Morgunblaðið - 22.11.1985, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐID, FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER1985
MORGUNBLAÐID, FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER1985
33
JUgnrpM Útgefandi tftblfrÍfe Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar MatthíasJohannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, MagnúsFinnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágústlngi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 400 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 35 kr. eintakiö.
Ætla að hittast aftur
Leiðtogafundinum í Genf lauk
1 gær með yfirlýsingu þeirra
Ronalds Reagan, Bandaríkjafor-
seta, og Mikhails Gorbachev,
flokksleiðtoga Sovétríkjanna, um
að þeir ætluðu að hittast fljótt
aftur, strax á næsta ári í Banda-
ríkjunum og 1987 í Sovétríkjun-
um. Frá því að Jaltafundurinn
var haldinn fyrir rúmum fjörutíu
árum hafa æðstu menn Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna aðeins
hist 10 sinnum, að fundinum í
Genf núna meðtöldum.
Fundirnir hafa borið mismik-
inn árangur og sumir þeirra hafa
raunar farið út um þúfur. Það
verður ekki sagt um þennan síð-
asta fund. Hann var haldinn
þegar rúm sex ár voru liðin síðan
þeir Jimmy Carter og Leonid
Brezhnev hittust í Vínarborg.
Yfirlýstur tilgangur fundarins
var ekki að leysa úr öllum ágrein-
ingi heldur að þoka málum til
réttrar áttar, þar sem það væri
unnt. Varlega orðaðar yfirlýsing-
ar af þessu tagi eru í hróplegri
andstöðu við þær heitingar, sem
á stundum hafa gengið á milli
ráðamanna í Moskvu og Wash-
ington siðan 1979. Nú þegar
samkomulag hefur orðið um
framhaldsfundi leiðtoganna er
líklegt, að tónninn í opinberum
yfirlýsingum þeirra hvors í ann-
ars garð breytist í samæmi við
það.
Viðræðurnar um takmörkun
vígbúnaðar hafa fengið aukið
pólitískt vægi eftir leiðtogafund-
inn. Báðum er í mun að láta það
ekki spyrjast, að einkafundir
þeirra hafi spillt framgangi af-
vopnunarmála. Ljóst á aö vera
um hvað leiðtogarnir eru ósam-
mála og gengið hefur verið frá
þeim atriðum, þar sem samkomu-
lag tókst. Séu samningar um að
Bandaríkjamenn opni ræðisskrif-
stofu í Kiev og Sovétmenn í New
York nauðsynleg varða á leiðinni
til samkomulags um niðurskurð
kjarnorkuvopna skal ekki gert
lítið úr þeim. I stuttu máli má
segja, að leiðtogarnir hafi orðið
sammála um að vera ósammála
í grundvallaratriðum en vinna
þó saman og reyna að sætta sjón-
armiðin, þar sem þess er kostur.
Þótt Gorbachev hafi á skömm-
um tíma náð undirtökum í æðstu
stjórn Sovétríkjanna, er víst, að
heima fyrir bíða ýmsir eftir
tækifæri til aö koma á hann
höggi. Sovéska leiðtoganum kann
að koma það betur en Reagan,
sem er að ljúka ferli sínum, að
því var skotið á frest að takast
efnislega á við þau atriði, sem
lúta að niðurskurði langdrægra
kjarnorkuvopna og framtíð geim-
varna. í febrúar 1986 verður efnt
til þings Kommúnistaflokks Sov-
étríkjanna í Moskvu. Á þvl hefur
verið vakin athygli, að Gorbachev
ætlar að flytja þar ræðu, einmitt
sama daginn og Krushchev flutti
leyniræðuna um ógnarstjórn
Stalíns á flokksþinginu 1956.
Hvort af þeirri dagsetningu megi
ráða, að hann ætli að gera upp
við forvera sína, skal ósagt látið.
