Morgunblaðið - 29.07.1986, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR'29. JÚLÍ 1986
4
Vinnubrögð ósamboð-
in Verðlagsstofnun
eftir Árna
*
Arnason
„Á sjötta og sjöunda áratugnum
tíðkaðist það mjög hjá hagsýnum
húsmæðrum að bregða sér til Glas-
gow í svokallaðar innkaupaferðir.
Stöldruðu þær stutt við, eina helgi
eða svo, en komu aftur hlaðnar
pinklum og pökkum fyir nærliggj-
andi ijölskyldur sínar í þriðja og
fjórða lið.“ Þannig hófst grein Dag-
fara í DV þann 7. júlí sl. og taldi
höfundur, að þetta hefði verið „um
sama leyti og fatagerð og klæð-
skeraiðnaður lagðist að mestu af
hér á landi. Innlend fataframleiðsla
stóðst ekki samkeppni við Glasgow-
ferðirnar." Þessi stutta tilvitnun er
gott dæmi um það, að ekki er allt
satt sem stendur í blöðunum. Upp-
hafíð er rétt en niðurlagið og
niðurstaðan kolröng.
Tollastefnan
Innkaupaferðir til Glasgow hóf-
ust vegna þess að ódýrara var að
kaupa fatnað þar en hér. Ástæðan
var ofur einföld. Hér var fatnaður
hátollavara. Með aðild íslands að
EFTA lækkuðu hins vegar tollar á
fatnaði stig af stigi, uns þeir féllu
að fullu niður. Með sama hraða
lögðust Glasgow-ferðimar af. Hins
vegar óx hér úr grasi öflugur fata-
iðnaður, og fjöldi ptjóna- og
saumastofa tók til starfa. I þessari
grein hafa fyrirtæki hins vegar
komið og farið einsog reynar tísku-
verslanir, enda áhættusamur at-
vinnurekstur og sveiflum undirorpið
að gera út á duttlunga tískunnar,
en svo gjörsamlega hefur þessi
mynd snúist við vegna afnáms toll-
anna, að nú sækja útlendingar
hingað til að kaupa vandaðar tísku-
vörur, sem þó kunna að vera
framleiddar í heimalandi þeirra —
og það þrátt fyrir einn hæsta sölu-
skatt í heimi.
Þeim sem stunda verslun er vel
ljós sá mikli fjöldi gjalda sem leggj-
ast á innfluttar vömr — þau em
um 17 talsins — og hversu há þau
em oft af daglegum neysluvömm.
Hér var t.d. þar til í vor 70% tollur
af nýju grænmeti og nýlega var 50%
tollur lagður á nýjar kartöflur. Allur
almenningur gleymir þessu hins
vegar iðulega eins og eðlilegt er og
kennir kaupmönnum um þann óeðli-
lega mun, sem stundum kemur
fram á verði hér og erlendis.
„Mig langar til að spyijast fyrir
um hvemig stendur á því að það
er svo há álagning á rakvélablöðum
hér á landi?" spyr t.d. neytandi á
lesendasíðu DV þann 14. júlí sl.
eftir að hafa keypt rakvélablöð í
Glasgow á 124 kr. þegar þau kosta
330 kr. hér. En hér gleymast allar
álögumar til ríkisins, 80% tollur,
30% vömgjald, 1% tollafgreiðslu-
gjald og 25% sölugjald, sem nær
þrefaldar verðið. Ef virðisauka-
skatturinn í Bretlandi er dreginn
frá, sem mun vera lagður á þessa
vöm, en hann er 15%, skýrist mun-
urinn af álögum ríkisins.
Könnun Verðlags-
stofnunar
En það hafa fleiri farið til Glas-
gow. í nóvember sl. fóra starfsmenn
Verðlagsstofnunar í könnunarleið-
angur þangað og birtu okkur
niðurstöður sínar fyrr í þessum
mánuði. Allt er hey í harðindum
segir máltækið og margt verður að
stórfréttum í gúrkutíð
blaðamennskunnar, enda varð hér
afar óvönduð fréttatilkynning í
þessu tilviki svo sannarlega til þess
að menn töpuðu áttum. Jafnvel svo
uppiýstur maður sem_ Ásmundur
Stefánsson, forseti ASÍ, birti strax
daginn eftir blaðagrein í a.m.k.
þremur blöðum með úthrópunarfyr-
irsögn. Og aðrir létu heldur ekki á
sér standa, enda vom ýmis óþægi-
leg mál til umræðu, sem gott var
að dreifa athygli almennings frá.
