Morgunblaðið - 20.06.1986, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. JÚNÍ1986
eftirJón Baldvin
Hannibalsson
Kolbeinn Friðbjamarson, fyrr-
verandi formaður verkalýðsfélags-
ins Vöku á Siglufirði, hafði frum-
kvæði að því að fá formenn Al-
þýðuflokksins og Alþýðubandalags-
ins til þess að mæta sameiginlega
á hátíðarfund Vöku 1. maí norður
á Siglufirði og flytja þar ræður.
Við Svavar tókum þessari hugmynd
báðir vel og mættum til leiks. Eftir
fundinn sendi ég ræðu mína Össuri
Skarphéðinssyni, sem ég vona að
sé enn ritstjóri á Þjóðviljanum, til
birtingar. Óssur hefur hins vegar
legið á þessum texta vikum og
mánuðum saman eins og ormur á
gulli. Vegna umræðna um skánandi
sambúð Alþýðuflokks og Alþýðu-
bandalags sbr. samstarf þessara
flokka víða í sveitarstjómum er
e.t.v. tímabært að kynna stómm
lesendahópi út frá hvaða forsendum
formaður Alþýðuflokksins ræddi við
þá Alþýðubandalagsmenn þar
nyrðra. Sér í lagi er þetta æskilegt
þar sem ritskoðunarsjónarmið em
svo mikils ráðandi á Þjóðviljanum,
að lesendur Þjóðviljans hafa ekki
mátt kynnast þessum sjónarmiðum.
Með þökk fýrir birtinguna, JBH.
Saga þín er saga vor.
Saga verkalýðsbaráttunnar hér á
Siglufírði er saga verkalýðshreyf-
ingarinnar í hnotskum. Hér hafa
kommar og kratar löngum eldað
grátt silfur; tekist harkalega á um
markmið og leiðir, eins og þessir
tveir flokkar hafa gert í meira en
hálfa öld.
En hér hefur líka þróast traust
samstarf og samstaða um viðfangs-
efni kjarabaráttunnar. Það sam-
starf hefur farið batnandi á seinni
ámm. Þessi samstarfsvilji innan
verkalýðshreyfíngarinnar hefur
víða birst með áþreifanlegum hætti,
t.d. í seinustu kjarasamningum.
Með vísan til sögunnar vom það
nokkur tíðindi, þegar við Svavar
Gestsson og flokkar okkar á Alþingi
greiddum báðir atkvæði með þeim
efnahagsráðstöfunum, sem Alþingi
samþykkti í kjölfar kjarasamning-
anna.
Kj arasamningar
Flestir sem vilja vita viðurkenna
að með seinustu kjarasamningum
tók verkalýðshreyfíngin og aðilar
vinnumarkaðarins fmmkvæðið af
ríkisstjóminni. Með þessum kjara-
samningum var ríkisstjómin knúin
til stefnubreytingar í efnahagsmál-
um almennt og í húsnæðismálum
sérstaklega.
Flokkar okkar á Alþingi hafa
ekki það afl atkvæða sem til þurfti
að knýja ríkisstjómina til slíkrar
stefnubreytingar, hvað þá heldur
að tryggja árangur samninganna
með meirihlutavaldi á Alþingi eða
í ríkisstjóm.
Það hvarflar ekki að mér að
halda því fram, að þessir kjara-
samningar séu hafnir yfir gagnrýni.
Vissulega var árangur þeirra tak-
markaður og ekki á vísan að róa
um efndimar, þar sem em núver-
andi stjómarflokkar.
En eitt er víst: Mistakist þessi
tilraun þegar líður fram á haustið
verður við engan annan að sakast
en ríkisstjóm landsins. Þá skiptir
líka máli, hvort menn kunna að
draga af því rökréttar ályktanir.
V erkalýðshreyf ing
Þeir sem gagnrýna verkalýðs-
hreyfínguna hvað harðast fyrir
þessa samninga, þessa tilraun, em
ekki ýkja trúverðugir, þegar af einni
ástæðu. Þeir hafa ekki getað bent
á neinar aðrar leiðir en þær hinar
sömu og gamalreyndu, sem ekki
hafa skilað okkur neinum árangri
á undanfömum ámm.
30% kauphækkun yfír alla línuna
breytir ekki tekjuskiptingunni í
landinu. Sú leið hefði aðeins valdið
okkur enn einu sinni vonbrigðum;
þar er sama gamla svikamyllan um
prósentuhækkanir í svikinni mynt.
Það er vissulega óvenjulegt að
kjarasamningar tryggi hvort
tveggja vaxandi kaupmátt og lækk-
andi verðlag — og þar með lækk-
andi greiðslubyrði skulda.