Hitt er víst, að vegna valdanna í
Kreml á Gorbachev talsvert
undir því, að samherjar hans þar
og í Rauða hernum telji hann
ekki hafa samið af sér.
Reagan hefur vissulega verið
harðorður í garð Sovétstjórnar-
innar á forsetaferli sínum. Hann
hefur réttilega varað Bandaríkja-
menn og aðrar þjóðir við hætt-
unni af heimskommúnismanum.
Það er þó auðveldara fyrir Reag-
an en Gorbachev að koma þeim
boðum til umbjóðenda sinna, að
fundurinn í Genf sé skref í friðar-
átt. Sovéska áróðursvélin hefur
dregið svo harðneskjulega mynd
af Reagan, að sérfróðir menn
telja, að það hafi komið sovéskum
sjónvarpsáhorfendum meira en
lítið á óvart aö sjá þá saman
brosandi á skerminum, Reagan
og Gorbachev. Sú spurning hefur
verið ofarlega á baugi í tengslum
við leiðtogafundinn, hvor þeirra
njóti sín betur S fjölmiðlaljósinu.
Gorbachev þótti standa sig vel á
blaðamannafundi i gær. Reagan
hefur þegar sýnt á sér nýja hlið
í sovéska sjónvarpinu og hann á
enn eftir að nýta sér fjölmiðla-
áhugann í lýðræðisríkjunum.
í foreíðufrétt Morgunblaðsins
í gær kemur fram, hvers vegna
fyrsta fundi þeirra Reagans og
Gorbachev, lýkur með þeim
hætti, sem hér er lýst, að allir
sýnast hæstánægðir þrátt fyrir
að ekkert hafi breyst nema and-
rúmsloftið. í fréttinni segir:
„Fréttamenn frá austantjalds-
löndunum sögðu í kvöld að það
hefði verið mjög mikilvægt fyrir
Sovétmenn að Reagan tók Gor-
bachev sem jafningja og Sovét-
rSkin hefðu þar með fengið viður-
kenningu sem hitt stórveldiö S
heiminum." Fyrir Kremlverja
skiptir einmitt þetta sköpum, að
standa jafnfætis Bandarikja-
mönnum frammi fyrir mannkyni
öllu. Kjarnorkuvopnin hafa
tryggt þeim þetta sæti.
Fyrir aðrar þjóðir, ekki síst
þær, sem eru hlutlausar og utan
hernaðarbandalaga, er það um-
hugsunarefni, hvað felst í því, að
leiðtogar Bandaríkjanna og Sov-
étríkjanna ætla að hittast tvisvar
sinnum á næstu tveimur árum.
Hefur verið stofnaður einhver
risaveldaklúbbur, þar sem deilt
verður og drottnað? Með því að
fara beint frá Genf til fundar við
bandamennina í Atlantshafs-
bandalaginu í Briíssel sýndi
Reagan það í verki, að hann vill
að þeir fylgist náið með öllu, er
gerðist á fundinum með Gor-
bachev.
Ákvörðun leiðtoganna um að
hittast aftur er merkilegasta
niðurstaða fundarins í Genf.
Felist í henni upphaf tvístirnis-
stefnu S alþjóðamálum, á hún
eftir að hafa miklar breytingar í
för með sér.
Um óperuhús
eftirSvein
Einarsson
Ævinlega þegar reisa á merkis-
hús eða rífa á merkishús, rSsa upp
raddir í blöðum og öðrum fjölmiðl-
um og manna á meðal. Stundum
verða beinlínis deilur um það, hvar
ný slík hús skuli standa, hvernig
þau séu útlits, hvernig spá megi í
notagildi þeirra. Þetta er, hygg ég,
af hinu góða og sýnir að allur
almenningur lætur sig skipta
umhverfi sitt og það, sem við er
að etja í tilverunni. Því að þannig
er því varið, að þegar illa þykir
árá í hinni sameiginlegu ríkis-
pyngju og byrjað er á hinum árlega
niðurskurði á „óþarfanum“,þ.e.
menningarmálum, kemur í ljós, að
almenningur vill ekki án aðstöðu
til mannsæmandi andlegs lifs
vera. Það eru almenningur, sem
með stuðningi sSnum og áhuga,
heldur uppi menningarstofnunum
og þarf ekki annað en með ótrúleg-
um aðsóknartölum í ekki stærra
sambýli en okkar þjóðfélag er, að
sanna að svo er.
