Morgunblaðið - 12.10.1986, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. OKTÓBER 1986

NYJA LEIÐTOGAFRUIN
EFTIR JÚLIU VOSNÉSSENSKAJU
DagblöÖ og tímarit á Vesturlöndum eru önnum
kafin viö þaÖ aÖ segja fréttir af feröalögum Raissu
Gorbasjovu, af heillandi framkomu hennar og
klœÖaburÖi, og fjölmargar fréttamyndir birtast af
henni viÖ öll möguleg tœkifœri. Heima í Rússlandi
veit almenningur hins vegar ekki neitt um eigin-
konu œÖsta leiÖtogans — alveg eins og þess hefur
veriÖ gœtt þar í landi aÖ þegja vandlega um eigin-
konur fyrri leiÖtoga i Kreml, og þaggaÖ hefur veriÖ
niður í þeim konum innan Flokksins, sem á ein-
hvern hátt hafa tekiö aÖ sér aÖ sýna sérstakt
pólitískt árœÖi og ákveÖna afstööu. Allt frá dögum
Nadéshdu Krúpskaju, eiginkonu og baráttufélaga
Lenins, hefur þessi háttur veriÖ hafður á. Júlia
Vosnésenskja, rithöfundur frá Leningrad
(„Kvenna-Dekameron'j, gagnrýnir erlendis ogger-
ir samanburÖ á því sjónarspili og hinni fandsam-
legu stefnu Kreml-forystunnar í garð sovéskra
kvenna. Sovézk stjórnvöld visuöu Júlíu Vosnés-
enskaju úr landi eftir aÖ hún haföi fengiÖ aÖ reyna
þjáningarfulla fangavist í sovézka Gúlaginu.
„Hvemig fellur þér við Raissu
Gorbatsjovu?" spurði fréttamaður
austurríska sjónvarpsins sovézkan
sjóliða á götu í Moskvu, þegar hann
var að leita álits almennings á
eiginkonu leiðtoga Sovétríkjanna.
Sjóliðinn yppti öxjum: „Hvað kemur
hún mér við? Ég er hrifinn af
konunni minni."
Sennilega kom þetta svar Aust-
urríkismanninum mjög á óvart, því
að einmitt á sama tíma kepptust
blaðamenn og fréttamenn á Vest-
urlöndum við að lýsa því, hvert
sovézka leiðtogafrúin væri að fara
í það og það skiptið og hvers vegna,
hvemig hún hafi verið klædd, í
hvers konar skóm hún hafí verið,
hvenær hún hafí brosað framan í
einhvem og svo framvegis og svo
framvegis.
Tveir heimar
Og hvað stóð svo um allt þetta
tilstand í sovézkum blöðum? Ekki
orð, ekki stafkrókur. Af sovézkum
blöðum að dæma hefur Raissa
Gorbatsjova ekki farið í neitt ferða-
lag, var hvergi erlendis og hefur
því samkvæmt þessu ekki snúið
heim aftur neins staðar frá — ef
frá er talin ein fréttamynd, þar sem
frú Gorbatsjova sést í hópi hinnar
opinbem sovézku sendinefndar til
Genfar (þess skal hér getið innan
sviga, að sovézkur almenningur
frétti ekki um tilvist eiginkonu
næsta sovézka aðalritara á undan,
Tsjémenkos, fyrr en hún var orðin
ekkja, og hana gat að líta við hina
hátíðlegu útfararathöfn eiginmanns
síns).
Það kom mér því óneitanlega á
óvart, þegar ég, ein fyrsta sovézka
baráttukonan fyrir jafnrétti kynj-
anna, andófskona og fyrrverandi
Gúlag-fangi, höfundur bókar um
sovézkar konur, sem gefín var út á
Vesturlöndum, að einmitt ég skyldi
allt í einu vera beðin um að skrifa
um Raissu Gorbatsjovu.
Og af hverju skyldi ég undrast
það? Jú, það er af því að ég, líkt
og svo margir pólitískir flóttamenn
á Vesturlöndum, lifí á vissan hátt
samtímis í tveimur heimum, það er
að segja hér í Þýzkalandi — og svo
í annan stað heima í Rússlandi.
