Morgunblaðið - 13.01.1987, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. JANÚAR 1987
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. JANÚAR 1987
29
pliorgM Útgefandi ttltibifrtfr Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, StyrmirGunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Sjómannadeila
í kjaradóm
Alþingi hefur verið kallað
saman í dag. Þegar þing-
menn fóru í jólaleyfi var ráðgert,
að þeir hittust ekki að nýju í
sölum Alþingis fyrr en mánudag-
inn 19. janúar. Ástæðan fyrir
því, að jólaleyfið styttist, er sú,
að deila sjómanna á fiskiskipum
við útgerðarmenn er komin í
hnút. Ekki er unnt að leysa hann
nema með atbeina löggjafar-
valdsins. I stað þess að gefa út
bráðbirgðalög ákvað ríkisstjóm-
in að kalla þing saman. Er það
skynsamleg ráðstöfun.
Hér á þessum stað hefur verið
á það bent undanfarna daga, hve
mikið er í húfi vegna sjómanna-
deilunnar. Staða okkar gagnvart
fiskkaupendum á mikilvægustu
mörkuðum er þannig, að birgðir
eru litlar sem engar. Afgreiðslu-
stöðvun gæti leitt til þess, að
íslensk fyrirtæki misstu viðskipti
til frambúðar og þyrftu að hefja
markaðssókn frá grunni. Þeir,
sem yrðu fyrstir til að fínna fyr-
ir verri stöðu á markaðnum,
væru sjómenn sjálfir. Áhrifin
myndu síðan fljótlega breiðast
út um allt efnahagskerfið; á ör-
skammri stundu yrði stoðunum
kippt undan góðærinu.
Hér á þessum stað hefur einn-
ig verið vakið máls á því, að
deila sjómanna við útgerðar-
menn hafi verið rekin með
sérkennilegum hætti. Fulltrúar
sjómannasamtakanna neituðu
að ræða um efnisatriði deilunnar
nema fyrst yrði gengið að kröf-
um þeirra um veiðar skipa, sem
send voru út, áður en til verk-
falls kom. Var efnislegum
þáttum deilunnar skotið á frest
eins lengi og kostur var. Þegar
á reyndi, kom í ljós, að forystu-
mönnum sjómanna var alls ekki
þvert um geð, að þriðji aðili
kæmi til sögunnar og leysti
hnútinn.
Þetta er ekki í fyrsta sinn, sem
deilu sjómanna um kaup og kjör
er skotið til ríkisvaldsins með
þeim hætti, að löggjafarvaldinu
er beitt. Forvitnilegt er að bera
saman þróunina í kjaraviðræð-
um milli Alþýðusambandsins og
Vinnuveitendasambandsins ann-
ars vegar og sjómanna og
útgerðarmanna hins vegar. Full-
trúum Alþýðusambandsins og
Vinnuveitendasambandsins er
það greinilega kappsmál að hitt-
ast og ná samkomulagi án
atbeina sáttasemjara ríkisins.
Hefur þetta gerst hvað eftir ann-
að á undanfömum misserum og
eru aðilar sammála um, að niður-
staðan sé betri en þegar fulltrúi
ríkisvaldsins bar boð á milli og
kallaði menn saman til funda.
Þegar sjómenn og útgerðarmenn
ræðast við, þurfa þeir ekki að-
eins aðstoð ríkissáttasemjara til
að ná mönnum saman á fund
heldur þarf ríkið einnig að
hlaupa undir bagga, svo að unnt
sé að leysa deiluna.
Fyrr á árum þótti það nær
óbærilegt neyðarbrauð, ef ríkis-
stjóm og Alþingi höfðu afskipti
af vinnudeilum. Kom oft til
harðvítugra pólitískra átaka af
því tilefni. Nú er málum svo
komið, að mönnum finnst næst-
um sjálfsagt og eðlilegt, að kjör
sjómanna séu ákveðin undir for-
sjá ríkisins. Þetta eru sérkenni-
leg umskipti. Ástæða er til að
draga í efa, að þessi aðferð skili
sjómönnum hagstæðustu niður-
stöðu. Um sömu helgi og það
slitnaði upp úr milli sjómanna
og útgerðarmanna sömdu full-
trúar Dagsbrúnar og Vinnuveit-
endasambandsins án atbeina
ríkissáttasemjara og era deiluað-
ilar sáttir við niðurstöðuna. Enn
er ekki séð fyrir endann á deilu
farmanna og útgerðarmanna;
þær deilur hafa einnig verið
leystar með lagasetningu oftar
en einu sinni á undanfömum
áram.
