Morgunblaðið - 20.12.1986, Qupperneq 49

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. DESEMBER 1986
49
Könnun á högum aldraðra:
Vantar íbúðir og
ankna heimilisþjónustu
RÚMLEGA fjórðungur ein-
hleypra ellilífeyrisþega i
Reykjavík er með tekjur undir
20 þúsundum á mánuði. Um 65%
er með 25 þúsund krónur eða
minna í mánaðartekjur og al-
mennt býr þetta fólk í lélegra
húsnæði og við meira öryggis-
leysi en aðrir ellilífeyrisþegar í
borginni. Þörf er á auknum
stuðningi til að aldraðir geti búið
sem lengst utan stofnana, en það
er sá kostur sem þeir kjósa sér
helst. Þessar upplýsingar koma
m.a. fram i könnun á högum og
húsnæðisþörf aldraðra Reyk-
víkinga sem unnin var á vegum
Félagsmálastofnunar Reykjavík-
urborgar.
Könnunin var unnin að tilhlutan
félagsmálaráðs af Sigríði Jónsdótt-
ur félagsfræðingi. Markmið könn-
unarinnar var m.a. að fá nánari
upplýsingar um aðstæður þeirra
1273 ellilífeyrisþega sem eru á bið-
listum eftir húsnæði í eigu borgar-
innar og bera þær saman við
aðstæður annarra ellilífeyrisþega í
borginni. Tekið var úrtak úr bið-
listahópnum, reynt að ná í fjórða
hvem einstakling sem sótt hafði
um húsnæði. Af þeim 329 sem var
reynt að ná í voru 34 látnir, 25
dvöldust á dvalarheimilum fyrir
aldraða í Reykjavík sem ekki eru í
eigu Reykjavíkurborgar, 13 dvöld-
ust á dvalarheimilum utan
Reykjavíkur, 10 dvöldu á stofnun-
um utan Reykjavíkur, 10 voru
fluttir í annað sveitarfélag, 20 voru
langlegusjúklingar og 13 féllu úr
af öðrum orsökum. Endanlegt úrtak
var því 237 einstaklingar, af þeim
svöruðu 86.1%, eða 204 einstakling-
ar. Til samanburðar var tekið 356
manna úrtak úr hópi Reykvíkinga
67 ára og eldri sem ekki höfðu sótt
um húsnæði á vegum borgarinnar.
43 voru látnir, fluttir annað eða
búnir að fá húsnæði annarsstaðar,
og af þeim 313 sem voru í endan-
lega úrtakinu svöruðu 264 eða
84.3%.
Könnunin leiddi í ljós talsverðan
aðstöðumun milli þessara tveggja
hópa. Meðalaldur þeirra sem bíða
eftir vistheimilum eða húsnæði í
eigu borgarinnar er fimm árum
hærri en í almenna hópnum, og
almennt búa þeir við mun verri kjör
en aðrir ellilífeyrisþegar. Þar er að
fínna fleiri einhleypinga, fleiri kon-
ur og fólk sem býr við verri ijárhag,
milli 50 og 60% svarenda biðlistaúr-
taksins hafa undir 25 þúsund
krónur í mánaðartekjur, en 32%
almenna úrtaksins. Þeir sem eru á
biðlistum stunda síður launaða
vmnu, eða aðeins 8% á móti 27%
svarendanna í almenna hópnum, en
í báðum hópunum eru fjölmargir á
þeirri skoðun að þeir hafi hætt
vinnu of snemma. Þeir sem eru á
biðlistum búa oft á tíðum í lélegu
leiguhúsnæði á hinum almenna
markaði og við mikið öryggisleysi,
eiga t.d. færri böm sem búsett eru
á höfuðborgarsvæðinu. Margir búa
við skort á almennum nútímaþæg-
indum, svo sem eldunaraðstöðu,
þvottaaðstöðu, baðaðstöðu og fleiru
þessháttar.
í ljós kemur einnig í könnuninni
að flestir vilja búa sem lengst utan
MorgunblaÆð/Júlíus
Könnun á högum og húsnæðisþörf aldraðra kynnt fréttamönnum,
stofnana eða vistheimila og vilja fá
aukna aðstoð til þess, svo sem
aukna heimilisaðstoð. Þannig vill
31% biðlistaúrtaksins búa heima,
og 12% af þeim vill fá þjónustu inn
á heimilið. 67% þeirra sem eru í
biðlistaúrtakinu vilja fá þjónustuí-
búð eða vistheimilispláss. 76%
svarenda í almenna úrtakinu vilja
búa heima, 17% af þeim vilja fá
þjónustu inn á heimilið. 17% vilja
flytja í þjónustuíbúð fyrir aldraða.
