Morgunblaðið - 29.12.1985, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. DESEMBER1985
11
Tvær húsandarkollur athuga stromp í Mývatnssveit Ljóem. Arnþór Garðarsaon
Ljósm Snorri Snorrason
A húsandarslóðum, í kvíslum Laxár skammt neðan Mývatns.
sem sjá um þessa hlið heimilis-
haldsins og er árásarhneigð þeirra
all frábrugðin hegðun annara
anda. Þeir verja sinn skika með
öllum ráðum, og ekki einungis
aðrar húsendur flýja, heldur einn-
ig aðrar tegundir sem verpa á
þessum slóðum, svo sem straum-
öndin.
Á vorin fara kollurnar á stjá og
sveima mikið í kringum hús og
hraunhóla í leit að holum til að
verpa í. Þær kíkja í flestar holur
og þess eru dæmi að þær hlammi
sér ofan í strompa til að líta á
aðstæður. Allar eiga þær ekki
afturkvæmt úr þeim húsakynnum.
Síðan hefst varpið og verpir hver
húsönd að jafnaði 10 eggjum.
Sagan er ekki öll þar með sögð,
því húsendur verpa talsvert í
hreiður annarra anda, aðallega
annarra húsanda, en ekki eingöngu
þó. Þær verpa einnig stundum í
hreiður toppanda, hrafnsanda,
dugganda og skúfanda. Það verpa
allir hjá öllum má segja, því hinar
endurnar gera þetta einnig. Ein-
staka hreiður njóta sérstakra vin-
sælda, einkum þau sem eru í köss-
um og bóndi getur náð allt að 100
eggjum úr sama hreiðurkassanum
með því að taka egg jafnóðum.
Þegar varpi er lokið eru samt eftir
8—10 egg sem einhver húsöndin
leggst svo á og klekur út. Eitthvað
mun ugglaust vera um að afrækt
hreiður finnist úti í hrauni með
alltof mörgum eggjum.
Svo klekjast ungarnir út, en áð-
ur en það gerist, hverfa karlfugl-
arnir af vettvangi í bili. Þeir safn-
ast saman og fella fjaðrir. Tilkoma
unganna markar nýtt timabil, fullt
af sérkennilegum uppátækjum.
Þær húsandarkollur sem verpa í
hreiðurkassavörpunum við Mý-
vatn og Grænavatn synda með
ungastóð sín til Laxár, en þar eru
auðvitað fyrir Laxárkollurnar með
unga sína og enn eru mikil slags-
mál vegna landamæra. Þá gerist
það oft, að aðkomukolla þarf að
finna sér stað og til þess þarf hún
oftar en ekki að synda með ungana
yfir „Ióðir“ annarra húsanda. Iðu-
lega lokkast ungar húsandarinnar
sem fyrir var yfir í hóp hinnar
aðkomnu kollu og lóðareigandinn
situr eftir ungalaus. Virki dæmið
öfugt, sem sagt að aðkomuöndin
tapar ungunum til ióðareigandans,
þá reynir sú sem ungunum tapaði
oftast að ná ungum sinum aftur
nokkrum klukkustundum seinna.
Stundum tekst það og þá fylgja
jafnvel með nokkrir af ungum
hinnar kollunnar og jafnvel ungar
fleiri kolla, því aðkomuöndin sem
við ræðum hér um er e.t.v. ekki
sú fyrsta sem reynir að sleppa með
unga sína yfir svæði heimaandar-
innar. Um allar Laxárkvíslar er
þetta að gerast daginn út og inn.
Ég hef mest séð húsandarkollu
með 110 unga af ýmsum stærðum
og algengt er að sjá þær með
20—30 unga. Daginn eftir geta þær
verið búnar að tapa þeim öllum til
annarra húsanda og e.t.v. áttu þær
ekki einn einasta af ungunum
sjálfar í raun, heldur séu ungar
þeirra dreifðir meðal annarra hús-
anda sem átt hafa leið um, eða tóku
þá af aðkomuöndum sem tóku þá
af móðurinni! Þetta er sannkallað-
ur sirkus og eins og heyra má, er
engin regla á hlutunum.
I góðum árum eru ungarnir
700—900 talsins, en í slæmum
árum eins og 1978—1983 eru þeir
aðeins 200—300. Þó húsandir drep-
ist yfirleitt ekki úr elli, þá geta
þær lifað í áratugi og miðað við
aðra fugla eru þær lánglífar.
70—80 prósent kvenfugla lifa til
næsta vors og 90 prósent steggj-
anna og það er ástæðan fyrir því
að steggirnir eru fleiri en kollurn-
ar og þar af leiðandi meira áber-
andi meðan þeirra nýtur við.
Þá er húsöndin vanafastur fugl.
Þannig merkti ég eitt vorið kollu
á hreiðri við Mývatn. Hún klakti
sínum ungum og veturinn eftir
sást hún á Soginu. Næsta vor
verpti öndin í næstu holu við þá
sem hún verpti í vorið áður og
veturinn eftir var hún enn komin
á Sogið, næstum því á sama blett-
inn. Mörg dæmi eru þess að hús-
endur verpi ár eftir ár í sama
hreiðrið."