Eigi að síður er oft eins og ráða-
menn veigri sér við að taka þennan
áhuga alvarlega. Einn af ritstjór-
um Morgunblaðsins sagði mér frá
þvi, að við skoðanakönnun hefði
komið í ljós, að hlutfallslega fleiri
læsu aö staðaldri bóka- og leiklist-
argagnrýni en íþróttafrásagnir.
Þó mun í flestum blöðum, og sjón-
varpi líka, vera um fjórfalt magn
af slíku efni á við menningarum-
fjöllun, fyrir nú utan það að íþrótt-
afréttamenn eru oft sérhæfðir og
skrifa af áhuga um sitt efni og er
það mjög lofsvert (undantekning
eru kvennagreinar, enda mun fátt
um konur á íþróttaritstjórnum
fjölmiðlanna). Hins vegar eru iðu-
lega sendir i svonefnd „menningar-
viðtöl" byrjendur í blaðamanna-
stétt og hafa ég og fleiri oft orðið
vitni að því, að þar er spurt af
umtalsverðu þekkingarleysi um
það, sem þó ætti að teljast almenn
vitneskja, hvað þá annað.
Þannig er það Iöngum, ef himin-
hrópandi er orðin þörfin fyrir
samastað fyrir einhverja slíka
starfsemi, við skulum segja tón-
listarhús, eða náttúrugripasafn,
þá er eins og ráðamenn haldi að
sér höndum, þengað til einhverjum
almennum borgurum blöskrar
sleifarlagið og hefjast handa og
mynda áhugasamtök. Það er eins
og ráðamenn þurfi að hafa slikan
þrýstihóp (helst með framámönn-
um úr öllum flokkum) til þess að
sannfæra sjálfa sig og aðra um,
að það sé ekki verið að ráðstafa
opinberu fé í sérþarfir, heldur til
almannaheilla. í þessu felst
áhugaverð félagsfræðileg þver-
sögn, þegar litið er svo til þess,
að þjóðin, og eru forystumenn
hennar þar ekki undanskildir, á
engin sterkari rök fyrir þvi.að
okkur beri að vera sjálfstæð,
stjórnarfarslega og efnahagslega,
en þau, að við séum sjálfstæð og
þróuð menningarþjóð og að menn-
ing okkar sé sérstæð verðmæt.
En þrátt fyrir þetta og kannski
einmitt af þessu, ber okkur að vera
raunsæ og ætla okkur ekki um of
efnalega. þess vegna þarf það
engan að undra, að Þjóðleikhúsið
var þrjá áratugi í byggingu, að
Þjóðarbókhlaðan dregst og dregst
(þó að nú megi það ekki dragast
öllu lengur að hún komist 1 gagn-
ið,) og að yfir 30 ár, eru liðin síðan
fyrst var hreyft hugmynd um
borgarleikhús sem Davíð og hans
mönnum tekst nú vonandi að koma
i notkunarhægt stand í tilfeni af
yfirvofandi afmæli borgarinnar og
hefur þá loks komist skriður á það
mál, góðu heilli). Af þeim sökum
líka skulum við gera okkur grein
fyrir, að þegar við erum að ræða
um byggingar af þessu tagi í dag,
eru það byggingar, sem trúlega
verða ekki að fullu risnar fyrr en
eftir áratug eða áratugi.