Hæstiréttur dæmir í okurmáli:
Sekt lækkuð úr 1,4 milljónum í 60.000 kr.
HÆSTIRÉTTUR hefur dæmt lög-
fræðing i Reykjavík til að greiða
60.000 króna sekt fyrir að taka sér
of háa vexti af láni til Hermanns
Gunnars Björgvinssonar, aðalsak-
borningsins í okurmálinu svokall-
aða. Lögfræðingurinn var í
sakadómi Reykjavíkur f sumar
dæmdur til að greiða 1,4 miþ'ónir
króna í sekt fyrir okur og var ein
miljón króna af sektinni skilorðs-
bundin. Akæruvaldið áfrýjaði þeim
dómi til þyngingar en lögfræðing-
urinn vildi hlýta héraðsdómnum.
f dómi sakadóms var maðurinn
fundinn sekur um að hafa tekið 350
þúsund krónum of mikið í vexti af
lánum til Hermanns Björgvinssonar á
tímabilinu júlí 1984 til október 1985,
en var sýknaður af því að hafa tekið
sér of háa vexti af fjórum lánum þar
sem hámarksvextir hefðu ekki verið
auglýstir með réttum hætti af Seðla-
banka íslands á tímabilinu frá ágúst
til desemberloka ársins 1984. Sektar-
upphæðin var flórföld sú upphæð sem
maðurinn var talinn hafa tekið sér í
of háa vexti en skilorðsbindingin var
vegna þess að ekki var talið að lög-
fræðingurinn gæti innheimt eina
miljón króna sem hann átti inni hjá
Hermanni.
í dómi Hæstaréttar segir að auglýs-
ing Seðlabankans frá 9. maí 1984 um
21% hámarksvexti hafí gilt þegar
ákærði lánaði Hermanni 300 þúsund
krónur þann 16. júlí 1984. Af þessari
upphæð tók ákærði ólöglega vexti sem
námu 14.750 krónum, eða sem svar-
aði 80% ársvöxtum. Þetta er talið
bijóta í bága við okurlögin frá 1960.
Seðlabankinn ógilti auglýsinguna
frá í maí með auglýsingu 2. ágúst
1984. Þar voru ákvæði um útláns-
vexti en jafnframt var viðskiptabönk-.
um heimilað að ákveða aðra vexti með
samþykki Seðlabankans. Seðlabank-
inn gaf síðan út aðra auglýsingu í
desember 1984 sem tók gildi 1. janúar
1985 og ógilti auglýsinguna frá í
ágúst.
í dómi Hæstaréttar segir að með
ákvæðum þessarar síðustu auglýsing-
ar hafi Seðlabankinn horfíð frá að
ákveða sjálfur hámark vaxta, en í
auglýsingunni segir að innlánsstofn-
unum sé með vissum skilyrðum heimilt
að ákveða vaxtakjör af [öðrum] útlán-
um og ákvarðanir innlánsstofiiana um
vexti á grundvelli auglýsingarinnar
svo og ákvarðanir Seðlabankans um
vexti og vanskilavexti gildi sem há-
marksvextir í hliðstæðum og sambæri-
legum lánsviðskiptum og skuldaskipt-
um utan innlánsstofnana.
„Auglýsingar [Seðlabankans] „um
meðaltal vaxta nýrra, almennra
skuldabréfa hjá bönkum og sparisjóð-
um og vanskilavexti", sem grein er
gerð fyrir í héraðsdómi, geyma ekki
nægilega ákvörðun bankans um hæstu
leyfilegu útlánsvexti." segir síðan oið-
rétt í dómi Hæstaréttar.
Hæstiréttur staðfestir þann dóm
sakadóms að engin gild fyrirmæli hafi
verið til um hámarksvexti frá gildis-
töku auglýsingarinnar frá 2. ágúst til
ársloka 1984 og beri því að sýkna
ákærða af ákæru fyrir okurvexti af
lánum á þeim tíma. En að auki telur
Hæstiréttur að ákvæði um hámark
vaxta hafi ekki verið til staðar frá
ársbyijun 1985 til loka tímabils þess
sem um ræðir, það er til 25. október
það ár. Því er ákærði einnig sýknaður
af ólöglegri vaxtatöku í sambandi við
þau lán sem hann veitti Hermanni-
Björgvinssyni á árinu 1985.