Hvað er það, sem veldur þess-
um erfiðleikum við að ná fram
sameiginlegri niðurstöðu samn-
ingsaðila í sjómannadeilum? Eru
samningar sjómanna svona
miklu flóknari en annarra laun-
þega? Era útgerðarmenn harð-
skeyttari viðsemjendur en aðrir
félagsmenn í Vinnuveitendasam-
bandinu? Er meiri sundrang
innan raða sjómanna en annarra
félaga launþega? Staðfestir sjó-
mannadeilan, að verkföll era
ekki vænlegasta leiðin í kjara-
baráttunni? Er ríkissáttasemj-
araleiðin ekki rétta aðferðin til
að ná sameiginlegri niðurstöðu?
Hér verður ekki leitast við að
svara þessum spumingum. Áður
en sjómenn og útgerðarmenn
takast næst á um kaup og kjör,
ættu þeir að hittast og ræða
þessar spumingar og annað. Það
kynni að leiða til þess, að sam-
skipti þeirra yrðu betri, þegar á
herðir. Það er hvoragum til góðs,
þegar til lengdar lætur, að ríkið
þurfí hvað eftir annað að hlutast
til um lausn á kjaradeilum sjó-
manna.
Um það er ekki deilt á ís-
landi, að kjör sjómanna eiga að
vera sem allra best. Án þeirra,
sem sækja björg í bú, mættum
við okkar lítils. Þess vegna tekur
það alla þjóðina sárt ekki aðeins
efnalega heldur einnig tilfínn-
ingalega, þegar skipum er siglt
i land. Sjaldan veldur þó einn,
er tveir deila.
Áður en svart-
nættið nær völdum
Guðrún S. Gísladóttir og Sigríður Hagalin í hlutverkum Öldu og
Guðnýjar.
________Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Leikfélag Reykjavíkur:
Dagur vonar
eftir Birgi Sigurðsson.
Tónlist: Gunnar Reynir Sveins-
son.
Leikmynd og búningar: Þórunn
S. Þorgrímsdóttir.
Ljósameistari: Gissur Pálsson.
Leikstjórn: Stefán Baldursson.
Sjötti áratugurinn var merkileg-
ur tími, deigla. Þá gerðist margt,
einnig í skáldskap. Nú er þessi ára-
tugur nógu langt í burtu til að lifna
í skáldskap. Nýjasta dæmið og ekki
hið veigaminnsta er leikritið Dagur
vonar eftir Birgi Sigurðsson.
í öðrum þætti talar Hörður, ann-
ar bræðranna, um systur sína og
sársaukann: „Hún sýndi engum
nema mér dýpsta sársauka sinn. —
Sársaukann sem verður til af engri
sérstakri ástæðu en er þó dýpstur
alls sársauka: Sársaukinn yfir því
að vera til.“
Dagur vonar fjallar um sársauk-
ann. Leikritið er fjölskylduharm-
leikur sprottinn úr lífinu sjálfu,
raunveruleikanum jafn miskunnar-
lausum og hann getur verið. Nú eru
mörg leikrit einmitt slíkrar ættar
og sætir ekki tíðindum. En að þessu
sinni er umfjöllunin með slíkum
hætti að til umhugsunar vekur.
Lára er ekkja. Böm hennar eru
þrjú: Hörður, Reynir og Alda. Alda
hefur orðið geðveikinni að bráð.
Sambýlismaður Láru, Gunnar,
kemur töluvert við sögu. Hann er
einn af hinum misheppnuðu. Svo
er Guðný líka á stjái í húsinu, hugs-
ar um Oldu þegar móðir hennar er
í vinnunni.
