Morgunblaðið - 20.12.1985, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER1985
Fyrir ofan
garð og neðan
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Guðmundur Björgvinsson: Nætur-
flug í sjöunda himni, skáldsaga.
Útg. Lífsmark 1985.
Myndskreytingar eftir höfundinn.
Halldór Guðbrandsson, ungur
menntaskóladrengur, heldur eins
konar dagbók og hefur eitt og
annað til málanna að leggja. Hann
er reiður og hneykslaður á nánast
öllu, viðkvæmnin leynist á bak við
skelina. En skýtur ekki oft upp
kollinum.
Hofundur kallar þetta skáldsögu
og hirðir að öðru leyti ekki mikið
um lögmál skáldsögunnar; virðist
hafa unun af að þverbrjóta allt
sem er hægt að brjóta og aukin-
heldur dunda sér við að hneyksla
lesandann — og stundum meira
að segja sjálfan sig. Hugrenningar
Halldórs eru þrátt fyrir mikið af
orðum og mörgum stórum ekki
sérlega til þ<>ss fallnar að vekja
áhuga á Halldóri. Kvennafarslýs-
ingar eiga sennilega að heita djarf-
ar, en það, en það eina frumlega
sem ég rak augun i eru hugsanir
hans um stúlkuna Rósu, sem hann
leggur ofurheita ást á um hríð og
segir:
„190. Það truflar mig ekki þó ég
viti að í meltingarvegi þínum velt-
ist illa þefjandi matarvellingur og
saur í endaþarmi þínum.“ Það var
og-
Halldór dreymir stóra drauma
og hefur mikla hæfileika á nánast
öllum sviðum, þótt fáir komi auga
á það aðrir.
Og á einum eða tveimur stöðum
efast snillingurinn:
„331. Mín ógæfa felst í því að ég
hef óslökkvandi þrá til að gera
eitthvað sem ég er ófær um að
gera. Eitthvað sem er kannski ekki
á færi neins að gera.“ Það var aftur
og-
Viðtöl Halldórs við Jesú og Sat-
an eru ansi mislukkaðar tilraunir
til að vera frumlegur. Lífssaga
Úlfars Hallsteinssonar sem skotið
er inn hér og hvar sömuleiðis hálf-
gerður vanskapningur. Öðru
hverju eru svo einhverjar furðu-
legar frásagnir um hitt og þetta
sem eru eins og fleira í þessari
skáldsögu alveg út í bláinn.
Ekkert stríð
Bókmenntir
Sigurður H. Guðjónsson
Höfundun Tilman Röhrig.
Þýðandi. Þorvaldur Kristinsson.
Prentun: Prentsmiðjan Oddi hf.
Útgefandi: Forlagið.
Til er listaverk eftir Einar Jóns-
son, myndhöggvara, Samvizkubit,
heitir það. Magnþrungið listaverk.
Vera reynir að halda augnlokum
mannkyns opnum, og önnur hróp-
ar í eyra þess. Þessa mynd muna
margir fslendingar, hún var lengi
táknmynd í haus Spegilsins, með-
an hann var og hét. Þessi mynd
kom mér í hug, er ég las fyrst In
Dreihundret Jahren Vielleicht,
bókina, sem hlotið hefir nafnið
Ekkert stríð í íslenzkri þýðingu.
Mér fannst og finnst höfundur með
verki sínu hrópa til okkar: Vertu
sá maður að horfast í augu við
þann ógeðslega uppvakning, sem
stríðshetjan þín er, sjáðu hann að
störfum og heyrðu dýrsleg öskur
hans. Meðan þú heldur, að hann
sé hetja, meðan þú hleður hann
heiðursmerkjum fyrir drýgðar
„dáðir“, þá er ekki nema von þú
kjósir þessa brjálæðinga að for-
ystumönnum þjóða, eins og gert
var í lok síðari heimsstyrjaldar.