Ákærði var í Hæstarétti dæmdur
til að greiða 60.000 krónur til ríkis-
sjóðs, en það er fjórföld sú upphæð
sem hann var fundinn sekur um að
hafa tekið sér í ofreiknaða vexti af
láninu frá 16. júlí 1984. Einnig var
honum gert skylt að greiða 30.000
krónur í saksóknarlaun og annan sak-
arkostnað, þar á meðal 60.000 krónur
í málsvamarlaun.
Hæstaréttardómaramir Magnús Þ.
Torfason, Guðmundur Jónsson, Guð-
rún Erlendsdóttir, Halldór Þorbjöms-
son og Þór Vilhjálmsson kváðu upp
dóminn. Magnús skilaði sératkvaeði
þar sem hann vildi vísa ákæmnni frá
vegna ýmissa formgalla í ákæmskjali,
en Iýsir sig samt sem áður samþykkan
dómsatkvæði meirihluta dómsins. í
dómi Hæstaréttar er einnig minnst á
formgalla á ákæmnni en þó ekki talin
ástæða til að vísa málinu frá.
í desember árið 1985 fékk Yelena Bonner, eiginkona Sakharovs, brottfararleyfi frá Sovétríkjunum
með því skilyrði að hún ræddi ekki við blaðamenn. Mynd þessi var tekin i Rómarborg og sýnir Yelenu
gefa merki um þagnarskyldu sína.
ning-
relsis
og var Sakharov tekinn inn í Sov-
ésku vísindaakademíuna fyrir
framlag sitt aðeins 32 ára gamall.
Sakharov hefur sagt að hann hafi
á þeim tíma verið sannfærður um
að markmið vopnasmíðinnar væri
háleitt og göfugt.
En árið 1957 tók Andrei Sak-
harov að efast um réttmæti þess
að nýta þekkingu vísindamanna til
smíði gereyðingarvopna. Þetta
leiddi til almennra efasemda um
utanríkisstefnu Sovétstjómarinnar.
Árið 1968 var ritgerð hans „Hug-
leiðingar um framþróun, friðsam-
lega sambúð og andlegt frelsi" gefin
út á Vesturlöndum. Verk þetta fjall-
aði um nauðsyn þess að stórveldin
tækju höndum saman til að fyrir-
byggja kjamorkustyijöld og vakti
mikla athygli. Fram að þeim tíma
hafði nafn hans verið nánast óþekkt
utan Sovétríkjanna en nú tóku
menn víða um heim að leggja við
hlustir. Yfírlýsingar hans þess efnis
að Vesturlöndum bæri að hafna
slökunarhugmyndum Sovétríkj-
anna þar sem stjómvöld þar virtu
Andrei Sakharov. Myndin var
tekin á síðasta ári.
mannréttindi að vettugi vöktu einn-
ig mikla athygli. Hafín var mikil
rógsherferð gegn honum í sov-
éskum fjölmiðlum og árið 1973 var
hann varaður við og sagt að frek-
ari „and-sovéskur áróður" af hans
hálfu yrði ekki liðinn.
Friðarverðlaun Nóbels
Þrátt fyrir stigvaxandi persónu-
árásir létu stjómvöld í Sovétríkjun-
um ekki til skarar skríða gegn
Sakharov fyrr en árið 1980. Mun
þar mestu hafa ráðið sú mikla virð-
ing sem Sakharov naut á Vestur-
löndum vegna hetjulegrar
framgöngu sinnar auk þess sem
hann var í miklu áliti sem vísinda-
maður í Sovétríkjunum.
í samræmi við fyrri yfirlýsingar
ráðamanna fékk Sakharov ekki
leyfi til að taka við Friðarverðlaun-
um Nóbels árið 1975. Yelena
Bonner veitti þeim viðtöku í hans
stað og las upp ávarp sem Sak-
harov hafði skrifað. í því sagði
meðal annars: „Ég er sannfærður
um að opið og frjálst þjóðfélag, sem
tryggir freisi manna til að mynda
sér skoðanir, gefa út ritverk, fræð-
ast og ferðast, er forsenda afvopn-
unar og þess að unnt verði að skapa
traust milli rílqa heims, gagnkvæm-
an skilning og alþjóðlegt öryggi".