Morgunblaðið - 24.07.1986, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. JÚLÍ 1986
Bílamir voru
beinlínis
hallærislegir
Frá ferð Geðdeildar 11 til Hollands
Þó kl. 4 að morgni sé óguðlegur
tími til að vakna á, þá gekk það
framar öllum vonum, jafnvel fyrir
syfjaðasta fólk: nú var ævintýrið
loks að hefjast. Við vorum búin að
safna fyrir því í allan vetur, með
öllum tiltækum ráðum. Höfðum
bakað pizzur í hundraðavís, tertur
og smákökur, og selt, m.a. fyrir
jólin. Við bjuggum til fallegustu
áramótahattana í bænum, máluðum
þá allavega lita og skreyttum með
borðum og heimatilbúnum pappírs-
blómum þannig að þeir runnu út
eins og heitar lummur. Við seldum
hrossatað og keyrðum í garða, héld-
um flóamarkaði, m.a. einn i úrheliis-
rigningu í miðju Austurstræti,
héldum vísnakvöld og fleira og
fleira. Og nú vorum við loksins að
uppskera árangur erfiðisins: 30.
maí var runninn upp og endur-
hæfingardeildin, Geðdeild 11, að
að vera að vaxa vængir undir farar-
stjórajökkunum. Takk strákar, þið
vonið frábærir.
I Hollandi bjuggum við á sumar-
húsasvæðinu Kempervennen. Við
vorum 6 í hveiju húsi; 4 vistmenn
og 2 starfsmenn. Eftir að hafa kom-
ið sér fyrir fór fólk að kynna sér
svæðið, ná áttum, kaupa í matinn
o.þ.h. Bara það að kaupa í matinn
var æði. Maður gat fengið allskonar
grænmeti og ávexti fyrir lítinn pen-
ing — hvað segiði t.d. um 1 kfló
af glænýjum jarðarbeijum fyrir 80
krónur? Að ekki sé nú minnst á
pylsumar og ostana. Enda áttum
við eftir að sjá það á skoðunarferð-
um okkar um Holland, að þar eru
beljur út um allt.
Svo til allir leigðu sér hjól í Hol-
landi (restin fékk að prófa hjá
hinum). Sumir höfðu greinilega æft
sig í laumi áður en lagt var af stað
skóglendi, þá er þama t.d. sú æðis-
legasta sundlaug sem við höfum
kynnst. Á sundlaugarbakkanum
eru Ijósabekkir, gufubað, renni-
brautir (ein 70 metrar að hæð),
leggja af stað í hálfsmánaðar Hol-
landsferð. Með fóm allir vistmenn
á deildinni og nokkrir fyrrverandi
vistmenn, auk nokkurra starfs-
manna, og var aldursdreifíng á
bilinu 18—60 (að auki fylgdu 2
makar með böm, þannig að aldur-
inn fór niður í 4 ár). Þó deildin
hafi ætíð ferðast mikið innanlands,
þá var þetta í fyrsta skipti sem hún
réðst í utanlandsferð. Margir í
hópnum vom að fara út í fyrsta
skipti — jafnvel vom sumir að fljúga
í fyrsta skipti á ævinni. Skal því
engan undra þó tilhlökkunin væri
oft blandin kvíða. En — nú var of
seint að hætta við, ljósmyndari frá
DV beið eftir okkur til að taka
mynd, og síðan staflaði Pétur
bflstjóri okkur og farangrinum upp
í rútuna og tryllti af stað til Kefla-
víkur með hópinn. Allt gekk vel,
og öll náðum við að smakka á bjóm-
um forboðna, áður en við klifmðum
upp í vélina og síðan í loftið.
Fyrir utan tollinn í Schiphol
(flugvellinum við Amsterdam —
nafnið þýðir ekki Skiphóll, eins og
Hafnfirðingamir í hópnum héldu,
heldur skipahola, skv. upplýsingum
fararstjóranna) biðu Kjartan, Karl
og Einar, fararstjórar Samvinnu-
ferða — Landsýnar, en á þeirra
vegum ferðuðumst við. Er eins gott
að taka það fram strax hér, að
þeir tóku vel á móti okkur, og
studdu okkur með ráðum og dáð
allan tímann, svo vel, að þeim hljóta
að heiman, gátu m.a.s. sleppt hönd-
um og fótum án þess að detta.
