Morgunblaðið - 20.06.1986, Blaðsíða 15

þjóðlegur baráttudagur. Það sem
sameinar hinn vinnandi lýð heims-
byggðarinnar er barátta fyrir
mannréttindum; fyrir lýðræði og
frelsi einstaklinga og þjóða. Því
aðeins að við njótum óskertra
mannréttinda getum við beitt sam-
takamætti okkar til að bæta lífskjör
og jafna þau og tryggja félagslegt
ðryggi.
Er þetta ekki líka niðurstaðan
af reynslu okkar íslendinga — og
íslenskrar verkalýðshreyfingar?
Getum við ekki sameinast um það?
Að bæta fyrir mistökin
Hvað getum við lært af reynsl-
unni?
M.a. það, að hugmyndum, sem
standast ekki dóm reynslunnar, ber
að hafna. Þær eru ekki aðeins
munaður, sem við höfum ekki efni
á, heldur beinlínis skaðlegar — í
ætt við fíkniefni. Þess vegna er það
að við hljótum ævinlega að vera
reiðubúin að endurskoða gamlar
kennisetningar, úreltar hugmyndir.
Annars dagar hreyfinguna uppi og
hún verður áhrifalaus.
Það sem var róttækt í gær getur
verið erkiíhaldssemi dagsins í dag.
Hvar getur afdankaðra íhaldsfyrir-
bæri en forhertan stalínista á okkar
tíð?
Kommúnistaflokkarnir í okkar
heimshluta, sem hefur dagað uppi
í úreltum hugmyndaheimi stalín-
ismans, eru smám saman að þokast
á fomminjasöfn sögunnar.
Jafnaðarmannaflokkarnir,
sem hafa endurmetið hugmyndir
sínar og reynslu, eru hins vegar
víðast hvar að verða alls ráðandi
sem sameinandi forystuafl, vinstra
megin við miðju stjómmálanna.
Þetta hefur gerst í Frakklandi;
þetta gerðist á Spáni; þetta gerðist
í Portúgal; þetta er að gerast á ítal-
íu; og þetta getur líka gerst á ís-
landi — ef við skiljum okkar vitjun-
artíma.
Ég spyr enn: Hvað þurfum við
að gera til að bæta fyrir mistök
fortíðarinnar og láta draum braut-
ryðjendanna rætast um öflugan
jafnaðarmannaflokk, sem geti boðið
forréttindaöflum íjármagnsins birg-
inn?
Svarið er einfalt: Við getum látið
þann draum rætast, ef við höfum
pólitískan kjark til að vísa á bug
úreltri vanhugsun; og ef við höfum
nægilega einbeittan pólitískan vilja
til að breyta því sem breyta þarf:
Vilji er allt sem þarf.
Fyrstaskref:
Á þessum vetri, við undirbúning
kjarasamninga, gerðust þeir hlutir
innan verkalýðshreyfingarinnar,
sem staðfesta hugmyndalega sam-
stöðu okkar jafnaðarmanna og
áhrifamikilla forystumanna verka-
lýðshreyfingarinnar innan Aiþýðu-
bandalagsins. Ég fagna þeirri þró-
un. Það er fyrsta skrefið.
Annaðskref:
Hvert er næsta skref?
Að við náum samstöðu um breyt-
ingar á skipulagi og starfsháttum
verkalýðshreyfingarinnar með það
fyrir augum að minnka bilið milli
fólksins á vinnustaðnum og foryst-
unnar. Kjami þeirra hugmynda er
að sameina fólkið á hveijum vinnu-
stað í einu stéttarfélagi; endur-
skipuleggja hreyfinguna síðan í
nokkmm atvinnuvegasamböndum,
sem fari með samningavaldið — en
vinnustaðafélögin fari með sérmál.
Þetta er rétta leiðin til að sam-
eina fólkið á vinnustöðunum; auka
samstöðu um að draga úr launa-
mun; auka félagslega virkni og
samheldni, styrkja samningsstöðu
og lýðræðið innan hreyfingarinnar.