Ein hinna veigameiri persóna
kemur þó aldrei fram. Það er faðir-
inn eða réttara sagt minningin um
hann. Hann býr alls staðar og í
öllu. Frá honum kemur listhneigðin,
óraunveruleikinn, hið ögrandi. Lára
vill ekki að böm hennar líkist þess-
um manni enda sveik hann hana á
örlagastundu. En hún verður að
horfa upp á að bömin fari aðrar
leiðir en hún óskaði sér. Hörður er
með arfleifð föður síns í blóðinu og
Reynir er það líka, sonurinn sem
er að mati móðurinnar eftirmynd
hennar. Þessi fjölskylda stefnir inn
í nóttina, inn í myrkrið og örvænt-
inguna. En þegar myrkrið er
svartast, svo þétt að engin von virð-
ist í augsýn, þá fer eitthvað að
gerast. Það rofar til í huga Öldu.
En allt verður um seinan. Harmleik-
urinn nær hámarki við endurkomu
hins ógæfusama Gunnars.
Birgir Sigurðsson hefur með
Degi vonar skipað sér í fremstu röð
íslenskra leikritahöfunda og ekki
verður séð að neinn núlifandi leik-
ritahöfundur standi jafnfætis
honum. Eins og öll meiriháttar lista-
verk stendur þetta verk eitt og sér.
Það má með nokkmm rétti finna
að því, en kostimir em svo miklir,
kunnátta og einlægni skáldsins af
því tagi að sparðatíningur væri út
í bláinn. Aðeins eitt skal þó látið í
ljós í þessu sambandi. Leikstjórinn
gæti að ósekju stytt verkið lítillega,
skáldskapur þess færi ekki forgörð-
um við það. Og það sem mestu
máli skipti í þessu verki er skáld-
skapurinn.
Það er textinn sem lifír sínu lífi
í Degi vonar. Fá dæmi em um jafn
stórbrotinn texta í íslenskum bók-
menntum. Hann er í senn vandaður
og agaður, en hijúfleiki hans vekur
líka athygli. Höfundurinn vill að
vissu marki ganga fram af fólki,
ýta við því. En hvað þetta varðar
ræður hóf.
Stefán Baldursson leikstjóri hef-
ur búið leikritinu þann ramma sem
fer því vel og notið til þess aðstoð-
ar leikmyndateiknara, ljósahönnuð-
ar, tónskálds og fleiri aðila.
Heillavænlega er lögð rækt við öll
hlutverk, en ekkert ofurkapp lagt
á að skapa stjömur.
Það fer þó varla á milli mála að
Margrét Helga Jóhannsdóttir vinn-
ur í Degi vonar einn sinn eftirminni-
legasta leiksigur. Túlkun hennar á
Lám er sík að varfærinn leikmáti
verður í senn átakamikill og átakan-
legur. Þröstur Leó Gunnarsson
vann líka sinn sigur í hutverk Harð-
ar, sannfærandi í ungæðishætti
sínum. Valdimar Öm Flygenring
sem lék Reyni verður eftir Dag
vonar talinn einn af efnilegustu
leikumm nýrrar kynslóðar. Guðrún
S. Gísladóttir náði líka sterkum tök-
um á hlutverki Öldu og naut sín
best þegar hún með látbragði sýndi
okkur inn í það myrkur sem er
Öldu og líka von. Guðný Sigríðar
Hagalín er með bestu hlutverkum
Sigríðar, samleikur hennar og
Valdimars Amar var með fádæm-
um góður. Og svo er að geta
Sigurðar Karlssonar í vandasömu
hlutverki Gunnars. Sigurður virtist
nokkuð hikandi í fyrstu, orðin komu
frá honum fremur eins og hann
væri að lesa upp en túlka raun-
vemlega manneskju. En eftir því
sem á leikinn leið óx honum ásmeg-
iii og árangurinn var afar viðfelld-
inn og sterkur leikur.
