Morgunblaðið - 01.05.1986, Síða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR1. MAÍ1986
„Þetta er orðin
löng ævi...“
*
Rætt við Einar Olafsson
í Lækjarhvammi níræðan
Einar Ólafsson, bóndi í
Lækjarhvammi, verður 90
ára í dag, 1. maí. Einar er
þekktur fyrir störf sín innan
bændahreyfingarinnar þar
sem hann hefur gegnt fjöl-
mörgum félags- og trúnað-
arstörfum. Hann ólst upp í
Kjósinni, fór ungur til sjós
en bjó síðan ásamt konu
sinni á jörðinni Lækjar-
hvammi í Reykjavík. Þau
brugðu búi þegar borgin
breiddi úr sér yfir bæinn
þeirra. Blaðamaður heim-
sótti Einar í Bændahöllina.
Þar hefur hann unnið hjá
Framleiðsluráði Landbún-
aðarins undanfarin 24 ár.
Þrátt fyrir háan aldur er Einar
em og vílar ekki fyrir sér að vinna
fullan vinnudag. Hann býst þó við
að fara á eftirlaun síðla á þessu ári.
„Ég var nú að segja við þá um
daginn að þeir ættu ekkert með að
hafa tíræðan mann í vinnu!" sagði
hann. Meðal þess sem hann hefur
unnið að undanfarið er ritun ævi-
sögu sem Þórunn Valdimarsdóttir
sagnfræðingur skrásetur. Bókin er
væntanleg á haustmánuðum.
Einar fæddist á bænum Flekku-
dal í Kjós 1. maí 1896. Foreldrar
hans voru þau Sigríður Gunnars-
dóttir og Olafur Einarsson. Þeim
varð 9 bama auðið og komust 7
upp. Hann er elstur systkina og em
3þeirraennálífí.
Tókum ekki eftir
Halaveðrinu
Þá hefur væntanlega ekki verið
um langa skólagöngu að ræða?
„Nei, ekki utan einn vetur þegar
ég var 12 ára. Á þeim tíma áttum
við ekki kost á námi, það var ekki
einu sinni farskóli í sveitinni. Vinir
foreldra minna sem bjuggu á Sel-
tjamamesi buðu mér síðan að vera
hjá þeim og sækja skóla. Eftir þann
vetur var ég þrjá mánuði í unglinga-
skóla. Þar með er það upptalið."
Þegar Einar var 11 vetra veiktist
faðir hans og þurfti hann því að
sjá um búið í nokkra hríð. Hann fór
að heiman 17 ára gamall, og réði
sig til sjós tveimur árum síðar, á
togarann Maí. Var ekki sjómanns-
lífíð viðburðaríkt?
„Onei. Ég get ekki sagt það.
Aldrei lenti maður í neinu, sem
betur fer. Við vomm til dæmis á
veiðum þegar Halaveðrið geisaði
sem frægt er orðið. Togarinn Leifur
Eiríksson var í námunda við okkur,
en hélt áfram að toga eftir að við
hættum vegna veðurs. Það er það
síðasta sem fréttist af skipinu. En
við vissum ekki hversu slæmt veðrið
var fyrr en eftirá. Bróðurpart
ævinnar var ég í landi og lít á sjálf-
an mig sem bónda."
Giftist heimasætunni
Hvenær komst þú í land?
„Ég var á „Gylfanum" 1926 en
kem síðan í land alfarið, og fer að
búa í Lækjarhvammi."
Hvemig stóð á því að þú fórst
að búa hér í Reylqavík?
„Eg giftist Bertu Sveinsdóttur,
heimasætunni á bænum. Hún hafði
þá búið ásamt móður sinni Þómnni
Guðmundsdóttur í Lækjarhvammi
um nokkurt skeið. Við höfðum kúa-
búskap, byijuðum með 12 kýr en
þær urðu allt uppí 30. Mjólkinni
dreifðum við beint til neytenda hér
í Reykjavík. Þetta var fyrir daga
samsölunnar, þá höfðum við fasta
viðskiptavini og fylltum á brúsa
fyrir hvem og einn. Síðan var farið
með mjólkina heim að dymm á
hestvagni. Mjólkursamsalan var
síðan stofnuð 1935 og þá fómm
við að skipta við hana.“
Var ekki erfítt að heíja búskap
á kreppuáranum?
„EKki get ég sagt það. Kreppan
lýsir sér fyrst og fremst í því að
erfíðlega gekk að innheimta. Ég
held að ég eigi ennþá ógreidda
reikninga frá þessum ámm ein-
hverstaðar ofaní skúffu. Fátækt var
töluvert útbreidd á þeim ámm. En
við liðum ekki skort."
Mjólk hefur kannski verið mun-
aðarvara fyrir suma?
„Það jaðraði við það. Mér verður
oft hugsað til þess núna að mjólkin
sem við seldum þá var alls ekki góð.
Hana hefði þurft að snöggkæla.