Aðrir höfðu aldrei sest á reiðhjól
áður, a.m.k. ekki síðan í fyrstu
bekkjum barnaskóla, og vom fyrstu
dagamir allglæfralegir, margar
ferðir enduðu inni í mnna (hjól og
knapi kannski sitthvomm megin við
mnnann) og ekki hægt að kenna
blómaáhuga um, og a.m.k. einn
lenti í því að steypast niður í skurð
og fá svo hjólið á eftir sér. Af ein-
tómri illgimi verðum við að taka
fram, að þetta var læknirinn ...
Hann lærði þó fljótt eins og hinir,
og fyrr en varði, var orðið minnsta
mál í heimi að hjóla niður til næsta
þorps, Valkenward, til að kíkja á
útimarkaðinn, krá eða diskótek, eða
bara til að versla.
Kempervennen-svæðið fannst
okkur algjör paradís. Fyrir utan
ótal fallegar hjólaleiðir gegnum
„Knapinn á hestbaki er kóngur um stund.
Kórónulaus á hann ríki og álfur“
kvað Einar Benediktsson í kvæðinu Fákar.
f Hollandi getur þetta vel átt við venjulegt gíralaust reiðhjól. Reið-
hjólið er hið fullkomna farartæki, félagi, vinur og sjálfstæðistákn.
í Kemperfellen fengu bílar aðeins að aka með 15 km hraða. Þar
voru það bíiarnir sem voru fyrir hjólandi eða gangandi fólki en
ekki öfugt. Bílarnir voru beinlínis hallærislegir.
heitir nuddpottar, barnalaug með
alls kyns tækjum, plöntur og bar.
Já, alvöm bar, þar sem hægt var
t.d. að fá bjór, ís eða franskar.
Sundlaugin er yfirbyggð með sveig-
um úr timbri og gleri. í henni em
ótal gosbmnnar og öðm hvom
„öldugangur“, en ef fólk vill frekar
busla undir bem lofti getur það
bara synt út í gegnum smá loku,
og þá tekur við útilaug og grænar
grandir.
Okkur hafði að sjálfsögðu verið
sagt frá dásemdum laugarinnar.
Og í laugina var bmnað. — En
þama er enginn smá munur frá
íslensku laugunum, sem við rákum
okkur óþyrmilega á. Þarna vom
merktir karla-skiptiklefar og
kvenna-skiptiklefar og skiptum við
okkur að sjálfsögðu í þá eftir kyni.
Skyldum við ekkert í rápi fólks af
gagnstæðu kyni í gegnum klefana,
og fannst það hálf óþægilegt. Það
var þó ekkert hjá því, þegar maður
tók handklæði, sápu og sundföt
undir arminn og þrammaði i sturt-
umar. Þar vom bara 4 sturtur,
opnar út í laug, og stóðu þar saman
karlar og konur í SUNDFÓTUNUM
og eftir fyrsta furðusvipinn glottu
margir að fáti mörlandans.
Kempervennen hefur upp á ótal
margt að bjóða — það sem kannski
var vinsælast (fyrir utan hjólin og
laugina) var keiluspil, eða bowling.
Kúlunni var ekki alltaf kastað eftir
kúnstarinnar reglum, og minnti
þetta stundum frekar á kúluvarp
en keiluspil, en það var ótrúlegt
hvað tókst oft að hitta margar keil-
ur. Þá vom bátarnir vinsælir, bæði
árabátarnir og „hjólabátamir".
Vom famar kappsiglingar, þar sem
fólk beitti öllum ráðum til að vinna.
Sumir gerðust meira að segja svo
hugaðir að prófa seglbretti — en
eyddu meiri tíma undir þeim en
ofan á — þó montið vantaði ekki
eftir á___
Á kvöldin var farið á krá eða
diskótek, nú eða bara setið heima,
kveikt upp í aminum og rabbað eða
horft á sjónvarpið. Stundum feng-
um við heilar andaijölskyldur í
heimsókn, en af öndum var krökkt
á síkjunum þama allt í kring. Átu
þær brauð úr höndum okkar og
dmkku vatn úr bolla, væri þeim
boðið. Áttum við því ekki von á
neinu, þegar risastór svanur (skv.
fyrstu lýsingum var hann að um-
fangi sem meðal rolla, en síðustu
sagnir herma að hann hafi verið á
stærð við kvígu) gerði sig heima-
kominn og lét ófriðlega. Eftir að
hann hafði rekið liðið úr fyrstu
húsunum á flótta var reynt að
blíðka hann með brauði í einu hú-
sanna, og síðan var honum færður
vatnsbolli að auki. Æstist hann þá
allur, hvæsti rosalega og gerði sig
líklegan til að bíta nefið af velgerð-
Endumar gerðu sig heimakomnar
— og voru kurteisari en svanurinn.