Eitt af þessum húsum er tónlist-
arhúsið langþráða. Eftir miklar
umræður komu aðstandendur þess
sér saman um heppilega lóð, sem
S veðri var látið vaka, að væri föl,
S Öskjuhliðinni, með útsýni og
vestursól. Brátt kom þó í ljós, að
heppilegra þótti, að keiluspilarar
en fiðluspilarar og áhangendur
þeirra nytu þess útsýnis. Eigi að
síður á að ráðast i að reisa þetta
hús á óhentugri stað og hef ég séð
litprentaða forskrift, sem virðist
hafa verið dreift til arkitekta. Af
þeirri lýsingu má ráða, þrátt fyrir
óljóst orðalag um að æskilegt sé
að óperuflutningur geti farið fram
S húsinu, að sviðinu er ætlað að
vera sinu minna en núverandi svið
í Háskólabíói og er mér hulin ráð-
gáta, hvaða óperur á að sýna við
þau skilyrði. Ekki væri úr vegi, að
fulltrúaráð samtakanna héldi
almennan fund fyrir venjulega
áhugamenn innan samtakanna,
þar sem þessi mál yrðu rædd og
skýrð. Hér er nefnilega um grund-
vallaratriði að ræða.
Þrjátíu og fimm ára starf Þjóð-
leikhússins að óperuflutningi hef-
ur að sjálfsögðu sýnt tvennt: að
hér er til fólk, sem getur tekist á
við kröfumikil verkefni á sviði
söngleikjalistarinnar og hitt, að til
var (og er) hópur áhugasamra
áhorfenda, sem þyrstir í þessa
tegund sviðs og tónlistar. Tilkoma
íslensku óperunnar hefur svo
sannað, að þessi áhugi fer vaxandi.
Hinu er ekki að leyna, að á báðum
stöðum er staðið að óperuflutningi
við vondar aðstæður og bráða-
birgðalausnir. Þar stendur þó
Þjóðleikhúsið betur að vígi, enda
byggt með slíkan flutning í huga,
(og má það teljast stórhuga á 4.
áratugnum), þar er sviðið og allur
annar búnaður fremri, þó að
hljómsveitargryfjan sé reyndar
snautlega lítil og komi í veg fyrir
að hægt sé að flytja ýmis öndvegis-
verk, svo að nokkur mynd sé á.
íslenska óperan er einkafyrirtæki,
sem berst S bökkum fjárhagslega
og hefur ekki á að skipa föstum
hópi iistrænna starfsmanna, og
hvorki þar né við Þjóðleikhúsið er
fastráðinn hópur söngvara, eins
og t.d. leikara og nú orðið, eftir
mikla og hetjulega baráttu dans-
ara. Vandkvæði Þjóðleikhússins
eru þau, að við núverandi húsa-
kost, þar sem hýsa á þrjár list-
Sveinn Einarsson
„Af þeirri lýsingu má
ráða, þrátt fyrir óljóst
orðalag uni að æskilegt
sé að óperuflutningur
geti farið fram í húsinu,
að sviðinu er ætlað að
vera sínu minna en nú-
verandi svið í Háskóla-
bíói, og er mér hulin
ráðgáta, hvaða óperur á
að sýna við þau skil-
yrði.“
greinar undir sama þaki, getur ein
ekki bæst við nema á kostnað
annarrar, m.ö.o. leikhúsið getur
með naumindum fjárhagslega
staðið undir skuldbindingum sfn-
um S lögum sem ríkisópera (lögin
kveða á um eina óperu árlega); sú
starfsemi verður ekki aukin nema
á kostnað leikflutningsins, sem er
aðalverkefni hússins. Vandi fs-
lensku óperunnar er margvíslegur
og þó helstur, að við núverandi
aðstæður er ekki sanngjarnt að
gera til umfangsmikilla sýninga
þar fyllstu listrænar kröfur, vegna
stærðar sviðsins og annars að-
búnaðar; það er þó hægt og hefur
verið gert í Þjóðleikhúsinu. Ein-
hvers konar samvinna þessara
aðilja myndi kannski bæta eitt-
hvað úr í bili, enda kom sú hug-
mynd fram í Þjóðleikhúsinu, þegar
vitnaðist að Gamla BSÓ myndi ef
til vill falt, löngu áður en íslenska
óperan kom til, að dreifa verkefn-
um á þessi tvö hús, færa inn í sjálft
Þjóðleikhúsið fleiri óperur, sem
betur rúmuðust þar, en leikrit yfir
í Gamla bíó og svo kammeróperur
eða önnur slík verk, sem þar
kæmust betur fyrir. Menntamála-
ráðuneytið sýndi þessu máli
áhuga, en fjármálaráðuneytið vildi
ekki sinna því af kostnaðarástæð-
um. En stundum er það spurning,
hvort ekki er kostnaðarminna, að
sjá svolítið fram S tímann og til
þess, sem óhjákvæmilega hlýtur
að koma.