Þeim er kropið í austri og vestri,
sleiktar blóðiataðar hendur þeirra,
og heimurinn engist af angist,
börn deyja úr hungri, milljóna
þjóðir fara á vergang. Saklausar
sálir sem þrá frið, flagga spjöldum,
fara í göngur, tísta uppí vindinn
og biðja um frið. Á meðan sitja
börn þessara sakleysingja og glápa
á víedóið sitt, þar sem hermennsk-
an er lofsungin. Og innan úr jóla-
pökkum barnanna þeirra koma
leikföng stríðsins, plastbyssur og
herkastalar. Vaknaður maður,
segir hinn ungi höfundur, gerðu
þér ljósa þá niðurlægingu sem
stríðsrekstur er, þá vesælsu
ófreskju sem hermaðurinn er.
Neðar í forarvilpuna er ekki hægt
Guðmundur Björgvinsson
Ég skal viðurkenna, að mér er
ekki ljóst hvað höfund langar til
að gera með þessari bók. Persóna
þarf helzt að hafa einhverja mann-
eskjulega eiginleika til að ná til
lesenda. Það vantar öll litbrigði
bæði í „persónurnar" og frásögn-
ina. Að skrifa bara til að hneyksla
getur varla verið tilgangurinn.
Enda hneykslar þessi bók mann
ekki. Hún er heldur illa skrifuð
og ansi leiðinleg. Mataruppskrift-
irnar eru bezti kafli hennar að
mínum dómi.
að komast. Á meistaralegan hátt
gerir höfundur þessu skil. Hann
velur sér þorp í Þýzkalandi, Egge-
busch, og lætur söguna gerast
1641, í lok 30 ára stríðsins. Fólk
berst fyrir lífi sínu; ánamaðkar,
mýs, fuglar í svívirtum helgidóm-
um verða að fæðu; munnvatn til
svala. Börn eru myrt, konur sví-
virtar, heimili lögð í rúst, brennd
og rænd. Já, það er verið að lýsa
stríði, vinir mínir, lífi innan um
legsteina, og Röhrig kann til verka,
virðist einn þeirra höfunda, sem
heimurinn má vænta mikils af.
Þýzkir meta hann, hann hlaut
þýzku barna- og unglingabóka-
verðlaunin 1984 fyrir þetta verk
sitt. Ég fagna því að sjá í snilldar
þýðingu Þorvaldar. Hann fer um
textann mildum höndum, kann
þau tök á málunum báðum að bók-
in missir í engu, Röhrig verður
íslenzkum kunnur. Sjálfsagt
kveina einhverjir undan bersögli
hans, beittum skeytum að hræsn-
inni. En hér leika logar vítis um
sviðið, og hver heldur, að hægt sé
að vera sannleikanum trúr án þess
aðhræsnin rymji.
Próförk mjög vel unnin, og
prentverk allt af kunnáttu gjört.
Hafið þökk fyrir snilldarverk.
Bras og þras
á Bunulæk
Bókmenntir
Sigurður Haukur Guöjónsson
Bras og þras á Bunulæk.
Höfundur: Iðunn Steinsdóttir.
Teikningar: Ingvar Guðnason.
Prentverk: Prentsmiðjan Rún sf.
Bókband: Bókfell hf.
Útgefandi: Námsgagnastofnun.
I fyrstu hrökk ég við, er ég leit
þessa bók, uppsetningin var mér
framandi. Engu likara en um ljóð
væri að ræða og ég hugsaði: Er
ekki nóg komið af öllu bullinu, sem
reynt er að ljúga að fólki að séu
ljóð. En er fyrstu áhrifin fjöruðu
út og ég reyndi að skilja höfundinn
betur, þá skynjaði ég, að hann
setur efni sitt fram á þennan hátt
af tillitssemi við lesandann, þann
er á í örðugleikum með lestur.
Stuttar setningar eru líklegri en
langar, til þess að draga úr kvíða
þess sem við texta bókar er hrædd-
ur. Hitt harma ég, að höfundur
skyldi ekki láta sér koma til hugar
að breyta uppsetningunni, er á
bókina líður, lengja setningar,
breyta í venjulegt lesmál. Ætlunin
með svona bókum hlýtur að vera
að auka færni stirðlæsra til þess
að fást til venjulegar bækur.