Dæmisaga úr endurhæfingu
Við getum hugsað okkur tæp-
lega þrítugan karlmann sem ólst
upp við óstöðugleika og öryggis-
leysi. Hann verður sjálfur óömgg-
ur, einrænn. Hann verður fyrir
andlegu áfalli sautján ára. Ná-
kominn ættingi deyr og hann
lokar sig þá af þar til hann er
orðinn einangraður og mglaður.
Lagður inn á geðdeild vegna und-
arlegheita átján ára.
Næstu ár dvelur hann meira
eða minna á geðdeildum þar sem
hann fær fyrst og fremst lyfja-
meðferð sem miðar að því að
lækna „sjúkdóm". Á milli útskrif-
ast hann heim til fjölskyldu þar
sem hann er vemlega vemdaður.
Hann hefur týnt vinum sínum,
liggur fyrir, snýr sér til veggjar.
Aðrir sjá um hann og öll hans
mál hvort sem þeim er það ljúft
eða leitt. Hann hefur leyfi til að
vera ósjálfbjarga og smám saman
verður ósjálfstæði hans algjört.
Þegar Qölskyldan kemst í vand-
ræði leggst hann aftur á geðdeild
í enn vemdaðra umhverfi en
heima. Og sagan endurtekur sig.
Meðan á þessu stendur missir
þessi ungi maður þá hæfni til
daglegrar tilvem sem hann kann
að hafa öðlast áður en hann veikt-
ist, hæfni sem þarf til að geta lifað
venjulegu lífi. Tími í óvirku
ástandi getur unnið óbætanlegar
skemmdir á hæfni þeirra sem sitja
ofvemdaðir á stofnunum eða
heima.
Endurhæfing miðar að því að
ijúfa þetta ferli sem stefnir á
hjálparleysi. Forsenda fyrir end-
urhæfingu er að sjúklingur hafi
þó ekki sé nema vott af vilja til
að breyta til. Á endurhæfíngar-
deild kemur maður sem kallast
geðveikur. í nafni þessa hræðilega
„ólæknandi sjúkdóms" hefur hann
fengið leyfi samfélags okkar til
að aðhafast ekkert sjálfum sér og
öðmm til gagns. Hann er maður
sem þarf að læra og þjálfast í að
gera að eigin fmmkvæði hluti sem
flestum þykja svo sjálfsagðir að
ekki þarf að minnast á þá. Þar
má nefna tannburstun, almennan
þrifnað, að hirða fötin sín, að
umgangast tóbak, þvo upp, skúra
gólf, hirða herbergi sitt o.s.frv.
Flóknari hlutir svo sem að læra
að kaupa í matinn, stjóma fjár-
málum sínum, mæta á vinnustað
og þjálfa upp vinnugetu koma
síðar, jafnvel eftir útskrift af
sjúkradeild yfir á áfangastað.
Þegar sjúklingurinn fyrrver-
andi hefur náð því stigi að vera
orðinn vinnandi maður, sem býr
á áfangastað eða í íbúð í bænum
og telst ekki veikur lengur, kann
líf hans engu að síður að vera
innantómt og leiðinlegt þar sem
hann hefur týnt félögum sínum
og aldrei lært að skemmta sér,
fara í ferðalög, sumarfrí eða neitt
þess háttar. Slíkt býður upp á
nýja uppgjöf.
Lífið er ekki bara saltfiskur.
Við þurfum hreyfingu, leik og
skemmtun þegar við emm ekki
að vinna og við þurfum einnig að
kunna að njóta félagsskapar.
Flestir átta sig á því að þeir
lærðu þetta í uppvexti sínum.
Þessi hæfni er ekki meðfædd. Sá
sem hefur dvalið ungdómsár sín
á geðsjúkrahúsi eða snúið sér til
veggjar á heimili sínu kann ekki
þessa hluti lengur. Ferðin til Hol-
lands var einmitt ætluð til að
bæta þessum þáttum inn í lífið
hjá þeim sem þegar hafði orðið
vel ágengt í endurhæfingu að
öðm leyti.