Þess í stað reyndum við að hafa
hana eins og húsmæðumar í
Reykjavík vildu, spenvolga. Síðan
hélt gerilsneyðingin innreið sína,
en fyrstu árin gekk það hálf brösug-
lega vegna skorts á kælitækjum."
Einar Ólafsson fyrir framan
heimili sitt við Skipholt. Bærinn
Lækjarhvammur stóð á
blettinum fyrir framan Lágmúla,
sem sést í baksýn, u.þ.b. 5 metra
frá Kringlumýrarbrautinni.
Gatan sker túnið á
Lækjarhvammi í tvennt.
Var einhver vélvæðing að ráði í
búskapnum?
„Fyrstu vélamar sem við eignuð-
umst vom nú sláttuvél og plógur á
hestana. Síðan kom stríðið og uppúr
því eignuðumst við dráttarvél og
önnur tæki. Reyndar notuðum við
mjaltavélar fyrstu árin en þær gáf-
ust illa og við hættum því, þótti
betra að nota vinnuaflið sem nóg
var af.“
Arbók atvinnulífs
og viðskipta færir
út kvíarnar
Afmæliskveðja:
*
Einar Olafsson
í Lækjarhvammi
UNDIRBÚNINGUR að útgáfu
árbókar atvinnulífs og viðskipta
á ensku fyrir árið 1986 er nú á
lokastigi hjá Iceland Review.
Þetta er sjötta útgáfa árbókar-
innar, sem í upphafi fjallaði
eingöngu um sjávarútveg: veið-
ar, vinnslu og útflutning sjávar-
afurða, en nær nú til alls atvinnu-
lífsins.
„Yearbook of Trade and Ind-
ustry" náði í fyrra til alls iðnaðar
auk sjávarútvegs og síðan ákvað
útgáfan að færa enn út kvíamar
þannig, að 1986-útgáfan fjjaliar
einnig um smagöngumál, ferða-
þjónustu og innflutningsverslun.
Að sögn útgáfunnar hefur út-
breiðsla árbókarinnar vaxið ár frá
ári. Hún er að jafnaði send nokkur
hundmð blöðum og tímaritum í
helstu markaðslöndum okkar og
hefur þar af leiðandi verið. getið
víða. Hefur þetta m.a. stuðlað mjög
að aukningu útbreiðslunnar.
Þessi árbók í útgáfu Iceland
Review er ekki viðskiptaskrá í
venjulegum skilningi, því meginefn-
ið er greinar og úttekt á atvinnulífi
landsins ár frá ári. Sérfróðir menn
á hveiju sviði leggja bókinni til efni.
Það er í samþjöppuðu formi, stutt
tölum og línuritum, og því aðgengi-
legt fyrir þá, sem fylgjast vilja með
hinum einstöku þáttum atvinnulífs
og utanríkisviðskipta og þróun
þeirra. Bókin flytur jafnframt aug-
lýsingar helstu atvinnufyrirtækja
og útflytjenda.
„íceland — Yearbook of Trade
and Industry 1986“ mun væntan-
lega koma út í byrjun júní
Tíminn líður hratt á gervihnatta-
öld. Undarlegt er til þess að hugsa
að kominn sé hálfur fjórði áratugur
síðan fundum okkar Einars Ólafs-
sonar, sem lengi hefur verið kennd-
ur við Lækjarhvamm, bar fyrst
saman.
Það mun hafa verið í mjólkur-
verkfalli snemma vors árið 1951
að leið okkar Ásthildar föðursystur
minnar lá inn að Lækjarhvammi í
tvennum tilgangi. í fyrsta lagi
skyldi reynt að verða sér út um
mjólkurdreitil og í öðm lagi ætlaði
Ásthildur að ámálga það við Bertu
Sveinsdóttur, eiginkonu Einars, að
taka frænda sinn til sumardvalar.
Þegar inn að Lækjarhvammi
kom, blasti við óskemmtileg sjón
fyrir þá sem vom mjólkurþurfandi,
biðröð mjólkurkaupenda sem náði
frá hlaðinu á Lækjarhvammi og
allt niður að Suðurlandsbraut.
Greinilega fengu færri en vildu.
Ljóst var að við yrðum að snúa
heim með brúsana tóma en eftir
nokkra umhugsun sagðist Berta
heitin, skyldi taka strákinn.
Á leiðinni niður afleggjarann
varð mér starsýnt á lágvaxinn
mann, samanrekinn með mjólkur-
brúsa í höndum að sinna þurfandi
viðskiptavinum. Var þar kominn
húsbóndinn á heimilinu. Ekki áttum
við orðaskipti það sinnið.