En auðvitað endurspegla kjara-
samningamir veikleika verkalýðs-
hreyfíngarinnar. Staðreyndin er
nefnilega sú, að verkalýðshreyfíng-
in getur ekki ein sér breytt tekju-
skiptingunni í þjóðfélaginu — við
samningaborðið.
Kauptaxtar em ekki sama og
lífskjör. Hækkun kauptaxta upp
allan launastigann breytir ekki
tekjuskiptingunni. Háar prósentur
þýða hærra verðlag og hærri vexti;
falsaða ávísun, svikna mynt.
þetta þekkjum við öll af áratuga
reynslu.
Pólitík og lífskjör
Hvað þarf að gerast utan samn-
ingaborðs til þess að breyta tekju-
skiptingunni hinum efnaminni í
hag, þannig að kjarabætur haldi?
Til þess þarf pólitík. Til þess
þarf meirihluta á Alþingi og í ríkis-
stjóm. Tækin til þess em Iög, sem
breyta skattakerfínu; sem tryggja
það að hinir efnameiri greiði sinn
hlut refjalaust til sameiginlegra
útgjalda þjóðfélagsins. Lög, sem
skipuleggja fjármagnstilfærslur til
hinna efnaminni, til að tryggja þeim
þak yfír höfuðið á viðráðanlegum
kjömm; lög um einn sameiginlegan
lífeyrissjóð allra landsmanna, sem
afnema hróplegt misrétti, sem hinir
öldmðu þurfa við að búa.
Það þarf líka lagasetningu um
breytingu á stöðnuðu stjómkerfí.
Þið hér á landsbyggðinni þurfíð að
fá í hendur meira pólitískt vald,
þ.m.t. skattlagningarvald, frá ríkis-
valdinu, til þess að ráða sjálf ykkar
málum. Þetta er sú byggðastefna,
sem á að koma í staðinn fyrir betli-
staf þeirrar byggðastefnu, sem
kenna má við Framsókn.
Þetta er pólitík.
Pólitík er spuming um lífskjör.
Og pólitík er spuming um valda-
hlutföll milli vinnandi fólks annars
vegar og þeirra, sem ráða fjár-
magningu og njóta forréttinda í
krafti þess, hins vegar.
Þeir sem gagnrýna verkalýðs-
hreyfínguna með ofstopa og upp-
hrópunum, eins og óhreinu bömin
hans Svavars á Þjóðviljanum, þegar
hún vinnur takmarkaðan vamarsig-
ur við erfiðar aðstæður, — sigur
sem Svavar gat ekki unnið í pólitík-
inni — eiga eftir að læra lexíuna
sína. Veikleiki verkalýðshreyfíngar-
innar er sá, að hana vantar pólitísk-
an styrk á Alþingi til þess að hefna
þess þar sem hallast á við samn-
ingaborðið.
Þetta er kjarni málsins.
Þetta er umræðuefni okkar í dag.
Hvers konar þjóðfélag?
Spyijum okkur samviskuspum-
ingar:
Getur nokkurt okkar, sem hér
emm saman komin á baráttudegi
verkalýðsþreyfingarinnar 1. maí,
með góðri samvisku sagt, að
draumur brautryðjenda verkalýðs-
hreyfíngarinnar um velferðarríki
hins vinnandi manns hafí ræst?
Ég þarf ekki að svara þessari
spumingu fyrir ykkur. Við vitum
öll svarið. Það er stutt og laggott:
Nei — því fer fjarri, því miður.
Á sl. hálfum öðrum áratug hefur
óðaverðbólga og óstjóm farið eldi
um þjóðfélagsbyggingu okkar. Sjálf
byggingin er ekki brunnin til
gmnna, en hún er stórskemmd af
eldi og vatnsaga fákunnandi
slökkviliðsmanna.
★ Þess vegna er það, að sömu
helgina og við jafnaðarmenn
héldum hátíðlegt 70 ára
afmæli Alþýðuflokksins og
verkalýðshreyfíngarinnar um
miðjan mars sl. var haldin
sérstök ráðstefna í Reykjavík
um — fátækt á íslandi.
★ Þess vegna er svo komið,
að þeir sem vinna fram-
leiðslustörf á lægstu kaup-
töxtum em orðnir hálfdrætt-
ingar á við starfsbræður sína
meðal grannþjóða, enda þótt
þjóðartekjur á mann séu með
þeim hæstu í heimi hér á
landi.
★ Þess vegna hafa hundmð
fjölskyldna á undanfömum
ámm misst húsaskjólið undir
uppboðshamri ránvaxta-
stefnunnar.
★ Þess vegna mega hinir öldr-
uðu, sem lokið hafa dags-
verkinu, enn búa við hróplegt
misrétti í lífeyrismálum.
★ Þess vegna er það, að á sama
tíma og launamaðurinn borg-
ar refjalaust sína tíund til
samfélagsins hælist efna-
maðurinn um yfír kunnáttu
sinni við að velta réttmætum
byrðum sínum yfír á herðar
náungans.
