Morgunblaðið - 12.10.1986, Síða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. OKTÓBER 1986
4
Framleiðslukostn-
aður raforku
Fjármagnskostnað-
ur er meginþáttur
virkjunarkostnað-
ar vatnsorku, sem
er uppistaðan í
raforkukerfí okk-
ar. Flestar vatns-
aflsvirkjanir
endast mun lengur en tekur að
greiða þær niður. Orkusölufyrirtæki
eiga því að að geta byggt upp eig-
ið íjármagn með sómsamlegum
hætti, ef stöðugleiki ræður ferð í
þjóðarbúskapnum, það er ef verð-
bólga og efnahagssveiflur raska
ekki eðlilegri eiginfjármyndun.
Nefndin komst hinsvegar að
þeirri niðurstöðu að „sameiginleg
áhrif verðbólgu og verðlagshafta"
hafi valdið slæmri rekstrarafkomu
Landsvirkjunar á árabilinu
1974-1983. „Á fyrri hluta þessa
tímabils tókst að halda hækkun á
raforkuverði ti'. almenningsveitna
30-40% undir almennri verðlags-
þróun". En dæmið snérist við
1983-85. „Raforkuverð hækkaði
100% umfram almennt verðlag.
Raforkuverð Landsvirkjunar fer nú
lækkandi, en er þó ennþá 30-40%
hærra að mati nefndarinnar en
ætla má að það væri, hefði
rekstrarafkomu verið haldið
^ stöðugri og eðlilegri allt fyrr-
greint tímabil“.Verðlagshöftin
leiddu þvi beinlínis til hærra orku-
verðs.
Tímasetning framkvæmda
Mjög mikilvægt er að virkjunar-
framkvæmdir séu rétt tímasettar,
það er taki mið að orkuþörf markað-
arins, eða með öðrum orðum, að
arðsemi ráði ferð. Ef stórir virkjun-
aráfangar eru rangt tímasettir leiðir
það til mikils kostnaðar, annað
tveggja fjármagnskostnaðar vegna
framkvæmda, sem ráðist er of
snemma í, eða kostnaðar vegna
orkuskorts og varaafls, ef fram-
kvæmdir koma of seint.
„í virkjunarsögu okkar eru all-
mörg dæmi um rangt tímasettar
framkvæmdir“, segir í greinargerð
nefndarinnar, „og hefur mikill
ÞINGBRÉF
eftir STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Orsakir og afleiðing:
Hversvegna
hátt orkuverð?
Hugrnyndir að lægra verði
Lengi hefur verið talað um óeðlilega hátt
raforkuverð hér á landi miðað við
nágrannalönd. Nýlega sendi
Iðnaðarráðuneytið frá sér upplýsingarit,
sem fjallar um þetta efni: „Raforkuverð til
fyrirtækja á sviði iðnaðar og vinnslu
sjávarafurða, - Núverandi verðmyndun og
hugsaðar ieiðir til lækkunar raforkuverðs
kostnaður orðið vegna þeirra mis-
taka. Stærstu kostnaðarliðir af því
tagi hafa verið vegna framkvæmda
við Kröfluvirkjun og byggðalínur,
en þann þátt hefur ríkissjóður tekið
á sig með yfírtöku skulda. Ætlar
nefndin að heildsöluverð raforku
væri nú um 30% hærra en það
er, ef þessi kostnaðarliður hefði
fallið á framleiðslukerfið“.
Óarðbær fjárfesting
Nefndin bendir einnig á þann
þátt í hærra orkuverði, sem rakinn
er til „óarðbærrar fjárfestingar“.
Bent er á - sem dæmi - að orkuflutn-
ingur eftir Vesturlínu endurgreiði
(september 1986)“. Nefnd, sem ráðherra
skipaði til að „leita leiða og skila álitsgerð
um lækkun raforkuverðs til fyrirtækja á
sviði iðnaðar og vinnslu sjávarafurða“,
setur fram niðurstöður könnunar í téðu
upplýsingariti. Hér á eftir verður lítilega
drepið á þetta efni og stuðst við efnisatriði
fram sett I ritinu.
andi t.d. fjárlagafé,
sprengja þær upp raforkuverð.