En ef óperur eru fluttar í dag
við bráðabirgðaaðstæður, er aug-
ljóst að finna þarf varanlega lausn
þeirra mála. Til eru tvær leiðir.
Annars vegar er að nota það tæki-
færi sem nú býðst með því að
hugsa tónlistarhúsið fram I tím-
ann og gera ráð fyrir flutningi
óperu og iistdans þar. Ég hef heyrt
þær mótbárur, að ekki fari saman
flutningur hljóðfæratónlistar og
óperusöngur. Og ég svara því til,
að það fer stórum betur saman en
flutningur talaðs máls og óperu-
söngur, eins og nú er ætlast til.
Auk þess yrði þá allt önnur nýting
hússins, því ella væri viðbúið að
aðalsalurinn stæði nokkuð oft
auður á kvöldin, þrátt fyrir sin-
fóníutónleika og popptónleika.
Þetta krefðist skipulags, sem í
senn væri í föstum skorðum og þó
sveigjanlegt. Mér er reyndar kunn-
ugt um, að slíkt sambýli er ekki
óalgengt erlendis og það í stærri
borgum en Reykjavík, og hefur
gefist vel.
Hinn kosturinn er svo auðvitað
sá, að byggja sérstakt óperuhús.
Og ef þetta tækifæri með tónlist-
arhúsið verður ekki nýtt, er eins
gott að hefjast handa strax, ef það
á að verða börnum okkar til
ánægju og ekki barnabörnum eða
barnabarnabörnum.
Höíundur er leikstjóri og rithöfundur.
Afli og aflaverðmæti togara til ágústloka
AfliS Afliá Afla-
lestum úthaldsd. verðm.
Guðbjörg f S 3.607 16,77 90.949.130 krónur
Júlíus Geirmundsson fS 3.025 15,66 70.067.390 krónur
Vigri RE 3.528 13,21 68.772,720 krónur
Sléttanes fS 3.018 14,09 61.465.810 krónur
ögri RE 2.596 10,26 55.998.220 krónur
Karlsefni RE 2.327 9.73 55.641.950 krónur
Páll PálssoníS 2.759 13,88 54.326.310 krónur
Viðey RE 2.798 14,20 54.131.250 krónur
Gullver NS 2.943 13,26 53.531.610 krónur
Breki VE 3.019 13,48 53.147.780 krónur
Harðbakur EA 3.607 15,82 50.736.040 krónur
Við samantekt þess er stuðzt við togaraskýrslu LlÚ. Þar eru frystitogarar ekki
taldir með. Þar er ennfremur hvorki tekið fram hlutfall þorsks i afla skipanna né í
hve miklum mæli þau hafa siglt með afla sinn eða sent hann utan í gámum.
