Morgunblaðið - 19.06.1986, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR19. JÚNÍ1986
Útboð á röng-
um forsendum
um samstarfsaðila á grundvelli
svona upplýsinga.
Þáttur þrýstihópa
I alllangan tíma hafa samtök
iðnrekenda beitt sér mjög í baráttu
um einstök viðskipti. Þykir mörgum
að hér sé teflt á tæpasta vað og
að það sé ekki hlutverk öflugra
atvinnurekendasamtaka að leggjast
á eitt um að skipt sé við ákveðin
fyrirtæki en ekki önnur. Af þessum
sökum hefur a.m.k. eitt fyrirtæki
sagt sig úr samtökum iðnrekenda
vegna afskipta þeirra af útboði Rík-
isútvarpsins.
eftirBirgi R. Jónsson
Ríkisútvarpið hefur reist glæsi-
lega byggingu í Háaleiti, sem er
ætlað að hýsa starfsemi þess um
langa framtíð. Hönnun hússins
miðast við að það gegni flóknu og
viðamiklu hlutverki. Innréttingar
og húsgögn eða öðru nafni „laus
búnaður" er mikilvægur þáttur.
Á undanförnrm árum hefur
færst mjög í vöxt að bjóða út sér-
staka þætti í slíkum byggingar-
framkvæmdum, ekki síst þegar hið
opinbera á hlut að máli. Svo var
gert að þessu sinni. Útboðsgögn
voru öll hin vönduðustu og báru
með sér að hönnuðir vissu vel um
þær kröfur sem gerðar eru á þessu
sviði búnaðar í Vestur-Evrópu og
Bandaríkjunum. Útboðsgögn voru
bæði á íslensku og ensku og það
var því ótvírætt að verkið var boðið
út á innlendum jafnt sem erlendum
markaði. Undir þetta ritar íslenska
Ríkisútvarpið, virðuleg og traust-
verðug stofnun með mikil dagleg
viðskipti við útlendinga jafnt sem
landsmenn.
Þetta tóku erlendir framleiðend-
ur gilt og spöruðu hvorki fé né
fyrirhöfn sem nauðsynleg var vegna
þessarar tilboðsgerðar. Eg vil nefna
að umbjóðendur mínir, Steelcase,
sem eru stærstu framleiðendur
heims á þessu sviði (23% heims-
markaðshlutdeild, árleg umsetning
$1,3 milljarðar) unnu að þessu verki
í Lundúnum, Kaupmannahöfn og
Strassborg og að starfsmaður fyrir-
tækisins í Kaupmannahöfn gerði
sér sérstaka ferð til aðalstöðva
fyrirtækisins í Strassborg til að
vinna að þessu verki. Svipaða sögu
hafa fuiltrúar annarra erlendra
bjóðenda að segja, sem við mig
hafa haft samband.
í útboðsgögnum segir m.a.:
„Áhersla er lögð á samræmt mát-
kerfi milli veggja, skermveggja og
búnaðar sem tengist þeim.“ „... að
öðru jöfnu er það tilboð metið rétt-
hærra sem felur í sér meiri sam-
ræmingu". „Því er áréttað að sam-
ræming sé milli lauss búnaðar
annars vegar og veggja hins vegar,
þannig að bæði stærðir og áferð
falli saman". „Að öðru jöfnu verður
það tilboð metið betra sem felur í
sér meiri samræmingu". „Lagna-
leiðir skulu vera I skermveggj-
um“. (Leturbr. mín).
Við opnun tilboða kom í ijós að
kostnaðaráætlun útbjóðandans
hljóðaði upp á 28,5 milljónir króna.