Dagur vonar er verk sem sýnir
okkur inn í hugarheim fólks sem
hefur verið til og er til, hér em
engar tilbúnar persónur á ferð,
heldur vemleikinn sjálfur. Sem bet-
ur fer var þetta verk ekki skrifað
fýrr en höfundur þess hafði náð
æskilegum þroska. I þessu verki er
ekki kveðinn upp dómur heldur vitn-
að um sársaukann yfir því að vera
til. Og vonin felst í ofureinföldum
orðum Lám þegar farið er að birta
til áður en svartnættið nær aftur
völdum og þögn dauðans sest að í
húsi:
„Eg keypti efni í sumarkjól. Ég
ætla að byija að sníða sumarkjól.
Ég hef ekki eignast sumarkjól í
mörg ár.“
Margrét Helga Jóhannsdóttir í hlutverki Láru, Guðrún S. Gísladóttir í hlutverki Öldu oe- Þrösti.r l
Gunnarsson í hlutverki Harðar. g Leo
Lögreglumaður slasað-
ist í vinnu — fær 25 þús-
und krónur í bætur
Lögreglumaður í Reykjavík,
sem slasaðist við skyldustörf,
fékk dæmdar 25 þúsund krónur
í bætur úr ríkissjóði. Dómurinn
hafnaði hins vegar kröfu hans
um bætur úr bæjarsjóði Hafnar-
fjarðar, en lögreglumaðurinn
taldi slökkviliðsmann í Hafnar-
firði eiga sök á slysinu.
Málsatvik em þau að lögreglu-
maðurinn var sendur til Hafnar-
Qarðar vegna hugsanlegra óláta
unglinga þar á þrettándanum, 6.
janúar 1983. Um nóttina var til-
kynnt um eld í biðskýli í Garðabæ
og fór lögreglumaðurinn þangað
ásamt þremur félögum sínum.
Hann lenti í ryskingum við pilt,
féll aftur fyrir sig og bar fýrir sig
hægri hönd, sem brotnaði. Var hann
frá vinnu til 10. mars 1983. Hann
missti einskis í launum á þessum
tíma, en gerði kröfur um miskabæt-
ur vegna þeirra kvala og óþæginda
sem hann hafði. Lögreglumaðurinn
krafðist 50 þúsund króna miskabóta
úr ríkissjóði og bæjarsjóði Hafnar-
fjarðar, til vara að stefnukrafa yrði
greidd úr ríkissjóði og til þrauta-
vara að krafan yrði greidd úr
bæjarsjóði Hafnarfjarðar.
Lögreglumaðurinn studdi kröfu
sína með því að upplýst væri að
þegar slökkviliðið kom að biðskýlinu
hafi varaslökkviliðsstjórinn í Hafn-
arfirði byijað að sprauta með
slöngu á sig og piltinn sem hann
átti í átökum við. Fljúgandi hálka
hafi þegar myndast við vatnsgus-
una á hjamið sem þeir stóðu á og
þess vegna hafi hann misst fót-
anna. Hann beindi því kröfu sinni
að Hafnarfjarðarbæ á grundvelli
almennu skaðabótareglunnar og
264. grein almennra hegningar-
laga, enda væri sýnt að slökkviliðs-
maðurinn hafí annað hvort sýnt af
sér stórfellt gáleysi eða gerst offari
í starfi með þessari hegðan sinni,
sem valdið hafi skaðanum. Hann
beindi kröfum sínum að ríkissjóði á
grundvelli 2. mgr. 5. gr, laga nr.
56/1972, þar sem kveðið sé á um
að lögreglumenn eigi rétt á bótum
fyrir meiðsli og tjón sem þeir verði
fyrir vegna starfs síns. Ríkissjóður
beri því hlutlæga ábyrgð á öllu tjóni
sem lögreglumenn verði fyrir í
starfi og sé það hluti af ráðningar-
kjörum þeirra eins og staðfest hafi
verið í dómum Hæstaréttar.
