Morgunblaðið - 11.07.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. JÚLÍ 1986
Hann hækkaði í kræklu sem bognaði í keng
Sleifarlag og
þj óðarmeinloka
— eftir Ásgeir Jakobsson
Nú hefur því verið lýst í tveimur
fyrstu greinunum, hvernig kerfi
frystivinnslan er rekin undir og
hvemig það myndaðist af nauðsyn
að verulegu leyti miðað við tíðina.
Áður en því er lýst, sem kalla
má „þjóðarmeinlokuna", er rétt að
fara nokkrum orðum um atvinnu-
bótasjónarmiðið í rekstri frystihús-
anna.
Það var á ánnu 1969 að Sjó-
mannasíða Morgunblaðsins fékk
bréf frá sjómanni, sem hafði stund-
að sjó í Færeyjum og róið þar á
fískverði, sem svaraði til ísl. króna
11,95, en hér heima var þá fiskverð
kr. 6,59. Sjómaðurinn spurði í lok
bréfsins: „Af hveiju getur fiskiðn-
aður okkar ekki greitt sama verð
og fískiðnaður nágrannalandanna?"
Ég svaraði á sömu síðu:
„Fiskiðnaðurinn er rekinn sem
atvinnubótaatvinnuvegur og þar
eru afköstin léleg, nýtingin léleg
og hagræðingin léleg.“
Það athugist, að ég át þama upp
orðið „fiskiðnaður" því að það var
ekki fýrr en ári síðar, að ég skrif-
aði greinina „Heimslæg hugsunar-
villa“, að ég hafði áttað mig
fyllilega á að frystivinnslan reis
ekki undir þessu nafni.
Svar mitt var ekki nema að
nokkru leyti rétt. Það mátti segja
ég væri að hengja bakara fyrir
smið.
Vissulega hafði atvinnubótasjón-
armiðið í rekstri frystihúsanna í för
með sér, þegar fram í sótti, atvinnu-
bótavinnulag, en það var ekki hægt
að segja, að það færi að há atvinnu-
greininni fyrr en eftir að Verðlags-
ráð hafði verið stofnað og ftysti-
vinnslan fékk þar kostnaðarreikn-
inga sína greidda með lágu fískverði
til útgerðar og sjómanna.
Með því fyrirkomulagi slaknaði
á öllu aðhaldi í rekstrinum og menn
fóru að láta um margt vaða á súð-
um. Hvaða máli skipti það þó
einhvers staðar væri einum mannin-
um fleira en nauðsynlega þurfti í
vinnslunni, ef hann vantaði atvinnu,
eða einum bílnum fleira, einni vél-
inni fleira lítt notaðri, og svo
náttúrlega fljótlega ýmislegt eins
og gengur, sem gat komið á reikn-
inginn í Verðlagsráði; það voru
skattframtölin, sem lögð voru til
grundvallar framan af og er svo
kannski enn. Ég hef ekki haft nein-
ar spumir af störfum þessa ráðs
lengi, nema veit að í meginefnum
er starfið hið sama, verðskipting
milli veiða og vinnslu, og kostnaðar-
reikningar vinnslunnar lagðir til
3. grein
„Það er ekki að orð-
lengja það, að einn
daginn var frystivinnsl-
an orðin „fiskiðnaður“
og þar sem er iðnaður
er sjálfgefið að þar er
og eitthvert hráefnið.
Það kom að vísu ekki
vel heim við íslenzka
málvenju að kalla lif-
andi skepnu hráefni, þá
þykir það og heldur
ljóður á iðnaðarvöru,
að hún sé hrárri en hrá-
efnið. En það gat í
okkar „iðnaði“ ekki
verið um annað að ræða
en fiskurinn héti eftir
þetta „hráefni“.“
grundvallar fískverðinu.
Þá olli það og fljótt ýmsu sleifar-
lagi og slæmri nýtingu bæði
mannafla og véla að unnið var á
tvo gerólíka markaði, þann banda-
ríska og þann sovézka. í öllum
frystihúsum landsins var göslazt í
vinnslu á báða markaðina sitt á
hvað. Svo bjó frystivinnslan við það
eins og allur sjávarútvegurinn, að
allir höfðu gott upp, sem eitthvað
þjónustuðu hann, svo sem bflstjór-
ar, sem áttu bfla, sem biðu fullle-
staðir tímum saman, eftir útskipun
eða viðgerðarmenn, sem komu með
skiptilykilinn í einni ferðinni og fóru
svo aðra til að sækja skrúftöngina
og svo er náttúrlega ekki að spyija
að því að í yfirbyggingunni hlóðst
upp fólk, hvað ofaná annað, for-
stjóri ofan á framkvæmdastjóra,
sem kom ofan á skrifstofustjóra,
verkfræðingur ofan á tæknifræðing
og tæknifræðingur ofan á iðnaðar-
mann, síðan eftirlitsmenn ofan á
eftirlitsmenn, á bryggjunum og í
húsunum, og ekki má gleyma þeim,
sem verzluðu við sjávarútveginn,
seldu honum vélar og tæki í skip
og frystihús, þeir voru ekkert á
nástráunum.
Mönnum hugkvæmdist að laga
þennan gang eitthvað með því að
taka upp svonefnt „bónuskerfi" í
vinnslunni. Það byggist á því, að
hópur kvenna er settur niður í
miðju þessa vinnukerfís, sem lýst
hefur verið, og konumar látnar
vinna þar í blóðspreng, en allt sleif-
arlag í vinnubrögðunum inní og
útúr húsunum og allt í kringum
þau, í sama horfinu. Segja mátti
og má sjálfsagt enn, að hersing
manna rölti aðgerðarlítil í kringum
konuveslingana í blóðspreng við að
tína úr orma og bein, hrópandi á
þær að herða sig, áfram, áfram,
en ef það verður eftir bein eða orm-
ur, þá verðið þið látnar borga hann
á launaseðlinum.