Þriðjaskref:
Og næsta skref?
Að forystumenn Alþýðubanda-
lagsins dragi rökréttar ályktanir af
gagnrýni sinni á kúgunarkerfi
Sovétkommúnismans. Þannig þurfa
þeir að fara að fordæmi t.d. ítalskra
kommúnista og reyndar upp á síð-
kastið skandinavískra vinstrisósíal-
ista.
Ég sagði áðan að lýðræðið væri
aðferð okkar jafnaðármanna í.
stjómmálum. Þáð er forsenda frels-
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20.JÚNÍ1986
15
is og mannréttinda — og þar með
friðar. Þess vegna ætlum við okkur
að veija lýðræðið gegn ásókn al-
ræðisaflanna. Svo einfalt er það.
Utanríkismál eru líka stjómmál.
Þeir sem ekki skilja þessi undir-
stöðuatriði munu aldrei ná settu
marki: Sem er að sameina 40-50%
íslensku þjóðarinnar í flöldahreyf-
ingu jafnaðarmanna, sem verði ráð-
andi afl í íslenskum stjómmálum
næstu áratugi.
Fjórða skref:
Og þar næsta skref?
Það snýst um efnahagsmál.
Verkefnið er að móta stefnu í efna-
hags- og atvinnumálum, sem trygg-
ir hvort tveggja öflugan hagvöxt
og aukin jöfnuð í eigna- og tekju-
skiptingunni. Til þess þurfa menn
að skilja gangverk hins blandaða
hagkerfis.
En það er ekki nóg. Menn verða
að lýsa sig eindregna andstæðinga
síþenslu ríkisbáknsins; ríkiseinok-
unar og pólitísks skömmtunarkerfis
í íjárfestingarstjóm.
Menn verða að vera reiðubúnir
að neyða atvinnurekendur til sam-
keppni og nýta kosti markaðaríns
þar sem hann nýtur sín best til að
standa undir nauðsynlegum hag-
vexti, tryggja atvinnufrelsi og
virkja sköpunarkraft einstakling-
anna.
Þessar nýju stefnuáherslur eru
rétta svarið við árásum markaðs-
hyggjutrúboðsins á velferðarríkið.
Mitterrand Frakklandsforseta varð
á í messunni í upphafi stjómartíma
síns, en lét sér reynsluna að kenn-
ingu verða. Hann náði engum
árangri með þjóðnýtingar- og fram-
sóknarforsjárstefnu. Hann söðlaði
um. Árangurinn lét ekki á sér
standa.
Þetta er það sem þið Alþýðu-
bandalagsmenn þurfið fyrst og
fremst að læra af mistökum
ykkar í stjórnarsamvinnu við
Framsókn á liðnum árurn.
Fimmta skrefið:
Við skulum ekki velkjast f vafa
um, hver er munurinn á stefnu
okkar jafnaðarmanna og t.d. mál-
svara markaðshyggjunnar.
Ágreiningurinn er ekki um ágæti
einkaframtaks og samkeppni á
markaði. Sagan sýnir að Sjálfstæð-
isflokkurinn styður hvomgt heils
hugar, þar sem hann fer með völd.
Sagan staðfestir líka spakmæli
höfundar markaðshyggjunnar,
Adams Smith, þegar hann sagði:
Atvinnurekendur setjast ógjaman
svo að spjalli yfir kaffibolla, að talið
snúist ekki upp í samsæri gegn
neytendum.
það er einmitt eitt meginhlutverk
ríkisvaldsins, fyrir utan það að
stuðla að jafnari eigna- og tekju-
skiptingu en markaðurinn skilar,
að ncyða atvinnurekendur til
samkeppni og ttyggja þannig
lægra verð og lægri framleiðslu-
kostnað, neytendum og almenningi
íhag.