Eins og við öll, sem emm landflótta,
fylgist ég svo sem kímileit með öllu
stússinu í kringum eiginkonu Gor-
batsjovs, því að það veit ég, að í
Sovétríkjunum er hún á engan hátt
talin vera nein fremsta frú landsins,
ég veit að enginr. hefur hinn
minnsta áhuga á henni þarlendis
og enginn hefur neina þörf fyrir
hana.
Það verður vart hjá því komizt
að spyrja, hver hún eiginlega sé, úr
því að það er skrifað um hana hérna
á Vesturlöndurn og talað um hana.
Satt bezt að segja er ég sjálf algjör-
lega sammála áðurnefndum sovézk-
um sjóliða, sem kom austurríska
fréttamanninum svo mjög í opna
skjöldu með svari sínu: Eg þykist
sannfærð um, að þessi sjómanns-
kona, ósköp venjuleg rússnesk
koná, sem verður að sjá af manni
sínum svo mánuðum skiptir, bíður
full óróleika eftir að hann snúi heim
aftur — kona, sem verður á meðan
að sjá ein og óstudd sínum farborða
og annast um fjölskylduna í fjar-
veru mannsins; ég er þess fullviss,
að heima í Rússlandi hefur fólk
meiri áhuga á þessari konu, ég
held að hún veki þar meiri athygli
manna; hún á samúð allra vísa.
Raunveruleg kjör
rússneskra kvenna all-
ólík kjörum Raissu
Gorbatsjovu
En áður en ég vík aftur að
Raissu, ætla ég, kæri lesandi, að
leyfa mér smávegis útúrdúr. Fyrst
vil ég koma hér opinberlega með
brennandi ástaijátningu. Ég ann
rússneskum konum. Þeim konum,
sem ekki er skrifað um í vestrænum
tímaritum; þeim konum, sem sjást
að kvöldlagi með töskur og inn-
kaupanet í neðanjarðarbrautum og
strætisvögnum í sovézkum borgum.
Ég elska þessar konur, sem sitja
daprar og uppgefnar í biðstofum
sovézku skriffinnanna og biðja um,
að barnið þeirra fái aðganga að
bamaheimili, að loksins verði gert
við skemmdirnar í herbergisloftinu
heima hjá þeim; konur sem eru að
biðja um að komast bara í eitthvað
húsnæði — eða grátbæna meira að
segja um einhveija vernd gegn
eiginmönnum sínum, sem eru von-
lausir drykkjusvolar.
Ég ann rússnesku bændakonun-
um, sem vínna baki brotnu á litla
jarðskikanum, sem þær mega kalla
sinn eigin, og tekst að næra börnin
sín með þeim jarðargróða, sem litla
landspildan gefur af sér — og raun-
ar dijúgum meira en það, því að
samanlagt afla þessar vinnusömu
bændakonur einum þriðja allra íbúa
Sovétríkjanna viðurværis eins og
hinar opinberu hagskýrslur frá
Moskvu staðfesta ár eftir ár.
Ég ann sovézku kvenlæknunum.
Fyrir regluleg sultarlaun (miklu
lægri laun en það, sem bílstjóri ber
úr býtum eða handverksmaður) og
við starfsskilyrði, sem m.a. fela í
sér „ókeypis læknishjálp" — og
raunar kostar hún fólk líka sáralít-
ið, vegna þess hve allt sem lítur
að sovézkum læknavísindum er
óskaplega langt á eftir tímanum —
færa þær sönnur á órofa tryggð
sína við hinn hippokratíska eið og
það af þvílíkri þrautseigju, að þess
finnast naumast nokkur dæmi nú-
orðið meðal lækna hér á Vestur-
löndum.
Ég ann kennslukonunum okkar
í Sovétríkjunum, sem stöðugt verða
að bijóta um það heilann, á hvern
hátt sé unnt að sneiða nokkurn
veginn hjá hinni opinberlegu fyrir-
skrifuðu hugmyndafræðilegu
námsskrá, hvernig fara eigi að því
að smeygja þó í kennslunni líka inn
hjá bömunum þeim hugtökum, sem
hafa að geyma varanlegan sann-
leika og hafa alltaf gildi í lífinu,
auk þess breytilega sannleika, sem
Flokkurinn lætur boða; þær velta
því fyrir sér hvernig hægt sé að
rækta með börnunum ósvikna
sómatilfinningu og siðferðiskennd
en ekki bara innantómar siðferðis-
kenningar Flokksins.
J