Nokkmm vikum seinna var barið
upp á í húsi foreldra minna, var
þar komin Þómnn Einarsdóttir að
sækja kaupamanninn. Var það
nokkuð orðum aukið, þar sem hann
reyndist vart meira en matvinnung-
ur það sumarið. Ekki em mér
minnisstæðar orðræður okkar Þór-
unnar á leiðinni upp að Bæ í Kjós,
en Einar stundaði lengi búskap á
tveimur jörðum, Bæ í Kjós yfir
sumarið og~ Lækjarhvammi í
Reykjavík á vetuma, en eftir akst-
ur, sem virtist óralangur segir Þór-
unn: „Þama er nú höllin." Var þá
komið á leiðarenda. Orðið var áliðið
og fólk flest í fasta svefni en næsta
morgun var ég vakinn með þessum
orðum húsbóndans: „Hvað getur
þú gert?“ Fátt var um svör, enda
ekki við miklu að búast af átta ára
snáða, sagðist þó hafa nokkra
reynslu I kúarekstri og hænsnahirð-
ingu.
Þetta var upphaf samskipta
okkar Einars, en alls urðu sumurin
í Bæ og Lækjarhvammi sjö.
Sagt er að lengi búi að fyrstu
gerð og fjölmargir geta þakkað
Einari fyrir það hversu góður hús-
bóndi hann reyndist þeim og hann
kenndi þeim að vinna án þess að
neinni hörku væri beitt. Oftast hélt
Einar ró sinni gagnvart hjúum sín-
um sama hvað á gekk en brygði
hann skapi, sem sjaldan gerðist, var
það ekki að ástæðulausu. Mönnum
geta orðið á mistök, vegna fljót-
fæmi eða kæmleysis. Þá er eins
gott að menn fái að heyra það í
eitt skipti fyrir öll svo slíkt þurfí
ekki að endurtaka sig. Það er ekki
ailtaf sama í hvaða röð verkin em
unnin og sé bmgðið út af viðtekinni
venju getur slíkt kostað óþarfa
fyrirhöfn.
Einar bjó alla tíð stórbúi, marg-
foldu vísitölubúi, jafnt á fyrri tíma
sem nútíma mælikvarða. Það sem
mér fannst alla tíð einkenna bú-
skapinn var seiglan, þessi algera
fjarvera asa og flýtis. Oft var það
þannig að ekki var búið að bera á
allt í Bæ þegar grannamir vom
byijaðir að slá. Það orð fór af
sumum Kjósveijum á þessum ámm
að þeir slæju sum túnin þrisvar.
Hlýtur slíkt að teljast einsdæmi.
Sumrin á Bæ vom afar viðburða-
rík jafnt í leik sem í starfí. Heimilið
var löngum mannmargt, heimilis-
fólkið oft á annan tug og gestakom-
ur tíðar. Menn styttu sér stundir
við tilraunir til silungsveiða í Dæl-
isá, lestur misgóðra bókmennta eins
og gengur, útreiðar á sunnudögum
og fleira. Einar átti löngum góða
hesta og fór jafnvel það orð að
gæðingamir væm notaðir til drátt-
ar. Munu hafa verið á milli 15 og
20 brúkunarhross á bænum þau ár
semégvar þar.
Það var viðhorf Einars til hey-
skaparins að heyannir byijuðu ekki
fyrr en um 20. júlí og hví skyldu
menn þá vera að flýta sér við slátt
öllu fyrr. Það væm nægur tími til
heyskapar fram að réttum.
Einar hafði oft erlenda kaupa-
menn í þjónustu sinni, einkum
danska, þó er einkar minnisstæður
eistnéskur piltur, biskupssonur að
eigin sögn, atgervisnáungi til vinnu,
að nafni Horst Kalvis. Af gámngun-
um kallaður Hross Kálfur. Horst
þessi baðaði sig í ánum eins og þær
væm heitar laugar, stökk yfír
skurðina í túnunum í Bæ í fullum
vinnugalla og stígvélum, hefí ég
engan annan séð leika það eftir.
Horst lék á fíðlu á síðkvöldum við
kertaljós, en þann leik kunnu fáir
að meta en aumingja maðurinn
þjáðist af höfuðverk í rigningu og
þietta var sumarið raka 1955.
Vinir koma og vinir fara. Þannig
var það með kaupmennina og
kaupakonuriiar í Bæ, suma hittir
maður aðeins einu sinni, aðra aftur
og aftur á lífsleiðinni.
Einar og Berta bjuggu í 40 ár í
Lækjarhvammi, eða allt fram til
ársins 1966. Heyjað var á túnum
vítt og breitt um borgina, gamla
Lækjarhvammstúninu, í Sogamýr-
inni og Fossvoginum. Þessi tún
vom jafnframt beitt. Mátti þá sjá
kvölds og morgna, vor og haust
kúarekstra frá Lækjarhvammi. Það
þótti nokkuð valdsmannslegt að
reka á undan sér 30 kýr og leiða
tarfínn sér við hlið. Ekki er ég frá
því að kúarektoramir frá Lækjar-
hvammi hafí verið stoltastir af törf-
unum.
Þrátt fyrir að Einar hafí verið
margra manna makí í búskap gaf