Morgunblaðið - 19.06.1986, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMT UDAGUR19. JÚNÍ1986
Valur Arnþórsson, kaupfélagsstj óri á 100 ára afmæli KEA:
KEA vill leggja sitt til
að mannlíf við Eyj afj örð
verði sem fjölskrúðugast
Akureyrí.
KAUPFÉLAG Eyfirðinga var stofnað 19. júní 1886 að Grund í
Eyjafirði og á því aldarafmæli í dag. „Félagið var stofnað af nokkr-
um bændum sem vildu bæta sin viðskiptakjör — bæði er varðaði
sölu á þeirra afurðum og kaup á nauðsynjum. Upphaf Samvinnu-
starfsins má rekja til þess að íslendingar stóðu í harðri baráttu við
að endurheimta frelsi og sjálfstæði landsins. Mjög snar þáttur I
þvi var að ná versluninni í eigin hendur. Samvinnustarfið spratt
þvi upp sem einn þáttur í freisisbaráttunni og varð lika tæki í þeirri
baráttu," sagði Valur Arnþórsson, kaupfélagsstjóri Kaupfélags
Eyfirðinga, er blaðamaður Morgunblaðsins átti við hann samtal i
tilefni þessara tímamóta.
„Samvinnustarfíð — bæði hér-
lendis og erlendis — féll mjög vel
að þeirri miklu frelsisöldu sem gekk
yfír löndin á þessum tíma, upp-
haflega í Frakklandi og síðar ann-
ars staðar í Evrópu."
— Hvemig þróaðist svo starf
félagsins fyrstu árin?
„Þróunin var mjög hæg til að
byija með. Kaupfélagið hét þá
reyndar Pöntunarfélag Eyfírðinga
og hafði í raun og veru ekki fasta
starfsemi með höndum í þeim skiln-
ingi — það hafði enga sölubúð.
Bændumir, landið og samvinnufé-
lögin gengu í gegnum mikla erfíð-
leika á þessum fyrstu áratugum,
en síðan varð þessi mikli hverfí-
punktur 1906 þegar félaginu voru
settar nýjar samþykktir og opnuð
var sölubúð í Hafnarstræti 90 á
Akureyri. Það var fyrsta sölubúð
félagsins og um leið fyrsta sam-
vinnusölubúðin á öllu íslandi. Þetta
ár var skipulaginu breytt þannig
að félagið tók að selja vörur á
almennu dagverði eins og gert var
í öðrum verslunum en endurgreiddi
síðan í árslok rekstrarafgang til
félagsmannanna í hlutfalli við
þeirra viðskipti og hluti þess var
lagður í sjóði í vörslu félagsins
þannig að þá fór fjárhagurinn að
eflast. Þá má segja að heijist stig
af stigi þessi mikla uppbygging sem
Kaupfélag Eyfirðinga hefur staðið
að á öllu þessu stóra félagssvæði.
Upphaflega félagssvæðið voru
hreppamir þrír sunnan Akureyrar,
Hrafnagilshreppur, Saurbæjar-
hreppur og Öngulstaðahreppur en
síðan bættust þeir við hver af öðr-
um. Höfuðstöðvamar urðu fljótlega
á Akureyri — sérstaklega eftir að
sölubúðin var opnuð á Akureyri
1906. Síðan fóru að berast óskir
frá fólki hvaðanæva um félags-
svæðið og útibú rísu á legg, til
dæmis á Dalvík, Grenivík, Hrísey,
Grímsey, Hauganesi og Ólafsfirði.
Ólafsfjörður fór síðan út úr félaginu
fljótlega eftir stríðslok og þar var
rekið sjálfstætt kaupfélag um ára-
tuga skeið. Óiafsfírðingar óskuðu
svo eftir sameiningu við KEA aftur
þegar kom fram á áttunda áratug-
inn og það var samþykkt. Siglfírð-
ingar höfðu ekki verið inni í Kaup-
félagi Eyfírðinga en fljótlega eftir
1970 óskuðu þeir eftir inngöngu í
Kaupfélag Eyfírðinga og einnig það
var samþykkt og þá setti kaup-
félagið upp útibú í Siglufirði. Síðan
hafa gerst nýjustu atburðimir sem
alþjóð er kunnugt um: Kaupfélag
Svalbarðseyrar hefur lagt niður
sinn rekstur og Kaupfélag Eyfírð-
inga hefur tekið hann á leigu til
HaUgrimur Hallgrímsson, fyrsti
framkvæmdastjóri Kaupfélags
Eyfirðinga.
bráðabirgða. Það er ljóst að á fé-
lagssvæði Kaupfélags Eyfirðinga í
dag er allur rekstur og umsvif
meiri en nokkm sinni áður í sögu
félagsins."