Ljóst var að nokkur tilboð voru
nálægt kostnaðaráætlun og jafn-
framt að margir mundu falla sjálf-
krafa út, þ.e. þeir buðu ekki sam-
ræmda heildarlausn og lagnaleiðir
í skermveggjum eins og margítrek-
að var í útboðsgögnum, sbr. dæmi
hér að ofan. Að því er virtist stóðu
aðallega eftir tilboð erlendra fram-
leiðenda sem telja meðal fastra
viðskiptavina sinna mörg kröfu-
hörðustu fyrirtæki heims eins og
Mercedes-Benz, Esso, IBM ofl., sem
eru þekkt af því að kaupa ekki
annað en það sem stenst stífustu
kröfur á gæði og hagkvæmni.
Mat verkfræðing-a
og arkitekta
Eftir því sem næst verður komist
var niðurstaða ráðgjafa byggingar-
nefndarinnar afdráttarlaus. Á
grundvelli verklýsingarinnar sem
boðið var út eftir, fengu erlendu
framleiðendurnir sem buðu sam-
ræmda lausn frá A+ til A eða A-
„Þessi yfirlýsing stang-
ast algjörlega á við
forsendur útboðsins,
auk þess sem hér kem-
ur fram fullkomin and-
staða við þær siðferði-
legu kröfur sem hvar-
vetna eru gerðar til
viðskiptahátta af þessu
tagi, en þeim er fyrst
og fremst ætlað að
stuðla að heilbrigðri
samkeppni sem er ein
helsta forsenda mark-
aðsfrelsis og bættra
lífskjara.“
samræmingar og aðlögun að út-
boðsgögnum, umsagnir ráðgjafa og
hagkvæmnismat nefndarinnar á
hveiju innréttingakerfí fyrir sig.
Fréttir berast
Á baksíðu Morgunblaðsins 14.
júní sl. birtist síðan frétt þar sem
skýrt er frá því að byggingamefnd-
in hafí ákveðið að taka tilboðum
íslenskra aðila að upphæð 19,7
milljónir sem sé 30% lægra en
lægsta tilboð erlendra aðila, en alls
hafí borist 17 tilboð í verkið. í frétt-
inni er síðan haft eftir einum bygg-
ingamefndarmanna, Benedikt
Bogasyni verkfræðingi, að það hafí
alla tíð verið stefna byggingar-
nefndarinnar að leita fyrst og
fremst eftir innlendri framleiðslu.
Segir Benedikt síðan að eftir að
I bréfí Fél. ísl. iðnrekenda til
byggingamefndarinnar er því
hamþað að réttlætanlegt sé að taka
hærri tilboðum frá innlendum aðil-
um og skoða muninn sem framlag
til iðnþróunar. Um þann þrýsting
sem hér er beitt er það að segja
að réttlætanlegt er aðeins að taka
hærri tilboðum, ef þannig fæst bún-
aður sem stuðlar að aukinni hag-
ræðingu og framleiðsluaukningu.
Tökum dæmi; Ikarus strætisvagnar
em ódýrari en t.d. Mercedes Benz
í innkaupi. Það væri því að bæta
gráu ofan á svart að kaupa Ikarus
ef hann væri dýrari í þokkabót.
Sumsstaðar er þetta gert og kemur
síðan fram í skertum lífskjömm og
frelsi þjóða.
Besti og einfaldasti stuðningur
við iðnþróun er samkeppni. Það er
of flókið mál að ætlast til þess að
fólk hjá hinu opinbera sem vinnur
(staðfestar upplýsingar hafa ekki
fengist) en aðrir, þar á meðal inn-
lendir aðilar frá B til B-. Flestir
skyldu nú halda að framhaldið væri
ljóst og byggingamefndin hæfí
viðræður við þá aðila sem fengu
besta umsögn, uppfylltu skilmála
útboðsgagna og seldu vöm sína til
best reknu fyrirtækja heims.
Ákvörðun byggingamefndar
kom á óvænt. Keyptar skyldu að
því er virtist með bundið fyrir
augun, ósamræmdar innréttingar í
B-flokki, sitt úr hverri áttinni af 5
óskyldum aðilum. Hvorki stofnun
né starfsfólk átti skilið betra en 2.
flokk. í bréfí byggingamefndar um
ákvörðun sína segir aðeins að
ákveðið sé „ ... að taka tilboðum
og ganga til samninga við...“
(Léturbr. mín). Hvað sú ganga
endar eftir margar milljónir er óvíst.
