Morgunblaðið - 20.12.1985, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER1985
Afganir vilja aöeins eitt — að
fá að búa í friði í eigin landi
— segir Gunnlaugur Stefánsson
Gunnlaugur Stefánsson, starfsmaður Hjálparstofnunar kirkjunnar,
dvaldi á landamærum l'akistans og Afganistans nýlega og kynnti sér á
hvern hátt Hjálparstofnunin gæti komið íslenskri aðstoð til skila.
Hann var fyrst spuður hvort
hjálparstarf ætti rétt á sér við
stríðsaðstæður? „Stríðið í Afgan-
istan er saklausu fólki þess lands
ekki að kenna. Afganir vilja
aðeins eitt, þ.e. að fá að búa í
friði í eigin landi, njóta frelsis
og sjálfstæðis eins og áður. Þegar
það gerist að þriðjungur þjóðar-
innar neyðist til að flýja land,
flýja undan dauða og þjáningu,
þá hlýtur hver maður að sjá, að
ástandið er meira en lítið alvar-
legt. Flóttagangan yfir landa-
mærin er ekki þrautalaus. Það
er þjáningarganga. Þegar sak-
laust fólk líður, þegar fólki er
ógnað á jafn skelfilegan hátt og
raun ber vitni í Afganistan, þá
trúi ég ekki að nokkur maður
geti verið á móti því að slíku
fólki verði rétt hjálparhönd."
Hvernig beinist
þetta stríð gegn
saklausu fólki?
„Það var áberandi í öllum
samræðum er ég átti við afg-
anska flóttafólkið að öllum bar
saman í lýsingum sínum af stríð-
inu. Við skulum átta okkur á því
að stríðið í Afganistan er ekki
háð í beinni sjónvarpsútsend-
ingu, eins og við eigum að venj-
ast. Þvert á móti er þetta stríð
háð fyrir lokuðum tjöldum. Fjöl-
miðlar eiga því mjög erfitt um
vik með að skýra heiminum frá
hvað er í raun að gerast. En þessi
gífurlegi flóttamannastraumur
segir sitt og við verðum að hlusta
á hvað hinn almenni Afgani
hefur að segja. Mér þótti t.d.
óhugnanlegt að heyra hvern af
öðrum segja frá leikfanga-
sprengjunum, þ.e. sprengjum
sem líta út eins og leikföng, sem
dreift er í þorpum og við þjóðvegi
og springa í höndum barna við
minnstu snertingu. „Þær drepa
ekki, en særa heiftarlega og hvað
á að gera þar sem enga sjúkra-
hjálp er að fá?“ eins og ein afg-
önsk móðir komst að orði. Fólkið
sagði frá sprengjuárásum á þorp
og akra og síðast en ekki síst
hitti ég engan afganskan flótta-
mann, sem ekki hafði orðið fyrir
árásum á sjálfri flóttagöngunni.
Ég fékk það sterkt á tilfinning-
una að stríðið beindist að því að

i
Gunnlaugur Stefánsson
draga úr þreki og viðnámi hins
almenna borgara, neyða fram
uppgjöf innanfrá hjá þjóðinni
sjálfri."
Er öruggt að íslensk
hjálp komist til skila
á þessum svæðum?
„Hjálparstarfið við flóttafólk-
ið í Pakistan er nú þegar mjög
vel skipulagt. Meginvandinn er
samt sá að erlendar hjálpar-
stofnanir neyðast til að draga
saman seglin vegna minnkandi
framlaga til starfsins. Það er
einmitt þetta sem oft vill gerast
í hjálparstarfi þegar hörmungar
dragast á langinn. Harmleikur-
inn fer að verða hluti af lögmáli
hins daglega lífs á meðal okkar
sem erum aflögufær, okkar sem
getum rétt fram hjálparhönd.