Viðbrögðin koma þó alls ekki á
óvart, þegar fréttatilkynning Verð-
lagsstofnunar er skoðuð, og hún
borin saman við það sem fylgdi
henni, 11. tölublað Verðkönnunar,
sem greinir frá niðurstöðum könn-
unarinnar. Fréttatilkynningin er
mjög fljótfæmislega unnin, og svo
mjög, að algjört undantekningartil-
vik verður að aðalatriði og lýsandi
um niðurstöður. í tilkynningunni
er fátt skýrt, en fleira sett fram
þannig að veldur misskilningi, jafn-
vel þannig að vekur gmnsemdir.
Þegar borið er saman smásöluverð
hér og í Glasgow em áhrif tolla,
vömgjalds ofl. einungis lauslega
nefnd, og gætir ekki einu sinni sam-
ræmis, hvort hæsti tollur er 70%
eða 80%. Lækkunar á tollum frá
því að könnunin var gerð er ekki
getið. í 22% tilvika, segir í fréttatil-
kynningunni, var útflutningsverð til
íslenskra innflytjenda jafnhátt eða
hærra en verð út úr búð í Glasgow.
Við þessar upplýsingar rekur menn
að sjálfsögðu í rogastans. Þess er
hins vegar hvergi getið, að einn-
ig i 17,5% tilvika var heildsölu-
verð í Glasgow jafnhátt eða
hærra en verð út úr búð í sömu
borg, Glasgow. í þessu samhengi
fer öll könnunin að verða hin dular-
fyllsta og vekja fleiri spumingar
en hún svarar.
Erf iðleikar í
samanburði
Samanburður milli landa er alltaf
ýmsum vandkvæðum bundinn. Hér
er gerð könnun á vömm framleidd-
um í Bretlandi, á heimamarkaði
þar, en innfluttum hingað. Slíkur
samanburður getur sýnt hinar und-
arlegustu niðurstöður eins og við
þekkjum af útflutningsvömm okk-
ar.
í samanburðinum er lagður að
jöfnu 60 milljón manna markaður
og 240 þúsund manna markaður,
breskar neysluvenjur og íslenskar.
Það þarf einnig ekki mikla skoðun
til að sjá, að flestar vömmar em
miklu fremur einkennandi fyrir
breskar neysluvenjur en íslenskar.
Inn í könnunina koma t.d. vömr sem
algengt er að selja í Bretlandi und-
ir kostnaðarverði til áð hæna að
viðskiptavini. Þá em þjóðartekjur á
mann í Bretlandi 25% lægri en hér,
sem hefur almennt þau áhrif, að
matvöruverðlag verður lægra. Þar
að auki er Glasgow ein ódýrasta
borg Bretlands, enda laun þar
nokkm lægri og atvinnuleysi um-
talsvert. Alagning í Bretlandi er
yfírleitt einnig lægri í þessari teg-
und verslunar en annars staðar í
Evrópu.
vinnslan í Frakklandi kaupir yfír
búðarborðið í Reykjavík." „Það
verður að fara fram tafarlaus rann-
sókn.“ „Er þetta frelsi til fjárdrátt-
ar?“ „Taka verður verslunarleyfín
af þessum mönnum." „Blettur á
verslunarfrelsinu." „Mun dýrara að
versla í Boulogne heldur en
Reykjavík." „Okur.“ „Allir til
Reykjavíkur." „Taka þeir umboðs-
laun erlendis?“ „Hækkun í hafí.“
Arni Árnason
„Samanburður milli
landa er alltaf ýmsum
vandkvæðum bundinn.
Hér er gerð könnun á
vörum framleiddum í
Bretlandi á heima-
markaði þar en inn-
fluttum hingað. Slíkur
samanburður getur
sýnt hinar undarleg-
ustu niðurstöður eins
og við þekkjum af út-
flutningsvörum okkar.1
ir frá Grindavík hafí selt afla sinn
í Boulogne í Frakklandi og var verð-
ið þannig: fyrir kíló af grálúðu
fengust tæpar 43 krónur en verð
fískvinnslu hér á landi er kr. 15,70.
Fyrir fyrsta flokks steinbít fékkst
kr. 61 króna en verð á honum til
fískvinnslunnar hér á landi er kr.
17,70. Þá fékkst einnig 61 króna
fyrir kílóið af þorski en verð til fisk-
vinnslunnar hér á landi er kr. 27,20.
Kunnugir segja mér að smásöluverð
í Reykjavík yrði ekki langt frá sölu-
verði í Frakklandi, ef þessi fískur
væri á annað borð seldur þannig
verkaður hér.