Aðalágreiningsefni okkar við
markaðshyggjutrúboðið em því
þessi: Jafnaðarmenn vilja beita
samtakamætti fólksins og lýðræðis-
lega fengnu valdi Alþingis og ríkis-
stjóma til þess að koma í veg fyrir
þá misskiptingu auðs og tekna, sem
hlýst af óheftum markaðsbúskap,
fái hann að hafa sinn gang óheftur.
Við vitum að útþenslu ríkis-
báknsins em takmörk sett. En við
vitum líka, að óheftur markaðs-
búskapur leiðir til samfélagsgerðar,
sem er siðferðilega fordæmanleg.
Þess háttar þjóðfélag fær ekki
staðist. Það leysist upp í harðvitug-
um stéttarátökum, ef ekki nýtur
við fyrirbyggjandi félagslegra
umbóta, í anda jafnaðarstefnu.
Alþýðubandalagsmenn þurfa að
læra, að þeir vinna ekki einu sinni
orustur, hvað þá heldur stríðið
sjálft, við markaðshyggjutrúboðið,
með því að tefla fram úreltri ríkis-
forsjá og forsjárhyggju gegn hug-
myndum um samkeppni fijálsra
einstaklinga á markaðnum. Því að
samkeppnin er neytendum í hag,
fái hún að njóta sín. Og markaður-
inn dreifir hinu efnahagslega valdi,
stuðlar að valddreifingu til smærri
eininga, fyrir utan það að hann
stendur opinn nýjum aðilum.
Hins vegar hlýtur ríkisvaldið að
áskilja sér allan rétt til íhlutunar,
til þess að vinna á móti innbyggðri
tilhneigingu markaðaríns til einok-
unarmyndunar, til þess að stuðla
að samkeppni og til þess að jafna
eigna- og tekjuskiptinguna — eftir
á.
Þetta skildu allir evrópskir
sósíaldemókratar strax á milli-
stríðsárunum. Þetta þurfið þið
Alþýðubandalagsmcnn endilega
að fara að skilja. Þetta er nefni-
lega undirstöðuatriði.
Róttækni — íhald
Aukin áhersla á athafnafrelsi
einstaklingsins er aðeins dæmi um
að sígild jafnaðarstefna getur lagað
sig að breyttum viðhorfum og
vinnubrögðum.
Ríkisforsjá og miðstýring er
íhaldssamt kerfissjónarmið. Viljinn
til að dreifa valdinu til smærri ein-
inga, sveitarstjóma, samtaka og
einstaklinga, er viðleitni til róttækni
og breytinga. Það er skref í átt til
aukins atvinnu- og efnahagslýð-
ræðis.
Þessar stefnuáherslur eiga ekk-
ert skylt við það, að jafnaðarmanna-
flokkamir séu að færast til hægri.
Það er bara bull úr andstæðingum
okkar, ýmist fram borið gegn betri
vitund eða af þekkingarskorti.
Þeir stjómmálaflokkar sem halda
fast í úrræði gærdagsins era
íhaldssamir. Hinir sem aðlaga
hugmyndir sínar og vinnubrögð
breyttum þjóðfélagsveraleika era
þvert á móti trúir hugsjónum sínum:
Þeir era róttækir í vinnubrögðum.
Þeirra er framtíðin.
Vitur maður mælti forðum að ef
guð væri ekki til, væri manninum
það sáluhjálparatríði að finna hann
upp. Þetta þótti spaklega mælt.
Hitt er ekki síður satt að í þjóð-
félagi, þar sem öflug Qöldahreyfing
jafnaðarmanna með virka lýðræðis-
lega verkalýðshreyfingu að bak-
hjarli er ekki til, þá er vinnandi
fólki lífsnauðsyn að finna hana upp.
Ég hef lýst fimm áföngum á
þeirri leið að láta drauminn rætast.
Fimm hindranum þarf að ryðja úr
vegi. Engin þeirra er óyfirstíganleg.
Sé það satt að trúin’ flytji fjöll þá
era það heldur engar ýkjur að ein-
beittur pólitískur vilji getur lyft
Grettistökum — ratt nýjar brautir
svo færar séu á framfarabraut
fólksins.