Afli togara og aflaverðmæti tO ágústlokæ
Guðbjörg fískaði
fyrir 90 milljónir
Júlíus Geirmundsson
næstu með 70 milljóna
aflaverðmæti
GUÐBJÖRGIN frá ísafirði var eftir
fyrstu 8 mánuði ársins með langmest
aflaverðmæti þcirra togara, sem ekki
frysta aflann um borð. Hún var jafn-
framt aflahæst togaranna ásamt
Harðbak EA. Ottó N. Þorláksson RE
var hins vegar með mestan afla á
úthaldsdag. 11 skip alls höfðu náð
að afla fyrir 50 milljónir króna þetta
tímabil.
Þeir togarar, sem verðmæt-
ustum afla hafa náð, eru ýmist
gerðir út frá Vestfjörðum, eru í
hópi stórra togara eða sigla mikið
með afla sinn. Aðeins tveir togarar
af minni gerð utan Vestfjarða
höfðu á þessu timabili náð að fiska
fyrir meira en 50 milljónir króna,
það eru Gullver NS og Breki VE.
Hér fer á eftir listi yfir þá 11
togara, sem mestum verðmæt.um
hafa skilað á land til ágústloka:
Þekki engan, sem
kann betri skil
á umhverfismálum
eftirHákon
Bjarnason
Allt frá því að Gunnar Thor-
oddsen borgarstjóri fékk sam-
þykkt borgarstjórnar Reykjavíkur
fyrir þvi að friða og girða Heið-
mörk hinn 6. mars 1947 hefur
Reykjavíkurborg verið langt á
undan öðrum bæjarfélögum í
umhverfisvernd og verið fyrir-
mynd þeirra. Einhverjir munu þeir
vera, sem muna ræðu hans 17. júní
1948, þar sem hann lýsti og sá
Heiðmörk í hillingum. Hann
reyndist þó sannspárri en fjöldann
grunaði. Breytingar á gróðri og
umhverfi hafa orðið svo stórkost-
legar við friðunina og gróðursetn-
ingu trjáa, að engan mun hafa
renntgruníslíkt.
En það má líka nefna nærtækari
dæmi umhverfisverndar svo sem
Elliðaárhraunið og Öskjuhlíðina,
sem hvort tveggja eru þegar orðin
vinsæl útivistarsvæði innan borg-
arinnar.
„Þeir sem vilja taka þátt
í prófkjörinu ættu aö
gera sér Ijóst hve um-
hverfisverndin er orðin
og verður snar þáttur í
lífi borgarbúa.“
Þegar félagar í sjálfstæðisfélög-
um borgarinnar ganga til próf-
kosninga á sunnudaginn skiptir
það ekki minnstu máli að þeir sem
verða fyrir valinu á framboðslista,
þekki og kunni til umhverfisvernd-
ar. Þeir sem taka þátt i prófkjörinu
ættu að gera sér ljóst hve um-
hverfisverndin er orðin og verður
snar þáttur í lífi borgarbúa. Af því
ágæta fólki sem gefur kost á sér
á væntanlegan framboðslista til
borgarstjórnar þekki ég engan er
kann betri skil á þessum málum
en Huldu Valtýsdóttur. Að auki á
Hulda marga góða kosti sem gera
hana hæfa til setu i borgarstjórn,
Hulda Valtýsdóttir
svo sem reynslu og þekkingu á
borgarmálum, en góðvilji hennar,
samviskusemi og ljúfmennska er
með eindæmum.
Höfundur er fyrrum skógræktar-
stjóri.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir HJÁLMAR JÓNSSON
Fri undirritun samkomulags ír-
lands og Bretlands um málefni
Ulster í Belfast í síðustu viku.
Garret Fitzgerald, forsætisríðr
herra írlands, til vinstri, og Marg-
aret Thatcher, forsætisráðherra
Bretlands, til hægri.
AP/Símamynd
kæmist flokkur hans til valda
eftir næstu kosningar 1987
myndu þeir hugleiða að ógilda
hluta þess. Hann sagði enn-
fremur að sér sýndist að sam-
komulagið væri í andstöðu við
greinar í írsku stjórnarskránni
sem kveða á um það markmið
að írland skuli eitt ogóskipt.