Nú vantar ekki annað en Frakk-
ar geri hér könnun og birti síðan
stórfrétt í öllum fjölmiðlum þar með
upphrópunum: „Innflytjendur í
Frakklandi kaupa físk á þremur og
hálfum sinnum hærra verði en hann
fæst til fískvinnslu í Reykjavík" og
aðrir myndu taka undir: „Fisk-
Lærdómurinn og
dómarasætið
leita skýringa erlendis og fá fram
lækkun, þegar innkaupsverð virðist
hátt. Með þessu er ekki þar með
sagt að innkaupum til landsins sé
vel borgið um alla framtíð. Innkaup
til landsins eru sífelldir samningar
um verð, leit að betri vöru og ódýr-
ari. í þeim tilraunum tekst stundum
vel, stundum illa, enda er ekki öllum
jafnlagið að kaupa hagstætt inn.
Hér er það samkeppninnar að velja
þá hæfustu úr. Þeir sem ekki standa
Fyrri kannanir
Þótt framsetning á könnun Verð-
lagsstofnunar hafí ekki verið
stofnuninni samboðin, má einnig
geta þess, sem vel er gert. I mars-
mánuði 1984 framkvæmdu verð-
lagsyfírvöld á Norðurlöndum
könnun á verði og verðmyndun
nokkurra tegunda mat- og diykkj-
arvöra. Þar vora allar skýringar til
fyrirmyndar og auðvelt að átta sig
á niðurstöðum. í samanburðinum
komu innfluttar vörur almennt vel
út og virtust íslenskir innflytjendur
standa sig yfirleitt betur en starfs-
félagar þeirra á Norðurlöndum.
Árið áður, eða í júní 1983, var
gerður verðsamanburður á bygg-
ingarvörum hér og í Svíþjóð. Sú
könnun var einnig mjög vel fram
sett. Niðurstaðan sýndi, að verð á
þeim 33 vörategundum, sem bomar
voru saman, var í 26 tilvikum hærra
hér en í 7 tilvikum hærra í Svíþjóð.
Þegar tekið er tillit til tolla, vöra-
gjalda og flutningskostnaðar
breyttist myndin og niðurstaða
Verðlagsstofnunnar verður þessi:
„Þrátt fyrir háan flutningskostnað
og aðflutningsgjöld til íslands var
verðmunur hins vegar í mörgum
tilvikum minni en ætla hefði mátt
á þeim vörum sem fluttar eru inn.“
Þessi niðurstaða er rökrétt enda
gaf könnunin tilefni til athuga-
semda sem þessarar: „Virðist því
ljóst að innkaupsverð til Islands sé
lægra en innkaupsverð seljenda í
Svíþjóð," og það á vörum framleidd-
um í Svíþjóð.
Bæði Verðlagsstofnun og inn-
flytjendur geta lært af þessari
könnun. Verðlagsstofnun má ekki
láta óvandaða framsetningu sem
þessa endurtaka sig. Nauðsynlegar
skýringar eiga að koma fram, þann-
ig að versluninni sé ekki kennt um
þrefaldan mun á smásöluverði, sem
er að öllu leyti sök ríkisins. Þá
munu innflytjendur að sjálfsögðu
sig, heltast úr lestinni.
I þessu máli er auðvelt að dæma
og sumir hafa verið fljótir til. Leið-
arahöfundur DV talar um „skálka“
og Alþýðublaðið heimtar „tafar-
lausa rannsókn á matvörainnflutn-
ingi“. En við sjáum oft betur það
sem úrskeiðis fer hjá öðram. Sann-
leikurinn er sá, að það er lítill vandi
að búa til dæmi um samanburð á
verði, sem vekja spumingar við
fyrstu sýn. Ef borið er saman verð
á dagblöðum í Glasgow og
Reykjavík kemur t.d. í ljós, að blöð
í Glasgow eins og Times, Guardian
og Daily Telegraph kosta hvert um
sig kr. 15,90 en Daily Mail kostar
kr. 12,70. Dagblöð í Reykjavík
kosta hmsvegar ýmist 40 eða 50
krónur. íslensk dagblöð era í þessu
ljósi 2,5 til 3,5 sinnum dýrari en
dagblöð í Skotlandi. Dagblöðin sjálf
geta því ekkert síður komið illa út
í slíkum samanburði milli landanna.
Blað eins og Alþýðublaðið er t.d.
ríflega þrefalt dýrara en stærstu
blöð Bretlands og er þá ekki tekið
tillit til efnis, stærðar eða út-
breiðslu. Það má því segja að menn
geti fundið sér rannsóknarefni hér
á landi þessa dagana.
Það er ábyrgðarhluti, þegar opin-
ber stofnun eins og Verðlagsstofn-
un gerist sek um óvönduð
vinnubrögð eins og í þessu máli.