Á meðan er búið að afþakka tilboð
annarra sem ekkert þurfti að semja
við, bara skrifa undir.
Aðrar upplýsingar eða skýringar
á þessari málsmeðferð hefur bygg-
ingamefndin ekki veitt þrátt fyrir
það að eftir hafí verið leitað og
m.a. verið beðið um samanburð á
tilboðsupphæðum, kostnað vegna
tekist hafí að „samræma íslensku
tilboðin þannig að öllum kröfum
sem gerðar vom var fullnægt, þá
var talið að þessir aðilar gæfu við-
unandi lausn". (Leturbr. mín).
Þessi yfírlýsing stangast algjör-
lega á við forsendur útboðsins, auk
þess sem hér kemur fram fullkomin
andstaða við þær siðferðilegu kröf-
ur sem hvarvetna eru gerðar til
viðskiptahátta af þessu tagi, en
þeim er fyrst og fremst ætlað að
stuðla að heilbrigðri samkeppni sem
er ein helsta forsenda markaðsfrels-
is og bættra lífskjara. Því verður
tæpast trúað að það sé rétt sem
Benedikt Bogason segir, að bygg-
ingamefndin hafi fyrst og fremst
leitað eftir innlendri framleiðslu.
Þetta hljóta að vera hans einkasjón-
armið, því verkið var boðið út á
alþjóðamarkaði og á þetta er ekkert
minnst í útboðsgögnum.
Fregnir af svona viðskiptaháttum
em ekki lengi að spyijast út fyrir
landsteinana og em til þess fallnar
að spilla viðskiptavild íslendinga út
á við. íslenskum fyrirtækjum sem
bjóða í góðri trú í samstarfi við
erlenda aðila er mikill vandi á
höndum, að skýra málalok fyrir sín-
við alls óskyld störf geti lagt mat
á hvort hitt eða þetta sé vænlegt
að styðja með beinum framlögum
stofnunarinnar. Allt eins gætu hér
orðið stór mistök og almannafé sóað
á þennan hátt í vonlausan iðnaðar-
kost.
Þróun lauss búnaðar
í byijun 3. áratugarins fór starfs-
fólki fjölgandi sem vann alls konar
skrifstofustörf. Samfara þessari
þróun breiddust út tvær tækninýj-
ungar, síminn og ritvélin, sem leiddi
af sér nauðsyn fyrir lagnir og lagna-
fyrirkomulag. Þróun skrifstofuinn-
réttinga var þó ekki hröð allt fram
á 5. áratuginn. Upp úr því er farið
að tala um „fyrstu kynslóðar inn-
réttingar“, sem einna helst ein-
kenndust af meiri fjöldaframleiðslu,
einingauppbyggingu, tengimögu-
leikum og lausum veggjum til
afmörkunar á rými. Af þessu leiddi
opnara skipulag með áherslu á
mannlegra umhverfí og auðveldari
samskipti milli starfsmanna og
deilda. Frá þessum tíma eru þekktar
hugmyndir um skrifstofulandslag
(Biirolandschaft) sem einkenndist
af plöntum og gróðri sem notaður
var til rýmisskiptingar og skreyt-
ingar.
Við lok 8. áratugarins fara að
sjá dagsins ljós „annarar kynslóðar
innréttingar" sem leggja aukna
áherslu á framleiðni og svæðisnýt-
ingu t.d. lóðréttra flata. Húsgögnin
taka þá við ýmsum þáttum sem
áður voru bundnir byggingunni
sjálfri, svo sem leiðslu og lagna-
stokkum. Til að byija með voru
lagnaleiðir lausar einingar, gjaman
smelltar utan á borð og veggi.