Nú hefur þetta stríð geisað í sex
ár og fer harðnandi. Dánartöl-
urnar hafa ekki sömu áhrif á
okkur og áður. En þörfin á hjálp
er jafn brýn og brýnni en áður.
T.d. eru þrjú þeirra verkefna sem
Hjálparstofnunin hefur tekið að
sér á því stigi að þeim verður
lokað 1. febrúar ef ekki kemur
til aukið hjálparfé. Þarna viljum
við koma inní og tryggja að
a.m.k. megi halda því starfi
áfram sem stofnað hefur verið
til eins og okkur er framast
mögulegt. Eg get fullvissað alla
um það að í hjálparstarfinu við
Afgani kemst ekki aðeins hver
króna til skila, heldur margfald-
ast hún í hjálparstarfinu sem
þarna fer fram. — En við höfum
einnig ákveðið að taka þátt í
hjálparstarfi innan Afganistan
við þetta kjarkmikla fólk sem
enn er að berjast fyrir lífinu
innan landamæranna. Það verð-
ur fólgið í að kaupa og styðja
flutning á sáðkorni til Afganist-
ans, en á því er mikill hörgull.
Sáðkorn er grundvöllur þess að
fólk geti dregið fram lífið í
landinu. Einnig ætlum við að
styðja starfsemi hjúkrunarfólks
innan Afganistans."
Eru íslendingar af-
lögufærir við hjálpar-
starf í öðru landi
um þessi jól?
„Það er ekki markmið hjálpar-
starfsins að valda gefendum fjár-
hagsáhyggjum. Það er frjálst val
að taka þátt og hver getur lagt
af mörkum eftir efnum og ástæð-
um. Ég veit vel að ástæður
margra á meðal okkar hér á landi
eru mjög erfiðar um þessar
mundir. Það finnum við vel þegar
tekið er mið af þeim innanlands-
beiðnum er Hjálparstofnuninni
berast. En í landi eins og Pakist-
an þar sem meðaldaglaun eru um
60 krónur, fátækt slík að enginn
fslendingur trúir, nema að sjá
það með eigin augum, þá getur
minnsta framlag skipt ótrúlega
miklu máli. Hitt er ljóst að hjálp-
arstarf á aldrei að draga úr
okkur kjark og þrek við að efla
íslensk lífskjör, þvert á móti
ætti aðstoð við þurfandi í fjar-
lægu landi að hvetja okkur til
dáða hér innanlands líka. En
hinu megum við aldrei gleyma
hvílík verðmæti okkur hafa verið
falin. Okkar ábyrgð er einnig
fólgin í því að aðrir fái að njóta
þeirra. Afganir eru ekki að biðja
um vorkunn og ölmusu. Þeir eru
að kalla okkur til samvinnu og
samhjálpar á réttlætisgrund-
velli."
„ÞETTA FOLK A ALLA
MÍNA SAMÚÐ
— segir Oddur Gústafsson
Oddur Gústafsson, deildarstjóri tæknideildar sjónvarpsins, var hljóó-
maöur í ferð sjónvarpsmanna og fulltrúa Hjálparstofnunar kirkjunnar
til Pakistan á dögunum, þar sem þessir aðilar kynntu sér ástandið í
flóttamannabúðum Afgana.
Oddur var um það spurður
hvort ástandið hefði verið í lík-
ingu við það sem hann hefði
ætlað fyrirfram. Hann sagði að
erfitt væri að setja sig í spor
flóttafólksins og skynja til fulls
hvílíkar raunir þetta fólk hefur
upplifað. í flóttamannabúðum
fyrir fólk sem nýkomið var yfir
landamærin var ástandið
óbjörgulegt. Fólkið bjó nánast á
berangri og hafði hróflað upp
lítt burðugum tjöldum yfir höfuð
sér. En í búðum þar sem fólkið
hafði dvalið um skeið, þar var
ástandið betra. Flóttafólkið situr
ekki og bíður eftir að tíminn líði.