Þegar nauðsynlegar skýringar fást
um síðir er dómur almennings þeg-
ar fallinn og áhugi fjölmiðla á
málinu horfínn. í þessu tilviki er
könnunin einnig rúmlega sjö mán-
aða gömul og því afar erfitt um vik
að kanna staðreyndir málsins. Öll
sönnunargögn eru löngu spillt.
Lokaorð
Samanburður við verðlag hér og
erlendis er engu að síður af hinu
góða á réttum forsendum. Hann
skerpir samkeppnina, leiðbeinir
versluninni og hvetur hana til dáða.
Á endanum beinir samkeppnin við-
skiptunum til þeirra sem standa sig
best.
Það skiptir hins vegar öllu, að
sá samanburður sé gerður af sann-
gimi og nauðsynlegar skýringar
fylgi. Með því móti geta neytendur
fylgst réttilega með vöruverði, eflt
verslunarsamkeppni og verið það
eina eftirlit með verðlagi, sem máli
skiptir.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Verslunarráðs íslands ogá sæti /
Verðlagsráði.
Þegar Bretar selja til útflutnings
hefur það ýmsan aukakostnað í för
með sér umfram sölu á innlendan
markað. Útflutningsvörur þurfa
umbúðir, sem þola flutning sjóleið
milli landa, sé ekki selt í heilum
gámum. Útflutningur er flóknari
og pappírsvinnan og flutningamiðl-
unin kostar sitt. Útflutningsverð
hefur því sýnt sig að vera stundum
nokkru hærra en verð til stórra
kaupenda í Bretlandi, sem einnig
eru í betri aðstöðu til að nýta ýmis
sértilboð sem kunna að bjóðast af
og til. Engu að síður munu íslensk
fyrirtæki oftast ná góðum samning-
um, og veit ég að Island er iðulega
meðal þeirra 10 landa sem fá lægsta
verð af yfír 100 löndum sem selt
er til. Þessi staða sést hins vegar
ekki nema t.d. á samanburði við
innflutningsverð tii annarra Norð-
urlanda, eða Færeyja, sem væri
sennilega sambærilegri markaður.
í útvarpinu þann 21. þ.m. var
lesin sú frétt að fískiskipið Hrungn-
HINN MANNLEGI ÞÁTTUR/ Ásgeir Hvítaskáld
Berbriósta stelpur
o g sólstingur
Við voram komnir á vestur-
strönd Sjálands og teymdum
hjólin á sandinum á baðströnd-
inni. Þetta var einn kafli af
paradís; sólskin, hvítur sandur og
heiðblár sjór. Ungar stúlkur
gengu um berbijósta, ófeimnar
og stoltar af fegurð sinni. Litlir
strákar voru í boltaieik, kerlingar
flatmöguðu í sólstólum með kaffí-
brúsa sér við hlið. Trébryggjur
lágu út í sjóinn. Gústi lagðist í
sandinn með handklæði yfír and-
litinu. Ég tíndi af mér fötin, hljóp
í sandinum og kastaði mér svo í
sjóinn. Sjórinn var volgur og ég
stakk höfðinu í gegnum öldumar.
Seglbátar krussuðu fram og aft-
ur. Sólin glampaði á sjónum og
skar mann í augun. Þama urðu
allir vöðvar mjúkir.
Er við höfðum legið í sólinni
um tíma urðum við órólegir. Og
tókum við þá undarlegu ákvörðun
að fara með ferjunni yfír á Fjón,
þrátt fyrir allt. Við nenntum þessu
hangsi ekki lengur; orðnir ruglað-
ir af sólsting greinilega. í feijunni
fengum við heita máltíð; kjötboll-
ur með kartöflusalati, plús
klukkutíma pásu. Gústi dottaði
við borðið, seig alltaf út á aðra
hliðina. Fullt af litlum og sætum
skátastelpum vora á næstu borð-
um í kring og flissuðu.
því skipið virtist fullt af hjólreiða-
fólki. Og þegar búið var að toga
lestarvagnana út um stefni skips-
ins blasti Fjón við. Nú voru aðeins
30 kflómetrar eftir til Óðinsvéa.
Þegar við fórum frá borði urð-
um við að bíða í langri halarófu,
Ég var eldhress og hjólaði ólmur
áfram. Heita máltíðin, kaffíð,
hvfldin og sólstingurinn hafði
hjálpað. Þetta með hjartað líka.
Við hjóluðum upp langar brekkur
og runnum svo niður. Ég settist
með annað lærið á stöngina til
að hvfla auman afturendann. Við
þræddum sveitavegi. Ég sá maís-
akra þar sem grösin voru næstum
mannhæðarhá. Hitinn var ógur-
legur. Við tókum pásu í skugga
undir tré. Þá sá ég rauða háværa