Hægri sinnaðir þingmenn
Ihaldsflokks Margaret Thatcher
í Bretlandi hafa einnig lýst van-
trú sinni á samkomulaginu og
þingmenn Ulster hafa hótað að
segja af sér þingmennsku í mót-
Samkomulag Bretlands og írlands um málefni Ulster:
Leiðir samkomulagið
til aukins ofbeldis?
Það eru ekki miklar líkur til þess að samkomulag það sem gert var
milli ríkisstjórna Bretlands og írlands um málefni Norður-írlands verði
í nánustu framtíð til þess að bæta það ástand sem þar hefur ríkt síðan
í lok sjöunda áratugarins, að ofbeldisbylgja reis þar sem kostað hefur
nálega 2.500 mannslíf og ekki hefur hnigið síðan. Þó eru bundnar við
það vonir að hófsamir aðilar í röðum beggja fylkinganna, sem deilt
hafa svo hart, sjái hag sinn í því að vinna samkomulaginu brautar-
gengi, svo breyting megi verða á ríkjandi ástandi í landinu.
Irar fá áhrif
Ifyrsta skipti frá þvi írska lýð-
veldið fékk sjálfstæði undan
Bretum árið 1921 mun það hafa
eitthvað að segja um framgang
mála á NorðurUrlandi. I staðinn
viðurkennir írska lýðveldið að
Ulster eða Norður-lrland muni
lúta breskri stjórn svo lengi sem
meirihluti Sbúanna óskar þess.
Ekki er útlit fyrir að breyting
verði á þvi næstu áratugina, þar
sem mótmælendur á Norður-
frlandi eru tvöfalt fleiri en kató-
likkar eða um ein milljón á móti
500 þúsund katólikkum. Sam-
komulagið kveður á um að sett
verði á stofn ráðherranefnd
beggja rikisstjórnanna til að
taka ákvarðanir um og fylgjast
með þróun mála á Norður-
írlandi. Bretar hafa neitunar-
vald í nefndinni, en ekki er gert
ráð fyrir að því valdi verði beitt
mikið. Undir nefndinni verður
embættismannaráð með aðsetur
í Belfast, sem mun sjá um að
framfylgja ákvörðunum ráð-
herranefndarinnar. Gert er ráð
fyrir að með þessu móti geti írar
gætt hagsmuna katólikka I Ulst-
er, sem hafa átt mjög undir högg
að sækja gagnvart mótmælend-
um hvað ýmis jafnréttismál
varðar. Hugmyndin er sú að í
framtíðinni muni valdastofnun,
sem katólikkar og mótmælendur
eiga jafnan hlut að taka við störf-
um ráðherranefndarinnar.
Mótmælendur and
snúnir
Það eru einkum mótmælendur,
sem eru andvígir samkomulag-
inu og finnst hagur sinn fyrir
borð borinn með þvi. Þeir segjast
tilbúnir til að berjast gegn því
með ráðum og dáð og það er
enginn vafi i hugum öfgasinn-
aðra mótmælenda til hvers slikt
samkomulag rikisstjórnanna
kann að leiða: „Ef þetta er leiðin
til Dyflinnar, þá munu sam-
bandssinnar á Norður-Irlandi
berjast til síðasta blóðdropa,"
segir hinn öfgasinnaði mót-
mælendapreláti Ian Paisley. Þótt
Paisley kunni að mála myndina
of sterkum dráttum, sýna þó orð
hans ótta milljónar mótmælenda
S Ulster gagnvart sérhverjum
áhrifum irska lýðveldisins þar.
Hvort sem þessi ótti er á rökum
reistur eða ekki, þá segir Paisley
að mótmælendur muni fremur
vilja deyja en sjá það verða að
veruleika að írskir embættis-
menn komi til Belfast: „Ef þeir
ætla sér að reyna að koma með
írska embættismenn til þessa
héraðs, þá verða þeir að setja þá
niður með þyrlum,” segir hann
og mótmælendur hafa hótað að
myrða sérhvern embættismann
á vegum ráðherranefndarinnar
sem stigi niður fæti i Belfast.