★ Þess vegna blasir við okkur
á degi hverjum í dagblöðum
sú spegilmynd aldarfarsins í
fjármálamisferli og spillingu,
að forverar okkar myndu ekki
trúa sínum eigin augum,
væri þeim sýnt í spegilinn.
Allt þetta, kæru vinir, allt þetta
misrétti, sem hrópar á aðgerðir,
allt er þetta okkur að kenna. Það
er léttvægt og reyndar lítilfjörlegt
að láta sér nægja að skamma ein-
staka forystumenn verkalýðshreyf-
ingarinnar fyrir að geta ekki breytt
þessu þjóðfélagi við samningaborð-
ið, þegar við sjálf getum ekki náð
þeirri samstöðu sem til þarf, við
kjörborðið.
Að breyta þjóðfélaginu
Til þess að breyta þjóðfélaginu í
átt til aukins jafnaðar og réttlætis;
til þess að breyta eigna- og tekju-
skiptingunni; til þess að uppræta
spillinguna og afnema forréttindin
— þarf pólitíska samstöðu þeirra,
sem hagsmuna sinna og lífsskoðana
vegna ber skylda til að veija vel-
ferðarríkið fyrir fjandmönnum þess.
Aldrei síðan á kreppuárum hafa
hugmyndir og úrræði jafnaðar-
manna um hlutverk lýðræðislega
kjörins ríkisvalds til að stuðla að
jöfnuði í eigna- og tekjuskiptingu,
og tiyggja félagsleg mannréttindi
hinna efnaminni frammi fyrir valdi
fjármagns og forréttinda — aldrei
Jón Baldvin Hannibalsson
„Það er einmitt eitt
meginhlutverk ríkis-
valdsins, fyrir utan það
að stuðla að jafnari
eigna- og tekjuskipt-
ingu en markaðurinn
skilar, að neyða at-
vinnurekendur til sam-
keppni og tryggja
þannig lægra verð og
lægri framleiðslukostn-
að, neytendum og al-
menningi í hag.“
síðan á kreppuárum hafa þessar
hugmyndir og þessi úrræði átt
brýnna erindi til vinnandi fólks á
Islandi en einmitt á okkar dögum.
En til þess að vinna verkið þurf-
um við tæki sem duga. Það skilja
allir vinnandi menn. Hvarflar það
að nokkrum viti bomum manni að
rétta leiðin til að vinna verkið sé
að sundra kröftunum sífellt í fleiri
og smærri einingar — á sama tíma
og við stöndum frammi fyrir ofur-
valdi fjármagns og fjölmiðla í hönd-
um eignastéttanna?
Hvenær ætla menn að láta sér
skiljast að sundrung er sama og
ósigur? Hvenær ætla menn að læra
af mistökum liðinnar sögu og koma
sér saman um að bæta fyrir mistök-
in?
Hvers vegna höfum við ávaxtað
svo illa okkar pund?
Á þessum vetri héldum við hátíð-
legt 70 ára afmæli Alþýðuflokksins
og Alþýðusambandsins. í upphafí
voru Alþýðuflokkurinn og Alþýðu-
sambandið ein og sama hreyfingin.
Það sýnir að brautryðjendur verka-
lýðshreyfíngarinnar skildu lögmál
og leikreglur stjómmálanna til hlít-
ar. Þeir sáu fram í tímann. Þeir
vissu að styrkur verkalýðshreyfing-
arinnar einnar nægir ekki til að
breyta þjóðfélaginu. Til þess þarf
pólitískan styrk. Og þetta tvennt
þarf að fara saman.
Að læra af mistökunum
Öfugt við það sem varð annars
staðar á Norðurlöndum og víðast
hvar í Vestur-Evrópu náðu hægri
öflin hér á landi að sameinast. Þar
með hafa þau náð undirtökum í
stjómmálabaráttu lýðveldisins:
Aðstöðunni til að deila og drottna.
Samtímis urðu skammsýnir
menn þess valdandi, að eining
verkalýðshreyfíngarinnar og flokka
hennar, sem stóðst fyrsta aldar-
íjórðunginn, var rofín oftar en einu
sinni, með fyrirsjáanlega illum af-
leiðingum.
Fram á sjónarsviðið stigu ærðir,
og stundum lærðir, mannkynsfrels-
arar, sem þóttust vera svo bylting-
arsinnaðir, að þeir gætu ekki sam-
visku sinnar vegna starfað í sama
flokki og við jafnaðarmenn. Þeir
boðuðu formúlusósíalisma sam-
kvæmt Lenin. í nafni þeirra hug-
mynda klufu þeir fylkingar jafnað-
armanna oftar en ég hirði að rifja
upp.
En hvernig fór um sjóferð þá?
