Morgunblaðið - 11.07.1986, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. JÚLÍ 1986
Kveldúlfshúsið 1915 og raunar eins og það er enn þann dag i dag. Unnið í fiski og má sjá þau farartæki sem þá voru notuð.
Kveldúlfshúsunum
verður að bjarga
Slys ef þessar atvinnu-, menningar- og byggingar-
sögulegu minjar yrðu brotnar niður
eftir Elínu Pálmadóttur
Einhvern tíma i vetur birtist
stutt frétt í Morgunblaðinu, þar
sem forstjóri Eimskipafélagsins
svaraði spurningu um það hvað
Eimskipafélagið hyggðist fyrir
með gömlu Kveldúlfshúsin við
Skúlagötu. Svarið var á þá leið
að hugmyndir væru uppi um að
byggja hótei — á lóðinni. Ekki
þó af því að Eimskipafélagið
væri i þörf fyrir hótel eða hyggð-
ist reka það og ekki kom fram
af hveiju i ósköpunum áhugi
væri á að mölva niður þessi sögu-
legu menningarverðmæti, sem
eru svo rúmgóð og sterkbyggð
að næstum má nota þau til hvers
sem er. Fyrir 70 árum var séð
fyrir aðkomuieiðum, bæði upp á
Lindargötuna og út á Vatnsstig-
inn, meira að segja með undir-
göngum undir götuna. Nú hefur
aðalskipulag á svæðinu þar sem
Kveldúlfshúsin standa verið sam-
þykkt og leiðin opnuð til að láta
þessi merku hús hverfa, þótt að
sjálfsögðu þurfi enn leyfi bygg-
inganefndar til að bijóta þau
niður. Þvi virðist tími til kominn
að fá umræðu um málið á al-
mennum vettvangi, þar eð það
hlýtur að varða borgarbúa og
þessa þjóð alla „að þessi merki-
lega heimild um fyrsta iðnað —
fiskiðnaðinn — á Islandi fari ekki
forgörðum“, eins og Torben
Witt, borgarminjavörður í Ala-
borg komst að orði i blöðum eftir
að hann var hér á ferð og sá
þessar sterklegu byggingar.
Ekki að mér detti raunverulega
í hug £ið Eimskipafélagið, sem á
sínum tíma var stofnað til eflingar
íslenskri menningu og framförum í
atvinnuháttum, muni ganga fram
fyrir skjöldu og slátra svo menning-
arsögulegum minjum. Byggingum
sem enn eru alveg óskemmdar,
þótt þurfi smávegis snyrtingu á
ytra borði eftir að húsin voru um
árabil nýtt sem vöruskáli. Það væri
dapurlegur blettur á svo merkri
sögu þessa „óskabams þjóðarinn-
ar“, eins og það var löngum kallað.
Mætti kannski minna á upphafið,
þegar Eimskipafélagið var stofnað
af myndarskap á árinu 1914 með
almennri þátttöku landsmanna og
íslendinga í Vesturheimi (sem hafa
raunar fært þjóðinni sinn hlut).
Félagið varð strax geysilega vin-
sælt og allir vildu leggja sitt af
mörkum. Andann má kannski
marka af plakati sem gefið var út
þegar fyrsta skipið, Gullfoss, kom
til landsins árið eftir og fagnað af
ailri þjóðinni, en þar má m.a. lesa
einkunnarorðin: Samtök — Sam-
hugi — Framkvæmd — Fyrirhyggja.
Skömmu síðar eða 1921 var tekið
í notkun stórhýsi félagsins við Póst-
hússtræti, sem fram á þennan dag
hefur verið sýnd alúð og virðing,
með verðugri tillitssemi við hefð og
stfl, þegar byggja þurfti við húsið.
Viðbyggingin var gerð af meiri
smekkvísi og virðingu fyrir því sem
fyrir var en við eigum að venjast
við stækkanir á byggingum í gamla
bænum — teiknuð ef ég veit rétt,
af Halldóri Jónssyni arkitekt og
stjómarformanni félagsins, sem
bendir til þess að hann a.m.k. hafi
tilfinningu fyrir hefð og varðveislu.
Á svipuðum tíma, 1913-15, og í
sama anda sem Eimskipafélaginu
var hleypt af stokkunum var ein-
mitt verið að stofna og byggja yfir
fyrirtæki, sem ekki var síður gert
af stórhug og til framfara í atvinnu-
lífi og menningu þjóðarinnar. Það
voru Kveldúlfshúsin, þar sem
greyptur var í gólfið í skrifstofunum
sá hinn sami Þórshamar, sem Eim-
skipaféiagið tók upp sem merki sitt,
enda Thor Jensen líka einn af stofn-
endum þess. Og enginn kotungs-
bragur á því, enda verið að rífa
Islendinga upp úr örbyrgðinni og
koma íslandi í samband við önnur
lönd og lífsnauðsynlega erlenda
markaði. Bæði þessi fyrirtæki eru
stór hluti af sama merka átakinu.
Ég á satt að segja erfítt með að
fá það heim og saman að Eimskip
með sína sögulegu fortíð, sem hefur
í þessi 70 ár haldið uppi merkinu
með framfarahug, hafi nú í hyggju
að ganga að því sem meðvituðu
verki og ( einhveijum ótilgreindum
tilgangi að bijóta niður þessar
vönduðu byggingar, þótt það hafi
ekki lengur þörf fýrir þær sjalft
vegna tilkomu gámaflutninga, í
stað þess að selja húsin með tryggri
varðveislu þeim sem geta og vilja
nýta þau. Ekki síst þar sem húsin
hafa nýst félaginu vel meðan þörf
var fyrir geymsluskála og þau fen-
gust vegna aðstæðna fyrir lítið á
sínum tíma. Þannig myndi fyrir-
tækið setja blett á nafn og merki
þess sem fánabera íslenskra fram-
fara allt frá 1915.
Hvað er það þá sem hugmyndir
eru um að ganga á með slaghamri?
Bak við látlausa framhliðina, þar
sem fallega steinhandriðið er að
vísu fallið á kafla, felast hvorki
meira né minna en 3.600 fermetra
rammgerðar byggingar á tveimur
hæðum með steyptum portum á
milli og ofan við. Og milli húsanna
yfirbyggð brú, svo rammgerð að
þar óku vörubílar hlaðnir saltfiski
meðan saltfiskverkun var í húsun-
um. í saltfisksölunum er hátt til
lofts og vítt til veggja, svo nýting
á þeim er næstum ótakmörkuð. Við
að gera nokkra könnun á þessum
húsum á sl. vetri vegna greinar um
þau, sem birtist í Morgunblaðinu
24. mars sl. kom í ljos við skoðun
á brunabótamati hve óhemjulega
Milli húsanna er port og úr því göng undir Vatnsstíginn. Þarna er unnið í fiski.
Milli húsanna er svo sterk yfirbyggð brú, að þar gátu fullhlaðnir saltfiskbílar ekið.