Dreifingarkostnaður
Dreifíngarkostnaður raforku í
stóru og stijálbýlu landi er að sjálf-
sögðu kostnaðarmeiri en þár sem
milljónir manna búa á tiltölulega
litlu svæði, t.d. Danmörku.
Rafveitur hafa stefnt að því að
kosta stækkun og endumýjun flutn-
ingskerfa með eigin fé. Þetta hefur
sagt til sín í orkuverði. Tekjur af
raforkusölu þurfa bæði að rísa und-
ir rekstrarkostnaði og fjárfestingu
í veitukerfum.
Verðlagshöft á síðast liðnum ára-
ekki kostnaðinn af byggingu henn-
ar. Annað dæmi: „Rafhitun í
þéttbýli, sem í sjálfu sér er óarðbær
framkvæmd, hefur leitt af sér aðrar
framkvæmdir í stofnlínukerfi og
framleiðslukerfí sem líka eru óarð-
bærar".
Ástæður fyrir óarðbærri íjárfest-
ingu, af þessu tagi, eru yfírhöfðuð
„félagslegs eðlis". í nefndarálitinu
segir m.a.: „Rafmagnsveitur ríkis-
ins ætla, að raforkutaxtar séu um
30% hærri eri þeir þyrftu að vera
vegna uppsafnaðra áhrifa frá fé-
lagslegum framkvæmdum...". Ef
framkvæmdir af þessu tagi eru
ekki fjármagnaðar með utanaðkom-
tug urðu síðan til þess að rafveitur
urðu að íjármagna framkvæmdir
með erlendum lánum. Sá fjár-
magnskostnaður, sem þann veg
leiddi af haftastefnunni, hefur síðan
sagt til sín í hærra orkuverði.
Skattar í orkuverði
Skattar á raforku, t.d. til iðnað-
ar, hafa verið tvennskonar. Bein
skattlagning í orkuverði, verðjöfn-
unargjald og söluskattur, og óbein
skattlagning, þ.e. tollar á aðföng
til mannvirkjagerðar og rekstrar.
Verðjöfnunargjald var fyrst
lagt á árið 1966 og jafngilti 7,5%
álagi á smásöluverð. Það hækkaði
síðan smám saman og var komið í
19% árið 1980. Núverandi ríkissjórn
lækkaði gjaldið í 16% 1985 og felldi
það síðan að fullu niður frá og með
1. marz 1986. Niðurfellinggjaldsins
kom í kjölfar kjarasáttar í febrúar-
mánuði síðast liðnum. Raforkuverð
lækkaði sem þessu nemur.
Söluskattur kemur hinsvegar
áfram á orkuverð. Hann var 3% þá
upp var tekinn, 1960, en er nú
25%. Sala raforku til húshitunar
og stóriðju er þó undanþegin þessu
gjajdi.
Ýmsir skattar eru lagðir á aðföng
til rekstrar og mannvirkjagerðar
raforkufyrirtækj a.
Hlutur skattheimtu í orkuverði
hefur minnkað við niðurfellingu
verðjöfnunargjalds, en er þó enn
verulegur.
Skattar sem hlutfall af útsölu-
verði raforku til iðnaðar eru 25% í
Reykjavík, 18% í Stokkhólmi, 9% í
Osló, 8% í Helsinki en engir í Kaup-
mannahöfn.
Niðurstöður nefndarinnar
Ekki er rúm til að rekja allar
niðurstöður nefndarinnar, sem fjall-
aði um hugsanlegar leiðir til
lækkunar raforkuverðs til iðnaðar
og vinnslu sjávarafurða. Tínd skulu
til örfá dæmi, efnilsega eftir höfð:
1) Forðast ber að stuðla að halla-
rekstri raforkufyrirtækja með
verðlagshöftum, óarðbærum
framkvæmdum eða of háum
)arðbærar, félagslegar fram-
kvæmdir verði ekki Ijármagnað-
Æ vintýraferð
írlandsseiðanna
Morgunblaðið/Helgi Bjamason
Fiskalón (Ölfusi klukkan 6: Lokið við að setja seiðin á flutningsker.