Stefndi, fíármálaráðherra f.h.
ríkissjóðs, krafðist þess aðallega að
hann yrði sýknaður af kröfum lög-
reglumannsins og tildæmdur
málskostnaður úr hans hendi. Til
vara var krafist sýknu að svo stöddu
og málskostnaðar og til þrautavara
að kröfur lögreglumannsins yrðu
stórlega lækkaðar og málskostnað-
ur látinn falla niður. Rökstuðningur
var sá að tilvitnuð grein í lögum
56/1972 um lögreglumenn taki ein-
göngu til þeirra tilvika þegar
tjónvaldur er óþekktur og að miska-
bætur falli ekki undir ákvæðið.
Tilgangur ákvæðisins sé að tryggja
að lögreglumenn fái bætur fyrir
líkamstjón sem þeir hljóta í starfi
aðeins þegar tjónvaldur er óþekktur
og tjónþoli geti af þeim sökum ekki
snúið sér að honum með kröfur
sínar, eða fullreynt sé að hann fái
ekki greiddar bætur úr hendi tjón-
valds, þótt þekktur sé. í máli þessu
beini lögreglumaðurinn kröfu sinni
að tjónvaldi, slökkviliðsmanninum.
Þá teljist pilturinn sem hann átti í
átökum við meðvaldur að slysinu
með mótþróa sínum. Þannig séu
tveir tjónvaldar þekktir. Þá taki
þessi lagagrein einungis til fíártjóns
vegna líkamlegs tjóns, en ekki til
miskabóta. í þriðja lagi beri lög-
reglumaðurinn sjálfur að öllu leyti
eigin sök á meiðslum sínum þar sem
háttsemi hans hafí ekki verið for-
svaranleg miðað við allar kringum-
stæður.
Stefndi bæjarstjóri Hafnarfjarð-
ar krafðist sýknu og að honum yrði
tildæmdur málskostnaður. Krafan
var studd með því að stefndi bæri
enga ábyrgð á handarbrotinu. Kröf-
um væri beint að hónum á grund-
velli sakarreglunnar og því þyrfti
að sanna saknæma háttsemi á
slökkviliðsmanninn. Ósannað væri
að orsakasamband væri milli þess
að slökkviliðsmaðurinn lét snögga
vatnsgusu ganga á lögreglumann-
inn og þess að hann hrasaði og
datt. Hann hafi verið í átökum á
svelli og yrði ekki séð að vatns-
gusan hafi skipt sköpum um
hálkumyndun. Þá væri ljóst að gus-
unni hafí ekki verið beint gegn
lögreglumanninum sérstaklega,
heldur til að bægja óróaseggjum
frá. Því væri ekki annað upplýst
en að lögreglumaðurinn hafi meiðst
af óhappatilviljun eða að orsökin
væri átök við óróaseggi.
I niðurstöðu dómsins segir að það
verði að fallast á það að vara-
slökkviliðsstjórinn í Hafnarfirði beri
ekki sök á slysi lögreglumannsins.
Enda þótt skyndileg hálka hafi get-
að myndast af vatnsgusunni og
stefnandi misst fótanna á henni
verði ekki talið að það teljist
slökkviliðsmanninum saknæmt,
heldur fremur að lögreglumaðurinn
hafi meiðst fyrir óhappatilviljun, án
þess að sérstökum tjónvaldi verði
um kennt. Var bæjarstjóri Hafnar-
fjarðar því sýknaður af kröfum
mannsins og málskostnaður þeirrs
í milli felldur niður.
Hvað varðaði kröfur mannsins á
hendur fíármálaráðherra f.h. ríkis-
sjóðs segir í niðurstöðu dómsins að
lögreglumaðurinn eigi rétt til bóta
úr ríkissjóði samkvæmt ákvæði 2.
mgr. 5. gr. laga 56/1972 og með
vísan til fordæmis Hæstaréttar þyki
ekki ástæða til að undanskilja
miskabætur þessu lagaákvæði.
Lögreglumaðurinn hafi haft óþæg-
indi af því að honum var hægri
höndin ónothæf í fímm vikur og
meiðslum hans hafi fylgt þjáningar.