Ávinningurinn varð m.a. sá að unnt
var að laga fjölda eldri bygginga
að tækniþróun skrifstofunnar þar
sem tölva og upplýsingatækni voru
orðin ómissandi og allsráðandi.
Nú eru komnar fram „þriðju
kynslóðar innréttingar" sem fela í
sér nánast allan búnað að frátöldum
sjálfum burðarveggjum byggingar-
innar, er þetta það sem einu nafni
kallast laus búnaður. Þá er átt við
m.a. fasta og lausa innveggi með
eða án hljóðdempunar, skilrúm
hvers konar með innbyggðri lýs-
ingu, lagualeiðum fyrir rafmagn,
síma, tölvur ofl. Borð, skápa, hillur
og annað lauslegt ásamt mest not-
aða og mikilvægasta skrifstofutæk-
inu, stólnum.
Flestum búnaði fylgja nú auk
þess niðurhengd loft og upphækkuð
gólf. Laus búnaður skrifstofunnar
er m.ö.o. orðinn háþróað „kerfí“ til
jafns við önnur framleiðslutæki eins
ogtölvu.
Kröfur sem gerðar eru til „þriðju
kynslóðar innréttinga" miðast aðal-
lega við eftirtalin atriði:
* Endurkastlausa og hnitmiðaða
lýsingu.
* Áukna nauðsyn á breytilegum
lagnaleiðum
* Möguleika á breytingu á vinnuað-
stöðu, m.a. vegna tölvuþróunar
án þess að hlutar innréttinga
skemmist eða þeim verði ofaukið.
* Aðlögunarhæfni með tilliti til
skipulagningar arkitekta og
stjómenda, hvort sem um er að
ræða „opið kerfí“ þar sem notaðir
eru skilrúmsveggir eða „sellu-
kerfí" þar sem veggir loka rými
milli gólfs og lofts.
* Notagildi f afgreiðslusölum í
bönkum og víðar þar sem við-
skiptavinimir eru í beinu sam-
bandi við starfsmennina.
* Líkur á stóraukinni notkun alls
konar útstöðva frá tölvum.
* Möguleikar á því að færa lagnir
og leiðslur án þess að taka tæki
úr sambandi eða breyta innrétt-
ingum.
* Stóraukin áhersla á heilsusam-
legt umhverfi og öryggi á vinnu-
stað.
* Innbyggt loftræstikerfí sem ein-
stakir starfsmenn stjóma á sínu
umráðasvæði.
* Meiri sveigjanleiki vegna aukinn-
ar valddreifíngar.
* Tillit til minnkandi upplýsinga á
pappír.
Þróun og gildi
umhverfis
í Vestur-Evrópu hefur fjöldi
starfsfólks í þjónustu- og skrif-
stofustörfum aukist mjög á undan-
fömum ámm þannig að nú em í
■ slíkum störfum um 40% vinnufærra
manna. Hraðstígar framfarir á sviði
upplýsingatækni gera stöðugt meiri
kröfur til nýrra og betri starfshátta
á skrifstofum. Áframhaldandi þró-
un í þessa átt mun hafa í för með
sér að næsta kynslóð leysir skrif-
stofustörf af hendi við allt aðrar
aðstæður en tíðkast hafa til þess.
Könnun Louis Harris stofnunarinn-
ar sýnir að 72% bandarískra skrif-
stofumanna hafa breytt um verk-
efni og aðstæður innan síðustu 5
ára.
Bylting í upplýsinga- og tölvu-
tækni hefur dregið úr fjarlægðum
og stytt afgreiðslutíma á öllum
sviðum athafnalífsins. Þess sjást
engin merki að á næstunni muni
draga úr hraða þessarar þróunar.
Fyrirtæki sem vilja vera samkeppn-
ishæf við þessar aðstæður komast
ekki hjá því að fylgjast með nýjung-
um og keppa að skjótri aðlögun.
Til að þetta megi takast er tvennt
sem vegur mjög þungt, þ.e. skrif-
stofuumhverfíð sjálft með innrétt-