FISKELDISSTÖÐIN Laxalón í
Reykjavík hefur verið brautryðj-
andi í seiðaútflutningi og jafn-
framt sú stöð sem stórtækust er
á þessu sviði. Stöðin bryddaði
upp á þeirri nýjung i haust að
flytja út sumaralin laxaseiði, alls
um 400 þúsund, til írlands. Eru
þetta fyrstu smáseiðin sem flutt
eru út á seinni árum og flutnings-
mátinn er lika nýjung, þvi tekin
var á leigu þota til að fara með
seiðin í sérhönnuðum flutnings-
kerum yfir hafið. Blaðamaður
var í fylgdarliði seiðanna og
fylgdist með flutningnum á
áfangastað.
Sérhönnuð
flutningsker
Um klukkan 3 aðfaranótt laugar-
dagsins 13. september voru seiðin
„vakin upp“ í útibúi Laxalóns,
Fiskalóni í Ölfusi, þar sem þau hafa
verið í eldi og byijað að setja þau
í flutningskerin. Kerin voru sérstak-
lega hönnuð í þessa flutninga og
þannig útbúið að kaupandinn getur
notað þau í eldisstöð sinni. Fyrir-
tækið Treljar hf. í Hafnarfírði
smíðaði kerin. Búið var að fylla
kerin fímm um klukkan sex um
morguninn og var fljótlega lagt af
stað með þennan sérkennilega farm
til Keflavíkurflugvallar. Þar beið
Boeing 737 þota Amarflugs eftir
„farþegunum" nýkomin úr sólar-
landaflugi með aðra íslendinga.
Ólafur Skúlason framkvæmda-
stjóri Laxalóns sagði að vegna þess
að þetta væri fyrsti flutningurinn
af þessu tagi hefði verið mikið mas
að undirbúa ferðina. Flutningskerin
voru hönnuð í samráði við Flugleið-
ir sem ætluðu að sjá um flutninginn.
Flugleiðir treystu sér þó ekki til að
flytja farminn þegar til kom, vildú
láta gera nánari rannsóknir á ker-
unum erlendis en Amarflug var
hins vegar tilbúið til að sjá um flug-
ið eftir að kerin höfðu verið prófuð
af þeirra mönnum hér heima. Þor-
steinn Þorsteinsson flugvélaverk-
fræðingur Amarflugs gerði
Shannon-flugvöllur klukkan 15: Kaupendurnir taka við seiðunum
af Ólafi Skúlasyni.
teikningar að hleðslu vélarinnar og
frágangi keranna og fengu þær
samþykki flugmálayfírvalda.
Sérkennilegxir
flutningur
Hleðslumennimir á Keflavíkur-
flugvelli eru óvanir því að fást við
svona verkefni og tók hleðslan því
lengri tíma en reiknað var með. En
þotan komst þó í loftið um klukkan
12 á hádegi og lenti á Shannon-
flugvelli á írlandi tveim tímum
seini.a. Þar tóku kaupendumir við
og fluttu seiðin á dráttarbíl til stöðv-
arinnar sem er i Ballahea, skammt
frá Dingle í Kerryhéraði á suðvest-
ur írlandi. Þangað var komið í
myrkri um kvöldið, eftir 14 tíma
flutning og þegar búið var að koma
seiðunum á sinn stað inni í seiða-
stöðinni seint um kvöldið var að
nálgast sólarhring frá því fyrst var
farið að eiga við seiðin á Fiskalóni.
Flutningur seiðanna vakti tölu-
verða athygli, meðal annars meðal
starfsmanna á Keflavíkurflugvelli
og Shannon og á leiðinni frá flug-
vellinum að fískeldisstöðinni.
Kerunum var raðað upp á dráttar-
vagn og utan á þau settir stórir
súrefniskútar sem nauðsynlegir eru
til að halda seiðunum lifandi í svona
flutningi. Síðan var keyrt í loftköst-
unum til Ballahea.
Sjálfur flutningurinn
gekk vel
Ólafur Skúlason var ánægður
með ástand seiðanna á áfangastað
og það voru kaupendumir líka.
Vegna mistaka fór súrefnið af einu
keri þegar unnið var við losun
bflsins og drapst þá talsvert af seið-
um. Á öðrum degi í stöðinni urðu
einnig affóll. Niðurstöður rann-
sókna leiddu í ljós að sá seiðadauði
var ekki vegna flutningsins heldur
vegna mistaka við uppbyggingu
stöðvarinnar. Vatnið var leitt eftir