Bónuskerfið hrökk sem sagt lítið
til aukinna afkasta í öllu frysti-
vinnslukerfínu.
Þjóðarmeinloka
Þegar ftystihúsin tóku að vél-
væðast til vinnslu fyrir hinn kröfu-
harða Bandaríkjamarkað ruglaðist
íslenzkur almenningur, sem ekki
má nú stundum við miklu, hélt vera
iðnaðarvinnslu hina auknu tækni
við þá aðferð að geyma fisk í frosti
til útflutnings og létta hann um
leið í flutningi og minnka fyrirferð
hans í lestum og frystiklefum, auk
þess sem betri frysting náðist á físk-
holdinu í flökum. Auk glæstra
vinnslusala, fullra af skínandi vél-
um, voru í stað karlanna í skúr-
görmum með breddur sínar og hnífa
og tóbaksdropa lekandi úr nefi sér
ofan á fiskflökin komnar konur í
hvítum sloppum, sem handfjötluðu
fiskinn eins og þær væru að brydda
sér brúðarskóna, og yfir þeim stóðu
menn, sem litu eftir að konum
gleymdist ekki ormur eða bein og
héldu ræður um gerla og bakteríur,
sem fólk hafði étið með góðri lyst
með sínum fiski og ekki orðið bumb-
ult af, en hvort tveggja var nú orðið
stórhættulegt fólki í útlandinu, sem
ekki hafði íslenzka lýsis- og há-
karlsmaga.
Það var mikil hugsun, þekking
og tæknikunnátta lögð í uppbygg-
ingu frystivinnslunnar, en það
breytti ekki því, að þessi vinnsla
var áfram einungis aðferð til að
geyma fisk sem minnst skemmdan
áður en hægt væri að koma honum
á markaði. Frystivinnsla okkar varð
ekki og er ekki „iðnaður". Það vant-
ar herzlutakið og það má segja svo
um frystivinnslu okkar, eins og svo
margt annað í verkum mannsins,
að vanti herzlutakið, verður heilt
ævistarf í forvinnslunni lítils metið.
Sá, sem lýkur verkinu til fulls, fær
lofið og prísinn. Það mætti hengja
upp í öllum íslenzkum frystihúsum
á spjöldum ljóðlínur Éinars Ben:
„að skiljast við ævinnar æðsta
verk/í annars hönd, það er dauða-
sökin“.
Það er ekki að orðlengja það, að
einn daginn var fiystivinnslan orðin
„fiskiðnaður" og þar sem er iðnaður
er sjálfgefið að þar er og eitthvert
hráefnið. Það kom að vísu ekki vel
heim við íslenzka málvenju að kalla
lifandi skepnu hráefni, þá þykir það
og heldur ljóður á iðnaðarvöru, að
hún sé hrárri en hráefnið. En það
gat í okkar „iðnaði" ekki verið um
annað að ræða en fiskurinn héti
eftir þetta „hráefni“.
Líklega er það af innbyggðum
skyldleika, frændsemi aftur í aldir,
að þetta nafn á þorskinum okkar
hef ég aldrei þolað, mér hefur alltaf
fundizt nafngiftin bera vott um öf-
uguggahátt í þjóðarhugsuninni,
vélmennsku nýrrar kynslóðar, sem
ég kannaðist ekki við. Það vantaði
íslenzka tilfinningu í þetta fólk. Ég
neita því ekki, að mér hafi fundizt
ég sjá á eftir gamla íslandi inn í
fiystihúsamóverkið og aldrei litið
það „réttu" auga, og því máski séð
skýrar en almenningur á því gall-
ana.
Nú hafði þjóðin eignazt „hráefni"
og „iðnað“, sem vann á hinn „dýr-
asta markað" eins og Bandaríkja-
markaður var og er jafnan kallaður.
En það er lítið gaman að hafa „iðn-
að“ í landi síni) ef hann eykur
ekkert verðmæti hráefnisins. Og
nú gerðist það, sem styður þá skoð-
un ráðamanna, að þessi þjóð eigi
að leggja fyrir sig uppgötvanir -
til útflutnings, annað væri náttúr-
lega sjálfsmorð.
Næst segir frá hinni íslenzku
verðmætisaukningar aðferð.
Framhald.
Höfundur er rithöfundur.
Tilmæli til þeirra
sem fyrirhuga að stofna eða stækka
RAFORKUFREK
, FYRIRTÆKI
A SUÐURNESJUM
Af gefnu tilefni förum viö þess á leit við alla þá er
fyrirhuga stofnun eða stækkun fyrirtækja á Suðurnesjum, sem
krefjast mikillar raforkunotkunar (ca. 200 kw eða þar yfir) að
senda Hitaveitu Suðurnesja skriflegar upplýsingar er greini frá
helstu áætlunum, s.s. fyrirhugaðri staðsetningu, afl- og
orkuþörf og tímasetningu. Ef um áfangauppbyggingu er að
ræða, þá sömu upplýsingar fyrir hvern áfanga.
Forsenda þessarar beiðni er sú að ljóst er að núverandi
raforkukerfi er senn fullnýtt og til þess að mögulegt sé að taka
tillit til óska einstakra stómotenda, við umfangsmikla og
kostnaðarsama uppbyggingu raforkukerfisins, sem fyrirhuguð
er á næstu árum, er nauðsynlegt að þessar upplýsingar berist
fyrir 1. ágúst 1986.

HITAVEITA
SUÐURNESJA
BREKKUSTÍG 36, 260 NJARÐVÍK
Auglýsingar
W? | ■
wmis
NÝTT SÍMANÚMER
iH)
• Afgreiðsla