— Hvenær snéri Kaupfélagið
sér að öðru en verslun?
„Það var snemma. Sauðasala var
í gangi, sala á afurðum bændanna.
Sláturhús var reist á Akureyri upp
úr aldamótunum og þá hófst slátrun
og kjötvinnsla í framhaldi af því.
Síðan beitti KEA sér fyrir því að
stofnað var fyrsta mjólkursamlag á
landinu 1927 en mjólkurstöð þess
tók til starfa 1928. Það starfaði í
gömlu húsunum hér í Kaupangs-
strætinu. Þar starfaði það þar til
að byggð var ný mjólkurstöð á ár-
unum 1938-39 — ofar í gilinu en
sú gamla, og hún var í notkun allar
götur þangað til nýja mjólkurstöðin
var vígð ofan við Lund 1980. En
síðan fóru starfsgreinamar að
bætast við hver eftir aðra, kaup-
félagið beitti sér fyrir margs konar
neysluvömiðnaði og reisti verk-
smiðjur í því sambandi, sumpart
sjálft eins og Flóm og smjörlíkis-
gerðina, en beitti sér fyrir öðmm
og fékk Sambandið til samstarfs
eins og í Sjöfn. Kaupfélagið keypti
kaffíbætisgerðina Freyju og upp úr
því spratt Kaffibrennsla Akureyrar
sem Kaupfélagið fékk Sambandið
einnig til samstarfs um. Kaupfélag-
ið hóf síðan plastiðnað með ein-
staklingum en eftir að hafa rekið
það í félagi við þá um margra ára
skeið óskuðu þeir eftir að selja sinn
hlut og þá fékk kaupfélagið Sam-
bandið til að koma með í þann leik.
Verslunargreinunum Q'ölgaði einnig
eftir því sem tímar liðu. Kaupfélagið
hafði alla verslunarstarfsemi á
Akureyri í Hafnarstræti 90 þar til
nýja húsið var byggt og tekið í
notkun 1930 (aðalbygging KEA á
homi Hafnarstrætis og Kaupangs-
strætis), þá jókst deildaskipting og
vömval var aukið.
Félagið hafði rekið sláturhús á
Akureyri, eins og áður hefur komið
fram, allt frá aldamótum, það
byggði sláturhús á Oddeyrartanga
um 1930 og í sambandi við það var
hafín fískfrysting, síldarsöltun og
sfðan fóm að berast beiðnir um það
frá félagsfólki út með fírðinum að
kaupfélagið greiddi fyrir í físksölu-
málum. Félagið seldi lengi saltfísk
og skreið fyrir framleiðendur en
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Valur Arnþórsson kaupfélags-
stjóri í fundarsal KEA. Að baki
Val hangir málverk af einum
forvera hans í starfi, Vilhjálmi
Þór.
síðan bámst beiðnir um að kaup-
félagið beitti sér fyrir atvinnulífs-
uppbyggingu eins og á Dalvík og í
Hrísey og það var ráðist í það að
hefja fískvinnslurekstur — byggð
frystihús og félagið rekur öflug
ffystihús bæði á Dalvík og í Hrísey
með saltfiskverkun og auk þess
saltfískverkun í Grímsey. Á Akur-
eyri hins vegar, þó félagið hafí
byijað fískfrystingu í sláturhúsinu
á Öddeyrartanga, tók það þátt í
uppbyggingu Útgerðarfélags Akur-
eyringa, með Akureyrarbæ og ein-
staklingum. Á sama hátt hafði
kaupfélagið skipasmíðastöð en
lagði hana niður og tók þátt í
uppbyggingu Slippstöðvarinnar.
Þjónustugreinar bættust við eftir
því sem árin liðu og þar ber hæst
Hótel KEA sem nú er nýlokið við
að endurbyggja og á reyndar síðan
eftir að stækka meira, félagið rekur
mikla flutningastarfsemi og þannig
mætti lengi telja. Þannig hefur
þetta allt saman smám saman
spunnið utan á sig, smám saman
hafa þræðimir spunnist og orðið
sterkari og sterkari."
— Hvemig er félagið upp-
byggt?
„Félagið er félagslega uppbyggt
Verzlunarhús KEA, Hafnarstræti 90 á Akureyri. Þar var opnuð
fyrsta sölubúð kaupfélagsins 1906.
Núverandi verzlunarhús KEA, þar sem aðalskrifstofur þess em. Myndin er tekin á 50 ára afmæli félags-
ins, 19. júní 1936.