Hverjir eru helstu óvinir húsand-
arinnar og hvað verður henni helst
að fjörtjóni?
„Margir fuglar deyja úr hungri
og það er alvanaleg og algeng
dauðaorsök. Talsvert af húsönd fer
auk þess alltaf i silunganetin í
Mývatni og fyrir kemur að þær
festi sig t holum sem þær eru að
rannsaka með varpstað í huga.
Fálkinn tekur alltaf sinn toll af
húsönd eins og öðrum tegundum,
en hún sleppur við veiðibjöllu og
aðra máva þar eð þeir eru ein-
hverra hluta vegna fáséðir á varp-
stöðvum húsandarinnar. Þá virðist
minkurinn ekki taka húsandar-
unga að neinu ráði, hins vegar
tekur urriðinn einn og einn og
erfitt er að henda reiður á hvað
mikið af húsandarungum hverfur
i þá kjafta."
Þetta voru lokaorð Árna líffræð-
ings um hinn gagnmerka fugl hús-
öndina, sem átt hefur hug hans
allan síðustu 4 árin og hann hefur
nú ritað doktorsritgerð um. Er
hann nefndi að urriðar hirtu „einn
og einn“ húsandarunga, rifjaðist
upp fyrir undirrituðum frásögn af
risaurriðum í Langavatni á Mýr-
um. Einn vóg yfir 20 pund og
fundust í maga hans leifar af 7
toppandarungum. E.t.v. eru urr-
iðarnir stórtækari en menn
grunar. Einnig rifjaðist upp frá-
sögn fluguveiðimanns sem var að
egna fyrir urriðana á húsandar-
slóðum efst í Laxá. Veturinn áður
hafði hann verið að dunda sér við
fluguhnýtingar eins og margir með
veiðibakteríu gera. M.a. hnýtti
hann eftirlíkingu af mús í „réttri
stærð“. Einn daginn er urriðinn
var eitthvað tregur, dró hann mús-
ina fram og hnýtti hana á taum-
inn. Það var heldur erfitt að kasta
flykkinu, enda var veiðimaður með
veigalítil veiðitæki. Það hafðist þó
og svo var að draga mýslu yfir
veiðistaðinn. Hver urriðinn af
öðrum renndi sér á agnið og sumir
oftar en einu sinni, en einhverra
hluta vegna vildu þeir ekki tolla á
önglinum. Annars var þessi pistill
um húsendur, er það ekki?
— KK
FASTEIGNASALA
Reykjavikurvegi 72,
Hafnarfirði,
54511
9-18 virka daga
13-16 sunnudaga
m
RAl
FASTEIGNASALA
Lögm.: Bergur Oliversson
HTÚLVUFRÆÐSLANH
APPLEWORKS
Sérstaklega vandað og ítarlegt námskeið í notk-
un Applework-fjöinotakerfisins. Tilvalið nám-
skeið fyrir eígendur Apple lle- og Apple llc-
eígendur sem vilja notfæra sér möguleika
Apple-tölvunnar til fulls.
Dagskrá
* Grundvallaratriði viö notkun Apple- Leiðbeinandi:
tölva.
* Almennt um fjölnotakerfi.
* Appleworks.
* Ritvinnsla með Appleworks.
* Töflureiknir Appleworks.
* Gagnasafnskerfið Appleworks.
* Færsla skráa milli þátta kerfisins.
* Útprentun skráa.
* Umræöur og fyrirspurnir.
Tími:
8., 10., 15. og 17. jan-
úar kl. 20.00—23.00.
Halldór Kristjánsson,
verkfræðingur
höfundur íslensku Apple-
works bókarinnar.
Innritun í símum 687590 og 686790.
Gleðilegt nýtt ár
TÖLVUFRÆÐSLAN
Ármúla36, Reykjavík.
'ÖLVUFRÆÐSLANI
Bráönauösynlegt námskeið fyrir
eigendur IMB PC eða sambæri-
legra einkatölva.
Þátttakendur kynnast hinum stór-
kostlegu möguleikum sem IBM
PC-tölvan býður upp á og algeng-
ustu notendaforrit eru kynnt.
Dagskrá: Leiðbeinandi:
Uppbygging og notkunarmögu-
leikar IBM PC.
* Stýrikerfið MS-DOS.
* Ritvinnslukerfið WORD.
* Töflureiknirinn MULTIPLAN.
* Gagnasafnskerfið Dbase II.
* Assistant-forritin frá IBM.
* Bókhaldskerfið á IBM PC.
Tími: 6., 7., 8. og 9.
janúar kl. 13—16.
Innritun ísímum
687590 oa 686790. Dr-Kri8tíán ln9var8Son
3 verkfræðingur.
Gleðilegt nýtt ár
TÖLVUFRÆÐSLAN
í
i
s
Ármúla 36, Reykjavík.