Því væri rétt að taka varakröfu
hans til greina. Voru honum því
dæmdar 25 þúsund krónur í bætur
úr ríkissjóði, sem var einnig gert
að greiða 25 þúsund krónur í máls-
kostnað.
Garðar Gíslason borgardómari
kvað upp dóminn. Lögmaður lög-
reglumannsins var Gylfí Thorlacius
hrl., lögmaður fíármálaráðherra f.h.
ríkissjóðs var Guðrún Margrét
Amadóttir, fulltrúi ríkislögmanns
og lögmaður bæjarstjóra Hafnar-
fjarðar f.h. bæjarsjóðs var Hákon
Amason, bæjarlögmaður.
Ríkisendurskoðun:
Frá framkvæmdavaldi
til löggjafarvalds
Spjallað við Halldór V. Sigurðsson, ríkisendurskoðanda
Ríkisendurskoðun hefur starf-
að - með einum eða öðrum hætti
- allar götur síðan íslendingar
fengu heimastjórn 1904. Fram
til 1931 fór endurskoðun á reikn-
ingum ríkisins og embættis-
manna fram á vegum sérstakrar
skrifstofu innan stjórnarráðsins.
Árið 1931, lög nr. 61, var endur-
skoðun ríkisins sett í eina heild,
endurskoðunardeild fjármála-
ráðuneytisins. Var hún þá í raun
sérstök stjórnardeild með sömu
stöðu og ráðuneyti. Förstöðu-
maður deildarinnar var skipaður
af fjármálaráðherra og heyrði
beint undir hann.
Síðasta lagabreytingin varð-
andi ríkisendurskoðun, þar til nú,
var gerð með lögunum um
Stjórnarráð Islands 1969. Þar er
í fyrsta sinn kveðið á í lögum að
ríkisendurskoðun sé sérstök
stjórnardeild. í þeim lögum er
einning fest nafnið ríkisendur-
skoðandi á forstöðumanni stofn-
unarinnar.
Með lögum nr. 12/1986, sem
komu til framkvæmda 1. janúar
sl., er Ríkisendurskoðun skilin
frá framkvæmdavaldinu (fjár-
málaráðuneytinu) og færð undir
iöggjafarvaldið (Alþingi). Þetta
er merkur viðburður í stjórn-
sýslu landsins, sem felur í sér
grundvallarbreytingu. Af þessu
tilefni leitaði Morgunblaðið upp-
lýsinga hjá Halldóri V. Sigurðs-
syni, rikisendurskoðanda,
varðandi þessa stofnun, Ríkis-
endurskoðun, verksvið hennar
og starfshætti.
Stofnun og stöðugildi
Stofnunin hefur 38 stöðugildi,
sagði ríkisendurskoðandi, en fimm
stöður eru ekki setnar, þar eð sér-
hæft fólk hefur ekki fengist til
starfa, þ.e. löggiltir endurskoðend-
ur, viðskiptafræðingar og bókhalds-
vant fólk. Sennilega veldur þar
mestu að við höfum laka samkeppn-
isstöðu, hvað launakjör varðar,
gagnvart hinum almenna vinnu-
markaði. Hin nýju lög færa hinsveg-
ar út verksvið stofnunarinnar.
Þessvegna er brýnna en áður að
fylla heimilaðar stöður. Stofnunin
þarf jafnframt að ráða til sín hag-
fræðing og 'lögfræðing, sem ekki
eru fyrir, til að geta sinnt, svo við-
unandi sé, verkefnum sínum.
Verksvið samkvæmt
nýjum lögum
Grundvallarbreytingin, samkvæmt
hinum nýju lögum, er sú, sagði
ríkisendurskoðandi, að hún starfar
eftirleiðis á vegum Alþingis, aðskil-
in frá framkvæmdavaldinu. Stjóm-
arskráin færir Alþingi í hendur vald
til að ákveða fjárveitingar ríkisins
með fjárlögum. Hin nýju lög styrkja
eftirlit löggjafans með framkvæmd
fjárlaga, sem fyrst fremst er í hönd-
um framkvæmdavaldsins.