Það er hörkuduglegt og reynir
að bjarga sér af fremsta megni.
Og Oddur Gústafsson hélt
áfram og sagði: „Sannleikurinn
er sá, að í þessum flóttamanna-
búðum fór þrennt saman: í
fyrsta lagi dugnaður og kraftur
þessa fólks. I annan stað vel
skipulögð hjálparstarfsemi er-
lendra hjálparstofnana og í
þriðja lagi gestrisni heima-
manna, Pakistana, sem tóku á
móti þessu fólki með aðdáunar-
verðum velvilja. Þegar þetta
þrennt kom saman, þá varð nið-
urstaðan hreinlega sú, að afg-
önsku flóttamönnunum hafði
tekist að breyta frumstæðum
flóttamannabúðum í tiltölulega
þróuð þorpssamfélög. En þótt
fólk væri duglegt að koma sér
fyrir og standa sig i hinu nýja
umhverfi, var langur vegur frá
því að það ætiaði sér að dveljast
í Pakistan til eilífðar. Þvert á
móti ætlaði það aftur til Afgan-
istan. Dvölin í Pakistan var bara
bráðabirgðaástand."
Tisiinn ekki EÓEiutrioí
„Þetta fólk á í stríði, það fór
ekkert á milli mála,“ sagði Oddur
Gústafsson því næst. „Það var
talin siðferðileg skylda að ungir
menn færu þrjá mánuði á hverju
opna og viðfelldna í garð íslend-
inganna. „Okkur var mjög vel
tekið,“ sagði hann. „Raunar strax
í Pakistan, í höfuðborginni Kar-
achi. Við höfðum af því nokkrar
áhyggjur að seint og erfiðlega
gengi að koma tækjabúnaði okk-
ar sjónvarpsmanna inn í landið,
en búnaðurinn vó um 180 kíló-
Oddur Gústafsson
Sjúkrahús, sem rekið er fyrir særða flóttamenn á landamærum Afganistans og Pakistans á vegum kirkjunnar.
grömm. En það var öðru nær. Og það var alveg sama hvar við
Yfirtollvörður þarna á staðnum komum, alls staðar var fólk
tók okkur mjög vel og skoðaði reiðubúið að tala við okkur og
tollpappira okkar og bréf frá gera okkur upplýsingaöflunina
ári yfir landamærin til Afganist-
an og tækju þátt í að verjast og
berjast gegn Rússum. Þetta er
heilagt stríð og það sem mér kom
svo mjög á óvart var hversu
tíminn skipti í raun litlu máli í
því sambandi. Menn sögðu sem
svo, að þótt þeir dæu þá tækju
bara aðrir við. Við íslendingar
erum vanir því að ganga að ein-
hverju verkefni og viljum ljúka
því með einum eða öðrum hætti
á tilteknum og sem skemmstum
tíma. En tíminn var ekki aðalat-
riðið hjá Afgönum. Þeir ætluðu
ekki að hætta baráttunni fyrr en
sigur hefðist, fyrr en Rússar
hefðu verið sendir úr landi til
síns heima. En það gat tekið ár,
það gat tekið tíu ár, það var ekki
aðalatriðið, heldur hitt að haldið
yrði áfram þar til sigur ynnist.
Þetta æðruleysi og þessi seigla
snart mig.
Oddur Gústafsson sagði afg-
önsku flóttamennina ákaflega
utanríkisráðuneytinu íslenska.
Og með einni handarhreyfingu
teygði hann sig upp í hillu og
dró þaðan út bréf frá íslenska
sendiráðinu í London, sem hafði
verið sent á undan okkur og þar
með var málið leyst. Þetta var
auðvitað líka að þakka góðu
skipulagi af hendi Hjálparstofn-
unar kirkjunnar áður en við
lögðum af stað, en hitt var þó
staðreynd að allir tóku okkur
afar vel. Þegar við komum t.d. f
fyrstu flóttamannabúðirnar, þá
vorum við samferða bíl sem var
frá erlendri hjálparstofnun og
var að koma með matarolíu og
korn í búðirnar. Með okkur voru
einnig tveir afganskir skærulið-
ar. í þessari samfyigd vorum viö
strax álitnir vinir af fólkinu
þarna í flóttamannabúðunum.
og ferðina sem þægilegasta."
