Morgunblaðið - 11.02.1987, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. FEBRÚAR 1987 19
Suðuramtsins húss- og bú-
stjómarfélag stofnað 1837
Til „að efla sérhvað fyrir Suðuramtsins sveita- og sjávar-
búnað gott og nytsamlegt“
Ljósmynd/Búnaðarblaðið Freyr
Stjórn Búnaðarfélags íslands og búnaðarmálastjórij f.v.: Jónas Jóns-
son búnaðarmálastjóri, Steinþór Gestsson á Hæli, Asgeir Bjamason
í Ásgarði formaður og Hjörtur E. Þórarinssson á Ijöm.
SUÐURAMTSINS húss- og bú-
stjórnarfélag var stofnað 28.
janúar til 8. júlí 1837. Var það
fyrsta búnaðarfélag landsins.
Arið 1870 var nafni þess breytt
í Búnaðarfélag Suðuramtsins og
árið 1899 var nafninu breytt í
Búnaðarfélag íslands og starfs-
svæðið látið ná til alls landsins.
Hér á eftir verður lítillega sagt
frá stofnun félagsins:
Stofnað á afmælis-
degi konungs
Þórður Sveinbjörnsson háyfir-
dómari átti hugmyndina að stofnun
fyrsta búnaðarfélags landsins:
„Sönderamtets oeconomiske
Selskab". Fyrirmyndirnar voru
fengnar frá nágrannalöndunum,
aðallega í Konunglega danska land-
búnaðarfélaginu. Fundur til stofn-
unar félagsins var haldinn í
réttarhaldsstofu landsyfirréttarins
þann 28. janúar 1837, á „burðar-
degi vors allranáðugasta konungs
Friðriks sjötta". Þann sama dag
hafði verið safnað undirskriftum
allra stofnenda undir svokallaða
frumskrá, „með hverri félagið er
stofnað", eins og þar segir.
Stofnendur félagsins voru ellefu,
þar á meðal ýmsir af æðstu embætt-
ismönnum landsins, svo sem stift-
amtmaður, biskup, háyfirdómari,
sýslumenn og landlæknir en aðeins
tveir bændur.
f frumskránni er vikið að elsku
konungs á landinu og þeim velgem-
ingum, sem hann hafi sýnt því að
bæta búnaðarháttu á íslandi og
kjör fólksins. Þess er getið að bæði
rentukammerið og danska land-
búnaðarfélagið hafi fylgt dæmi
konungs með því að veita verðlaun
þeim sem sýndu viðleitni til að
bæta búskapinn. Þá er þess getið
að þeir íbúar Suðuramtsins sem
skrifa undir stofnskrána kunni ekki
betur að heiðra konung sinn á fæð-
ingardegi hans, en með því að
sameinast um stofnun félagsins,
með það markmið: „Að efla sérhvað
fyrir Suðuramtsins sveita- og sjáv-
arbúnað gott og nytsamlegt, upp á
hvöm þann hátt, sem í þeirra valdi
mætti standa."
Farið var all mörgum orðum um
góðan tilgang félagsins og að lokum
eru konungi sendar heillaóskir og
fyrirbænir á afmælinu. Fmmskráin
er færð inn í fundagerðarbók fé-
lagsins, næst á eftir frásögn af
aðdraganda að stofnun þess og er
hún þar bæði á íslensku og dönsku.
Á fýrsta fundinum var ákveðið
að bjóða öllum málsmetandi íbúum
Suðuramtsins að ganga í félagið
og þrír menn kosnir til að stjóma
því til bráðabirgða.
Hver er nytsemi
þúfnasléttunar?
Þann 5. júlí var síðan haldinn
framhaldsaðalfundur. Þar var lagt
fram framvarp að lögum fýrir fé-
lagið og kosin stjóm. í stjóm vora
kosnir: Þórður Sveinbjömsson for-
seti, sem í fyrstu var reyndar
nefndur aukaforseti til aðgreiningar
frá heiðursforseta, Stefán Gunn-
laugsson sýslumaður sem vár
gjaldkeri og Helgi Thordersen dóm-
kirkjuprestur ritari. Stiftamtmenh-
imir vora sjálfkjömir sem
heiðursforsetar félagsins fram til
ársins 1874, sá fyrsti L. A. de-
Krieger. Til 1899 vora svo lands-
höfðingjamir sjálfkjömir heiðurs-
forsetar, eða þar til Búnaðarfélag
íslands var stofnað.
Laugardaginn 8. júlí var fundin-
um framhaldið og var þá gengið frá
lögum félagsins og þar með endan-
lega gengið frá stofnun félagsins.
Á fundinum var samþykkt að gefa
út blað og ákveðið að auglýsa eftir
ritgerðum. Ritgerðarefni skyldi
vera svar við spumingunni: Hver
Forsetar/formenn Suðuramtsins
húss- og bústjórnarfélags
1837—1899) og Búnaðarfélags
slands (frá 1899) hafa eftirtaldir
verið í þessi 150 ár:
1837—1856 Þórður Sveinbjömsson,
háyfirdómari.
1856—1868 Séra Ólafur Pálsson.