Viðfangsefni Ríkisendurskoðun-
ar verða flest hin sömu, þó ný
bætist við. Stofnunin annast endur-
skoðun hjá ríkisstofnunum og þeim
aðilum öðrum, sem hafa með hönd-
um rekstur eða fjárvörzlu á vegum
ríkisins. Ennfremur eftirlit með
framkvæmd fjárlaga. Þá á ríkisend-
urskoðun að vera þingnefndum og
yfirskoðunarmönnum ríkisreikn-
ings til aðstoðar við störf er varða
fjárhagsmálefni ríkisins.
Það er mín skoðun, sagði ríkis-
endurskoðandi, að yfírskoðunar-
menn ríkisreiknings eigi að vera
alþingismenn, sem eðli máls sam-
kvæmt þekkja vel til reikningsins
og hugsanlegra athugasemda við
hann. Það gefur þinglegri umræðu
og umfjöllun um hann aukið gildi.
Til þess að svo megi verða þarf
annað tveggja stjórnarskrárbreyt-
ingu eða ákvörðun þingflokka um
slíkt vinnulag.
I 6. grein hinna nýju laga eru
verkefnin skilgreind svo að „ríkis-
endurskoðun skuli annast endur-
skoðun ríkisreiknings og reikninga
stofnana, sjóða og annarra aðila
þar sem kostnaður eða reiknings-
legt tap er greitt af ríkissjóði,
samkvæmt fjárlögum, eða öðrum
tekjum samkvæmt sérstökum lög-
um. Ennfremur skal ríkisendur-
skoðun annast reikninga fyrirtækja
og stofnana, sem rekin eru á ábyrgð
ríkissjóðs eða ríkissjóður á að hálfu
eða meira, þar með talin hlutafélög
og ríkisbankar.
Ríkisbankar eru, auk Seðla-
banka, Landsbanki, Búnaðarbanki
og Útvegsbanki. Bankamir lúta og
eigin endurskoðun og endurskoðun
ráðherraskipaðs endurskoðenda.
Meðal ríkisstofnana, sem falla
Halldór V. Sigurðsson, ríkisend-
urskoðandi.
undir þetta ákvæði eru Byggða-
stofnun, Framkvæmdasjóður,
Fiskveiðasjóður, Ríkisútvarp, Rík-
isspítalar, Orkustofnun o.fl.
Meðal fyrirtækja, sem ríkissjóður
á frá helft að fullu, má nefna Jám-
blendiverksmiðjau, Kísiliðju, Sjó-
efnavinnslu, Áburðarverksmiðju,
Sementsverksmiðju o.fl.
Reiknisskil og greinar-
gerðir
Ríkisendurskoðun getur krafist
reiknisskila af stofnunum, samtök-
um, sjóðum og öðrum aðilum, sem
fá fé eða ábyrgðir frá ríkinu. Þá
getur stofnunin kallað eftir greinar-
gerðum um ráðstöfun styrkja og
annarra framlaga úr ríkissjóði.
Ríkisendurskoðun getur jafn-
framt rannsakað reikningsskil
sveitarfélaga sem varða sameigin-
lega starfsemi ríkisins og sveitarfé-
laga, t.d. varðandi skólahald. Loks
getur stofnunin ranpsakað reikn-
ingsskil stofnana og félaga, sem
ríkjssjóður á hlut í.
I störfum sínum, samkvæmt 6.
grein laganna, getur stofnunin haft
aðgang að öllum gögnum, sem
máli skipta, þar á meðal fylgiskjöl-
um, skýrslum, bókum og bréfum.
Hún getur og krafíst upplýsinga
og gagna sem þýðingu hafa fyrir
störf hennar hjá aðilum, sem fá fé
eða ábyrgðir hjá ríkissjóði.