þakklátt fyrir hjálpina
Flestar búðirnar, sem sjón-
varpsmenn og fulltrúi Hjálpar-
stofnunar kirkjunnar heimsóttu,
voru mjög skammt frá landa-
mærum Afganistan og Pakistan.
Oddur Gústafsson sagði að stríð-
ið hefði verið á næstu grösum í
bókstaflegri merkingu og einnig
huglægri, því stríðsreksturinn
væri mjög ofarlega I hugum
fólks. „En þótt þetta fólk vilji
standa sig og leggi sig allt fram
um það, þá er það þakklátt fyrir
þá aðstoð sem hjálparstofnanir
hafa veitt. Fólkið veit og finnur
að hér er um heiðarlega aðstoð
áð rsEöa veiilá á? opnum hug og
velvilja. Það skynjaði ég gjörla.
Þarna er ekki um neyðarhjálp
að ræða, heldur hjálp til upp-
byggingar heilsugæslu og mennt-
unar, sáðkorn útvegað til rækt-
unar og önnur aðstoð til að
hjálpa fólki til sjálfshjálpar."
En Oddur bætti við: „Hitt er
það, að við fengum af því fregnir
að í borgum Afganistan, en þeim
ráða Sovétmenn, s.s. eins og
höfuðborginni Kabúl, er nægan
mat að fá. Sovétmenn flytja með
sér tæki og mat til höfuðborgar-
innar, þannig að setulið þeirra
og stuðningsmenn hafa nóg að
bíta og brenna. Úti í sveitunum
er hins vegar skortur í Afganist-
an og samkvæmt frásögnum
flóttafólksins hafa Rússar t.d.
lagt í eyði 100 km belti meðfram
landamærunum. Okkur var sagt
frá því, að stundum væru eldri
menn sendir inn í höfuðborgina
til kaupa á matvælum, sem þeir
flyttu síðan með sér út í sveitirn-
ar.“
„Það er deginum ljósara eftir
samtöl við flóttafólkið, að það
hafði ekki flúið fyrr en það sá
enga aðra leið,“ sagði Oddur. „Og
það var aldeilis ekki komið til
Pakistan til að þiggja neina
miskunn og meðaumkvun. Þetta
var stríðshrjáð fólk sem neyddist
til að flýja heimskynni sín. Og
allir höfðu misst einhverja ætt-
ingja í stríðinu. Svíar, sem þarna
höfðu verið, reiknuðu út hugsan-
legt mannfall í stríðinu í Afgan-
istan með því að tala við flótta-
fólkið og fá upplýsingar um
fjölda fallinna ættingja. Þeir
reiknuðu út með þessari aðferð
að mannfallið í stríðinu í Afgan-
istan væri sennilega um ein
milljón. En aðrar tölur heyrðust
líka. Allt niður í hundrað þúsund,
en það þótti flestum mjög lág og
ósennileg tala.
„Vissulega hafði ég eins og
aðrir gert mér hugmyndir um
stríðið I Afganistan og tekið
mína afstöðu. Eftir þessa ferð
hins vegar er ekki nokkur efi í
mér lengur. Ég hef fulla samúð
með þessu afganska flóttafólki
og baráttu þess gegn Sovét-
mönnum. Þetta fólk vill ekkert
annað en fá að lifa í friði og spekt
í eigin landi laust við áþján stór-
veldisins, Sovétríkjanna. Þetta
fólk á alla mína samúð og allan
íulr.r. stuðning," sagði Oddur
Gústafsson, hljóðmaður hjá
sjónvarpinu.