Andstaða við sam-
komulagið
á írlandi og á Bretlandi
Það er ófrávíkjanleg krafa
írska lýðveldishersins, að Ulster
skuli sameinað írska lýðveldinu
og fyrir þeirri hugsjón sinni hafa
þeir barist með hryðjuverkum
undanfarin ár. Það hefur hins
vegar lítið heyrst frá þeim um
þetta samkomulag og ekki ljóst
hvaða augum þeir lita það, þó
að þeir muni aldrei sætta sig við
neitt minna en eitt og óskipt
írland.
Hins vegar er andstaða við
samkomulagið að finna bæði í
Bretlandi og á írlandi. „Það eru
öngvir sigurvegarar og öngvir
sigraðir," sagði Garret Fitzger-
ald, forsætisráðherra írlands, að
lokinni undirritun samkomu-
lagsins, en Charles Haughey,
formaður stærsta stjórnarand-
stöðuflokksins á írlandi, Fianna
Fail, sagði að hugsjóninni um
sameinað Irland hefði verið veitt
þungt högg með samkomulaginu.
Hann sagði í umræðum á írska
þinginu að flokkur sinn myndi
greiða atkvæði gegn því og
mælaskyni við það. Mótmælend-
ur i Ulster hafa í raun alltaf
verið tortryggnir í garð stjórn-
málamanna á Bretlandi og ásak-
að þá fyrir að bíða tækifæris til
að losa sig við þetta vandamál.
Því er og haldið fram að með
þessu samkomulagi séu Bretar
einmitt að gera það. Enda er
orsakanna fyrir trúnaði mót-
mælenda við Bretland að leita
til hollustu þeirra við bresku
krúnuna, þetta fyrrum samein-
ingartákn breska heimsveldisins.
Síðasta trúarbragða-
styrjöld Evrópu
Það eru því litlar llkur til þess
að samkomulagið, sem undirrit-
að var i Belfast fyrir réttri viku
verði til þess að binda enda á^
síðustu trúarbragðastyrjöld Ev-
rópu, eins og átökin á Norður-
Irlandi hafa verið nefnd. Til þess
ríkir of mikið djúp milli mót-
mælenda og katólikka og tor-
tryggni á báða bóga. Katólikkar
og mótmælendur sækja skóla og
vinnu sitt í hvoru lagi og hafa
engan kost á kynnum af kjörum
og lífsviðhorfum hvors annars.
Mótmælendur hafa notið þess að
þeir eru í meirihluta og beitt
katólikka óréttlæti í krafti þess.
Þeir eru ekki tilbúnir til að
samþykkja neinar breytingar á
ástandinu sem feli i sér aukið
vald til handa katólikkum og
skemmst er að minnast þess er
þeir bundu enda á samsvarandi
samkomulag árið 1974 með því
að efna til allsherjarverkfalls.
Verði það sama uppi á teningn-
um nú, getur það orðið vatn á
myllu írska lýðveldishersins, sem
hefur haldið þvi fram, að ofbeldi
sé eina leiðin sem sé fær kató-
likkum til að ná fram markmið-
um sínum, sem eru aukið réttlæti
til handa katólikkum og eitt og
óskipt f rland. Samkomulag ríkis-
stjórnanna kann þannig að skapa
nýja ofbeldisöldu í Ulster og ef
trúa má yfirlýsingum öfgasinn-
aðra mótmælenda verða það ef
til vill mótmælendur sem munu
eiga frumkvæðið að því að þessu
sinni, en ekki Irski lýðveldis-
herinn, sem hefur verið ábyrgur
fyrir flestum ofbeldisverkum á
Norður-Irlandi til þessa.
Heimildir: Time, News-
week, The Washington
Post og AP.