Stj órnsýsluendurskoð-
un
Lögin heimla og ríkisendurskoð-
un að framkvæma stjómsýsluend-
urskoðun hjá ríkisfyrirtækjum en í
þeirri endurskoðun felst að könnuð
er meðferð og nýting á ríkisfé. Hér
undir fellur m.a. stjómunarskipulag
stofnana. Slík skipulags- og hag-
ræðingarendurskoðun hefur raunar
áður farið fram á ríkisstofnunum,
t.d. Orkustofnun og Þjóðleikhúsi.
Viðskipti við endur-
skoðunarskrifstofur
Ríkisendurskoðun hefur heimild
til að fela endurskoðunarskrifstof-
um, sem starfa á almennum
markaði, að sinna ýmsum verkefn-
um fyrir sig, m.a. vegna ónógra
sérhæfðra starfskrafta innan stofn-
unarinnar.
Samstarf af þessu tagi hefur
gefíð góða raun.
Hlutur Alþingis
Síðast en ekki sízt mæla hin
nýju lög svo fyrir að Ríkisendur-
skoðun skuli vera Alþingi, þing-
nefndum og yfirskoðunarmönnum
ríkisreiknings til aðstoðar við störf
er varða fjárhagsmálefni ríkisins,
auk beins eftirlits með framkvæmd
fjárlaga. Þetta felst í framlagi sér-
hæfðra starfskrafta, upplýsingaöfl-
un og umsögnum.
Framangreind aðstoð varður í té
látin að beiðni forseta þingsins. Þá
geta og forsetar að eigin fram-
kvæði eða samkvæmt óskum
þingmanna krafíð ríkisendurskoð-
anda skýrslna um einstök mál, t.d.
ef spumingar vakna um, hvort
óeðlilega eða óvarfæmislega hafí
verið staðið að fésýslu af hálfu
þeirra er stjóma rekstri í almenn-
ingseign.
Þetta ákvæði um skýrslugjöf til
Alþingis felur í sér, eitt út af fyrir
sig, mikið aðhald gagnvart hvers
konar ríkisstofnunum og ríkisfyrir-
tækjum.
Óháð, sjálfstæð stofnun
Aðspurður sagði ríkisendurskoð-
andi að framkvæmd ríkisendur-
skoðunar í hinum ýmsu löndum
væri með mismunandi hætti. Flest
lönd fari þó eftir einni af þremur
meginleiðum: 1) Ríkisendurskoðun
er undir stjóm framkvæmdqvalds-
ins, 2) Ríkisendurskoðun er stofnun
þjóðþingsins, óháð framkvæmda-
valdi, 3) Ríkisendurskoðun er
nokkurskonar dómstóll, óháð bæði
þingi og framkvæmdavaldi.
I Austurríki, V-Þýzkalandi og
Sviss er ríkisendurskoðun dómstóll
að formi til, óháður bæði þjóðþingi
og framkvæmdavaldi ríkisins. Auk
hefðbundinnar endurskoðunar og
könnunar reikninga framkvæma
dómstólar þessir kerfísbundnar
rannsóknir á ákveðum málum, sér-
staklega í sambandi við hagræðing-
arkannanir.
Samstarf Ríkisendurskoðunar
við fjármálaráðuneyti og fíármála-
ráðherra hefur jafnan verið með
ágætum meðan stofnunin starfaði
í umboði ráðherra, sagði ríkisendur-
skoðandi. Engu að síður gera hin
nýju lög stofnunina óháðari og sjálf-
stæðari.
Með því að færa Ríkisendurskoð-
un frá framkvæmdavaldi til löggjaf-
arvalds fetum við í fótspor
íjölmargra grannríkja, þó nokkur
ríki, t.d. Finnland og Svíþjóð, haldi
enn ríkisendurskoðun innan fram-
kvæmdavaldsins.
Aðspurður kvaðst Halldór V. Sig-
urðsson, ríkisendurskoðandi, sem
nú hefur verið endurráðinn, sam-
kvæmt hinum nýju lögum, til að
sinna forstöðu stofnunarinnar
næstu sex árin, hafa sinnt þessu
embætti síðan 1969. Hann kvaðst
bjartsýnn á að hin nýju lög styrktu
stofnunina í þýðingarmiklu að-
halds- og eftirlitsstarfí.
sf.