Eins og þið hafið heyrt hef ég
verið ákaflega sáttfús í þessari
ræðu í dag. Ég hef varla vikið
gagnrýnisorði að félaga Svavari og
flokki hans — fyrir utan að segja,
að hann hefði helst aldrei átt að
vera til.
Það er svona í vestfirskum stíl
og minnir á gamla sögu af Vilmundi
landlækni. íhaldsmönnum þar
vestra þótti Vilmundur tala heldur
hispurslaust og óvægilega um fram-
bjóðanda þeirra; bar honum m.a. á
brýn landráð vegna landhelgis-
njósna. Þá leituðu íhaldsmenn eftir
því sem þeir kölluðu „herramanns-
samkomulagi" við Vilmund um að
hann brúkaði hóflegri munnsöfnuð
í þeirra viðskiptum.
Svar Vilmundar flaug víða: „Ef
þið hættið að ljúga upp á mig og
minn flokk skal ég svo sem láta
vera að segja sannleikann um
ykkur.“
Að lokum: ímyndið ykkur hvem-
ig umhorfs væri í þessu þjóðfélagi,
ef við ættum nú þegar heilsteyptan
verkalýðsflokk, sem starfaði á
traustum hugmyndagrandvelli lýð-
ræðisjafnaðarstefnu og hefði að
bakhjarli vel skipulagða og lýðræð-
islega virka verkalýðshreyfingu,
eins og viðast hvar annars staðar
í Evrópu. Og eins og brautryðjend-
uma dreymdi um forðum. Ég bið
ykkur að hugleiða svarið við þessari
spumingu vandlega því að framtíð
þessa þjóðfélags á mikið undir því
komið, hvert svar ykkar verður.
Höfundur er formaður AJþýðu-
flokksins og þingmaður Reykvik-
inga.
Fiskmarkaðurinn
1 Bretlandi:
Verð mjög
mismunandi
FJÖGUR íslenzk fiskiskip hafa
selt afla sinn i Bretlandi það sem
af er vikunni. Gæðum var í öllum
tilfellum ábótavant, en meðal-
verð þó mjög mismunandi. Hæst
varð meðalverð á kiló úr heilum
farmi 66 krónur en lægst 43
krónur. Hæst meðalverð fyrir
einstakar tegundir fékk Sunnu-
tindur SU, 80 krónur fyrir ýsu-
kflóið
Sunnutindur SU seldi á mánudag
114 lestir, mest þorsk, í Grimsby.
Heildarverð var 7.515.000 krónur,
meðalverð 65,04. 95 lestir af aflan-
um vora þorskur og meðalverð fyrir
hann 65,90. 12 lestir vora af ýsu
og meðalverð fyrir hana 80 krónur.
Aflinn fór að mestu í annan gæða-
flokk. Huginn VE seldi sama dag
77 lestir í Hull. Heildarverð var
3.881.000 krónur, meðalverð 50,36.
16 lestir af aflanum vora þorskur á
52,35 krónur hvert kíló að meðal-
tali. 51 lest var af ýsu á 52 krónur
kflóið. Megnið af aflanum fór í annan
gæðaflokk. Á þriðjudag seldi Þórs-
hamar GK 61 lest í Grimsby. Heild-
arverð var 2.657.000 krónur, meðal-
verð 43,15. 50 lestir af aflanum
voru þorskur á 45,20 krónur en
annað ýmsar tegundir. Megnið af
aflanum fór í þriðja gæðaflokk.
Sighvatur GK seldi á miðvikudag
76 lestir í Hull. Heildarverð var
4.304.000 krónur, meðalverð 56,84.
64 lestir aflans vora þorskur á 59,08
krónur að meðaltali og 5,2 lestir ýsa
á 60 krónur hvert kfló. Áðrar óæðri
tegundir drógu meðalverð niður.
fWoygftmfoliiftifo
ÁskrifUirsiminn er 83033
Amerísku
gasgrillin
komin
Veröiö
erfrábœrt
frá
kr. 9.510
— 20.800