1868-1901 Halldór Kr. Friðriks-
son, yfirkennari.
1901—1907 Þórhallur Bjamason,
biskup.
1907—1917 Guðmundur Helgason,
prófastur í Reykholti.
1917—1919 Eggert Briem, bóndi í
Viðey.
er nytsemi þúfnasléttunar og tún-
girðinga og hver er mismunur á
sléttum og girtum túnum og óslétt-
um og ógirtum. Þá skyldi strax
auglýsa að félagið veitti sex verð-
laun þeim mönnum í Suðuramtinu
sem sléttuðu 40 ferfaðma og girtu
samsvarandi reit.
í árslok 1837 vora félagsmenn
105 talsins en 320 árið 1899 þegar
1919—1923 Sigurður Sigurðsson
frá Draflastöðum.
1923—1925 Guðjón Guðlaugsson
frá Ljúfustöðum.
1925—1935 Tryggvi Þórhallsson,
ráðherra.
1935—1939 Magnús Þorláksson á
Blikastöðum.
1939—1951 Bjami Ásgeirsson á
Reykjum.
1951—1971 Þorsteinn Sigurðsson á
Vatnsleysu.
1971—1987 Ásgeir Bjarnason í
Ásgarði.
Arið 1923 var stofnað embætti
búnaðarmálastjóra og varð Sig-
félagið rann inn í Búnaðarfélag ís-
lands. Félagsmannaijöldi Búnaðar-
félags íslands var 573 árið 1904,
1.000 árið 1912, 1.780 árið 1920,
2.700 árið 1936 og 4.500 árið 1986.
Fyrsta hreppabúnaðarfélagið var
stofnað árið 1842, Búnaðarfélag
Bólstaðahlíðar- og Svínavatns-
hrepps, og hefur það starfað
samfellt síðan.
urður Sigurðsson frá Draflastöð-
um, sem þá var formaður
félagsins, fyrsti búnaðarmála-
sijórinn. Eftirtaldir hafa verið
búnaðarmálastjórar:
Sigurður Sigurðsson (1923—1926,
1930-1935).
Metúsalem Stefánsson
(1926-1935).
Steingrímur Steinþórsson
(1935-1950, 1956-1963).
Páll Zophoníasson (1950—1956).
Halldór Pálsson (1963-1964,
1965-1980).
Ólafur E. Stefánsson (1964).
Jónas Jónsson (frá 1980).
Forsetar/formeiin Búnaðarfélags
Islands og búnaðarmálasljórar
Frá ráðunautafundi 1980, Ólafur E. Stefánsson nautgriparæktar-
ráðunautur, Óli Valur Hansson garðyrkjuráðunautur, Sigurður
Blöndal skógræktarstjóri og Matthías Eggertsson ritstjóri Freys.
hafa búnaðarsamböndin ekki tök á
að hafa sérhæfða ráðunauta.
Starfssvið ráðunauta
Á undanfömum árum hefur Bún-
aðarfélag íslands haft ráðunauta á
eftirtöldum fagsviðum: Jarðrækt,
garðrækt og ylrækt, nautgriparækt,
sauðfjárrækt, hrossarækt og út-
flutningur hrossa, svínarækt, loð-
dýrarækt og fóðran loðdýra,
bútækni og byggingar, búvélar og
vatnsvirki, landnýting, hlunninda-
nýting og búnaðarhagfræði.
Auk þessa veita starfsmenn tölvu-
deildar, starfsfólk búreikningastofu,
ritstjórar Búnaðarblaðsins Freys og
Handbókar bænda svo og varahluta-
fulltrúi, margháttaðar faglegar
upplýsingar og leiðbeiningar.
Störf allra ráðunauta era fjölþætt
en jafnframt allbreytileg eftir starfs-
sviðum. Allir veita þeir fjölþættar
leiðbeiningar er þeir mæta á fundum
og heimsækja bændur, með viðtölum
á skrifstofum sínum eða bréfaskrift-
um, með skrifum í Frey eða önnur
rit eða í búnaðarþáttum útvarpsins.
Jarðræktarráðunautar og bú-
tækniráðunautur era trúnaðarmenn
við skipulagningu, úttekt og greiðsl-
ur framlaga til jarða- og húsabóta.
Búfjárráðunautar era dómarar á
búfjársýningum, hafa yfirumsjón
með skýrsluhaldi um búféð og hafa
forystu í kynbótastarfseminni, svo
nokkuð sé nefnt.
Störf að fram-
kvæmd laga
Búnaðarfélag Islands fær nær
allt starfsfé sitt úr ríkissjóði. Með
því og framlögum ríkisins til starf-
semi héraðsráðunauta ber ríkið
meirihlutann af kostnaði við leið-
beiningaþjónustu landbúnaðarins, en
víðast erlendis er hún alfarið kostuð
af ríkinu.
Samhliða leiðbeiningaþjón-
ustunni, og að hluta í tengslum við
hana, hefur Búnaðarfélag íslands
verið falin framkvæmd margra og
umfangsmikilla lagabálka. Sú starf-
semi lýtur yfirstjóm landbúnaðar-
ráðherra og era því störf
Búnaðafélagsins mjög tengd land-
búnaðarráðuneytinu.