Efnið er: Gamall maður, Gústi,
verður fyrir bíl og deyr. Hundur
hans, Kolur, lendir í reiðileysi og
tvö börn, Palli og Pína, taka hann
að sér. Þeim gengur illa að fá
foreldra og granna til þess að
sættast við dýrið. Hundurinn
sannar vitsmuni sína, er þjófur
gerist nærgöngull. Palli og Pína
ákveða að vinna að því að slík dýr,
sem engan eiga að, eignist sama-
stað. Og þau láta ekki standa við
orðin tóm, taka að safna og vinna.
Satt er, þetta er ekki bók mikilla
átaka, en hæfir vel ungum sem eru
að hefja lestur, og um þá þarf
vissulega að hugsa líka. Gaman er
að nöfnum og oft hafa íslenzkir
verið snjallir við nafngiftir. Dúllía,
varla er vegsauki að slíku orð-
skrípi. Teikningar Ingvars falla vel
að efni. Prentun og frágangur allur
góður.
Kristín Á. Ólafsdóttir
Hljómplötur
ÁrniJohnsen
Á morgun heitir ný hljómplata
Kristínar Á. Ólafsdóttur þar sem
hún syngur í þjóðlagastíl lög úr
ýmsum áttum. Kristín er lista-
góð söngkona í þeirri túlkun sem
henni er tömust og á plötunni
nýtur fögur rödd hennar sín vel
i flestum lögunum og þeim mun
betur sem hljóðfærin eru færri
því falleg rödd hennar er eins
og hljómsveit út af fyrir sig.
Gítarinn er það hljóðfæri sem
rödd Kristínar hljómar best við,
en sjálf er hún áhrifamest í ró-
legum lögum sem byggjast á ljúf-
um melódíum. Bestu lögin á plötu
Kristínar eru að mínu mati Til
Samarkand, lag Thorstein Berg-
man og texti Hjartar Pálssonar,
Snert hörpu mína, fallegt lag
Atla Heimis Sveinssonar við ljóð
Davíðs frá Fagraskógi og Maí-
stjarna Halldórs Laxness við
mjög gott sönglag Jóns Ásgeirs-
sonar, en það lag er afburða gott
kórlag.
1 heild er plata Kristínar mjög
áheyrileg, en ekki þykja mér
bölsýnistextar hljóma trúverð-
ugt með fallegri rödd hennar
enda er hún best þar sem hið
jákvæða fær notið sín, óttinn
geymdur utan upptökusalar.
Það eru Einar Kristján Ein-
arsson og Sigurður Rúnar Jóns-
son sem hafa útsett flest lögin
og það er gert á fagmanniegan
og skemmtilegan hátt og öll er
platan vönduð að gerð eins og
við er að búast af þeim sem
standa að smíði plötunnar.
Viðreisn í vestri
Hetjurnar ríða um villta vestrið í Silverado.
Kvikmyndlr
Árni Þórarinsson
Stjörnubíó: Silverado
Bandari.sk. Árgerð 1985. Handrit:
Lawrence Kasdan, Mark Kasdan.
Leikstjóri: Lawrence Kasdan.
Aðalhlutverk: Kevin Kline, Scott
Glenn, Kevin ('ostner, Danny
Glover, Brian Dennehy.
Enn á ný ríða hetjur um héruð
villta vestursins. Eftir margra
ára dvala hafa tveir færir kvik-
myndagerðarmenn tekið sér fyr-
ir hendur að endurreisa þessa
gömlu amerísku kvikmyndahefð,
— Clint Eastwood með Pale
Rider sem nú er sýnd í Bíóhöll-
inni og Lawrence Kasdan með
hinni nýju jólamynd Stjörnubíós,
Silverado. Eastwood er vitaskuld
sá maður sem tók við vestrunum
úr söðli Johns Wayne og var með
í þeirri endurnýjun sem átti sér
stað í spaghettivestrum Sergios
Leone uns hann fór sjálfur að
leikstýra vestrum á borð við
High Plains Drifter og Outlaw
Josey Whales. Hann er því öllum
hnútum kunnugur og kann hand-
brögðin afturábak og áfram.
