Texas. Þegar eig-
andi olíufyrirtækisins, sérvitur
börbonsvoli sem liggur rúmfast-
ur í villu sinni, býður honum að
gerast meðeigandi telur hann sig
dottinn í lukkupottinn. Olíukóng-
urinn hefur sér til skemmtunar
kornunga ljósku sem dansar
eggjandi diskó fyrir opnum tjöld-
um og tælir fyrr en varir eftir-
litsmanninn til fylgilags við sig.
Þau leika tveimur skjöldum
gagnvart olíukónginum og allt
gengur einsog í sögu fyrst í stað,
uns ljóskan ekur niður lögreglu-
þjón á bifreið ástmanns síns. Þá
fer gamanið að kárna og svika-
myllan tekur að mala fórnarlömb
sín eitt af öðru.
Myndin fer heldur klúðurslega
af stað og er lengi að koma sér
að efninu. En þegar á líður verð-
ur dálítið gaman að henni, ein-
faldlega vegna þes að formið er
skemmtilegt. Það sem háir Rigg-
ed er umfram allt slakur aðal-
leikari og hrikalega vond leik-
kona í hlutverki Ijóskunnar; sú
getur aðeins leikið með brjóstun-
um. Ýmsar brotalamir eru einnig
í leikrænni röksemdafærslu
handritsins. Aftur á móti er yfir-
borð myndarinnar glansandi og
myndatakan er mjúk og innan-
tóm eins og opna í Playboy.
Rigged er þannig frekar ódýr
mynd innst inni og þótt aðstand-
endur reyni að villa á sér heim-
ildir eiga þeir heima í þáttagerð
fyrir Dallas.