Um það þurfum við ekki lengur
að deila. Þessar hugmyndir reynd-
ust ekki aðeins rangar. Þær reynd-
ust beinlínis hættulegar. Þær stóð-
ust ekki dóm reynslunnar. En skað-
inn er að vísu skeður.
Flokkur jafnaðarmanna varð
fyrir þungbærum áföllum af þess-
um sökum. Verkalýðshreyfingin
sjálf hefur ekki beðið þess bætur.
Þjóðfélag okkar hefur beðið skaða
af. Hægri öflin hafa staðið samein-
uð. En vegna ítrekaðrar klofnings-
iðju hefur andófshreyfíngin, mann-
réttindahreyfing vinnandi fólks,
ekki náð þeim styrk, sem þarf til
að hafa í fullu tré við fjármagn og
forréttindi.
Af þessari sögu þurfum við að
læra. Fyrir þessi mistök verðum við
að bæta.
Og lærdómurinn er einfaldur:
Ágreiningur innan verkalýðs-
hreyfingarinnar um stundarfyrir-
bæri, eða um ólíkar leiðir að sam-
eiginlegu marki, má aldrei verða til
þess, að þeir sem eiga sér sameigin-
legar hugsjónir og sameiginleg
markmið láti minni háttar ágrein-
ingsmál glepja sér sýn og veiki
þannig styrk hreyfingarinnar með
óvinafagnaði.
Alþjóöleg' reynsla
Leyfist mér í þessu samhengi að
rifja upp eftirminnilega daga frá
liðnum vetri. Dagana áður en við
héldum afmælishátíð Alþýðuflokks-
ins var ég staddur í Stokkhólmi sem
fulltrúi íslenskra jafnaðarmanna við
útför Olofs Plame.
Þessir dagar í Stokkhólmi munu
mér seint úr minni líða. Sorgarat-
höfn eftir hinn fallna foringja var
snúið upp í sigurhátíð. Við upplifð-
um sterklega, að þótt foringjar falli
heldur hreyfingin velli.
Þarna voru saman komnir for-
ystumenn 80 jafnaðarmannaflokka
úr öllum heimsálfum. Það sem mér
fannst lærdómsríkast var að kynn-
ast forystumönnum tiltölulega
ungra jafnaðarmannaflokka, sem
nú vex óðum ásmegin í löndum
þriéja heimsins.
Nærvera þeirra við útför hins
norræna jafnaðarmannaleiðtoga
staðfestu að hinum afskiptu og
kúguðu þegnum þróunarlandanna
er að verða það æ ljósara, að kúg-
unarkerfi kommúnismans er ekki
svarið við arðráni kapítalismans;
að sósíalismi án lýðræðis fær ekki
staðist; að jöfnun lífsgæðanna verð-
ur að haldast í hendur við frelsi
einstaklingsins til orðs og athafna;
að hugmyndir lýðræðisjafnaðar-
manna um blandað hagkerfi
einkaframtaks og opinberrar leið-
sagnar er sú leið, sem gefur fyrir-
heit um útrýmingu fátæktar, jöfnun
lífsgæða og virðingu fyrir mann-
réttindum.
Á þessari stundu í Stokkhólmi
fann ég vel til þess, að ég er stoltur
af því að vera jafnaðarmaður. Hin
alþjóðlega hreyfing lýðræðisjafnað-
armanna er með sanni friðarhreyf-
ing okkar tíma. Jafnaðarmenn hafa
hvarvetna í starfí sínu hafnað vald-
beitingu í samskiptum þjóða og
einstaklinga. Lýðræðið sjálft er
okkar pólitíska aðferð. Stefna okkar
er mannúðarstefna. Saga okkar er
saga þrautseigju og seiglu hins
óbreytta manns í baráttu hans gegn
öflum ofbeldis og kúgunar — fyrir
mannréttindum og mannlegri reisn.
1. maí er ekki bara haldinn hátíð-
legur í okkar landi. Hann er al-
Kirkjudagur á Kálfatjörn
HINN árlegi kirkjudagur
Kálfatjarnarkirkju verður
haldinn 22. júní nk.
Guðsþjónusta hefst í Kálfa-
tjamarkirkju kl. 14.00. Þar mun
séra Ámi Sigurðsson, sóknar-
prestur á Blönduósi, prédika.
Kirkjukórar Hvalsnes- og Kálfa-
tjamarsóknar sjmgja sameigin-
Iega við athöfnina undir stjóm
organistans Frank Herlufsen.
Einnig mun formaður sóknar-
nefndar, Sesselja Sigurðardóttir,
flytja ávarp.
Áð guðsþjónustu lokinni mun
Kvenfélagið Fjóla selja kaffiveit-
ingar í Glaðheimum í Vogum.
Allir eru að sjálfsögðu vel-
komnir en fermingarböm ársins
1936 eru sérstaklega boðin til
þátttöku.