Enda er Pale Rider, þótt dágóð
afþreying sé, aðeins snöfur-
mannlega stíluð klisja þar sem
Eastwood leikur enn eitt til-
brigðið við hinn nafnlausa engil
dauðans sem hjálpar góðu gæj-
unum gegn þeim vondu. Kasdan
kemur á hinn bóginn tiltölulega
ferskur að vestranum. Hann á
að baki aðeins tvö leikstjórnar-
verkefni, gjörólík, — annars
vegar þrillerinn góða Body Heat
og hins vegar snjalla gegnumlýs-
ingu á ’68-genginu í The Big
Chill. Silverado er þannig enn
ein útvíkkunin á viðfangsefnum
þessa hæfileikaríka kvikmynda-
gerðarmanns.
Silverado ber það með sér að
Kasdan þykir vænt um vestrann.
Og lengi framan af er engu líkara
en honum ætli að takast að
kveikja í púðrinu með býsna
kraftmiklum hætti þegar hann
lýsir kynnum fjögurra kappa og
viðborðarríkri hópreið þeirra til
bæjarins Silverado. Viðskipti
þeirra félaga við bófa og ræn-
ingja og heiðarlega borgara eru
feiki skemmtileg, með húmor að
vopni ekki síður en marghleypur.
Þarna byggir Kasdan upp sam-
félag sem hvílir á reglum um
fóstbræðralag og hefndarskyldu
eins og fslendingasögur og sígild-
ir vestrar gera. Leikararnir fjór-
ir í hlutverkum hetjanna eru
allir til sóma: Kevin Kline, hóf-
stilltur í miðjunni, Kevin Costn-
er galgopinn og vandræðagems-
inn, Scott Glenn þögull og tálgað-
ur, Danny Glover blökkumaður-
inn sem sífellt er ögrað af kyn-
þáttafordómum en er seinþreytt-
ur til vandræða. Þá er John
Cleese smeilinn sem breskur
lögreglustjóri. En þegar fjór-
menningarnir ná til Silverado
um miðja mynd lenda þeir Kas-
danbræður í vandræðum með
handrit sitt. Leiðir félaganna
skilur og við fylgjumst með því
hvernig þeim reiðir af hverjum
í sínu lagi og kynnumst persónu-
legum kringumstæðum þeirra.
Ekkert af þessum atriðum fær
fullnægjandi úrvinnslu og nýjar
persónur sem koma til sögunnar
eru meira eða minna í lausu
lofti, — Rosanna Arquette sem
staðföst bóndakona, Linda Hunt
sem dyggðugur barstjóri, ætt-
ingjar Glenns og Costners, faðir
og systir Glovers, Jeff Goldblum
sem slepjulegur fjárhættuspil-
ari, ríkur óðalsbóndi og skúrkar
hans. Þetta fólk og þáttur þess
í atburðarásinni er fremur rugl-
ingslega fram sett. En svo, undir
lokin, ná fjórmenningarnir sam-
an aftur og leggja til atlögu við
illþýðið, sem lýtur mikilúðlegri
forystu Brians Dennehy, og þá
herðir Kasdan tökin á efni sínu
að nýju og Silverado fær þrótt-
mikinn endi í hefðbundnu upp-
gjöri og einvígi á aðalstrætinu.
Bestu kaflar Silverado, þar
sem gamansemin og bardagarnir
eru í fyrirrúmi og sérstæð nátt-
úrufegurð víðáttunnar í bak-
grunni, sýna hversu góður leik-
stjóri Lawrence Kasdan er. Með
tilstyrk tilkomumikillar vestra-
tónlistar Bruce Broughton og
kvikmyndatöku Johns Bailey er
Silverado heiðarleg og yfirleitt
skemmtileg atrenna að endur-
reisn hinnar lotlegu bandarísku
hefðar. Ef síðasta setning hetj-
anna í myndinni — „Við snúum
aftur" — rætist er ég ekki í
nokkrum vafa um að Lawrence
Kasdan mun i Silverado II skila
eftirminnilegum og heilsteyptum
vestra.