Endurmenntun
Búnaðarfélag íslands og Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins halda
árlega vikulangan fræðslu- og um-
ræðufund, svonefndan Ráðunauta-
fund. Velflestir fagmenn sem þjóna
landbúnaðinum, svo sem héraðs-
ráðunautar, ráðunautar BÍ, sérfræð-
ingar Rala, tilraunastjórar, kennarar
bændaskólanna og garðyrlq'uskólans
svo og starfsmenn nokkurra annarra
stofnana, sitja jafnan ráðunauta-
fundi. Á ráðunautafundum era
kynntar niðurstöður frá tilrauna- og
rannsóknastarfinu í landinu sem og
erlendar og innlendar nýjungar í
landbúnaði og fjölmargt annað er
leiðbeiningaþjónustuna varðar.
Ráðunautafundir hafa nú verið
haldnir reglubundið í meira en 30
ár og hafa reynst mjög gagnlegir.
Auk ráðunautafunda era oft
haldnir fundir eða námskeið um af-
mörkuð efni innan landbúnaðarins,
svo sem um málefni einstakra bú-
greina eða þegar kynna þarf eða
undirbúa sérstök viðfangsefni. Oft
era slíkir fundir eða námskeið haldin
í samvinnu við bændaskólana og
rannsóknarstarfsemina.
Aðild að ýmsum stjómum
Búnaðarfélag Islands á aðild að
stjómum ýmissa stofnana land-
búnaðarins og nefndum er vinna að
málum þess. Má þar nefna stjómir
Rannsóknastofnunar landbúnaðar-
ins, Stofnlánadeildar landbúnaðar-
ins, Lífeyrissjóðs bænda og
Bjargráðasjóðs. Fulltrúar BÍ sitja í
Tilraunaráði landbúnaðarins og
Rannsóknaráði ríkisins og ýmsum
fagnefndum öðrum.
Erlend samskipti
Búnaðarfélag íslands tekur þátt
í margháttuðu félagslegu og faglegu
samstarfi með öðram þjóðum. Það
er aðili að Norrænu bændasamtök-
unum (NBC) ásamt Stéttarsam-
bandibænda o.fl., Búfjárræktarsam-
bandi Evrópu (EAAP),
Evrópusambandi eigenda íslenskra
hesta (FEIF) og auk þess ýmsum
fagnefndum. Starfsmenn BI taka
mikinn þátt í störfum Félags nor-
rænna búvísindamanna (NJF) og era
þar í stjómum deilda og undir-
nefnda, auk þess sem þeir hafa
ýmis önnur samskipti við stéttar-
bræður á Norðurlöndum og víðar.
Önnur starfsemi
Búreikningastofa landbúnaðar-
ins starfar eftir sérstökum lögum
og er BÍ falinn rekstur hennar. Auk
forstöðumanns starfa við hana tveir
fulltrúar í fullu starfi og tveir í hluta-
starfi. Þeir bændur er halda vilja
búreikninga fá til þess faglega að-
stoð frá Búreikningastofunni og
senda síðan reglubundið inn til stof-
unnar framgögn og skýrslur sem
farið er yfir og búin era tij skráning-
ar og uppgjörs í tölvu BI.
Tölvudeild hefur verið starfrækt
hjá BÍ um árabil, en um tuttugu ár
era nú liðin síðan farið var að gera
upp búij árræktarskýrslur og síðan
búreikninga í tölvu á vegum félags-
ins.
BÍ á nú tölvu á móti Framleiðslu-
ráði landbúnaðarins og sér tölvu-
deildin um uppgjör á öllum skýrslum
er félaginu berast en þær era auk
þeirra sem að framan era nefndar:
jarðræktarskýrslur, forðagæslu-
skýrslur, sæðingaskýrslur og gögn
forfalla- og afleysingaþjónustu, auk
þess sem allt bókhald á vegum fé-
lagsins er fært þar.
Nautastöð er rekin af BÍ á
Hvanneyri og nautauppeldisstöð í
Þorleifskoti í Hraungerðishreppi. Öll
starfsemi að kynbótum í nautgripa-
rækt er bundin við þessar stöðvar
þar sem um 80% af mjólkurkúm í
landinu era sæddar við nautum sem
hafa verið á stöðinni.
Stóðhestastöð ríkisins er rekin
í Gunnarsholti á Rangáraöllum. Til-
gangur hennar er að ala upp og
temja stóðhesta og fá á þá dóma.
Veiðistjóri. Embætti veiðistjóra
er vistað hjá Búnaðarfélagi íslands.
Veiðistjóri starfar eftir lögum um
eyðingu refa og minka og vinnui
einnig að eyðingu vargfugla.
Útgfáf ustarf semi
Gildur þáttur í fræðslu- og leið-
beiningastarfsemi Búnaðarfélags
Islands er útgáfa á fræðsluefni. Það
gefur út Búnaðarblaðið Frey í sam-
vinnu við Stéttarsamband bænda.
Freyr kemur út hálfsmánaðarlega
og flytur efni um fag- og félagsmál
bænda.
Búnaðarritið kemur út einu sinni
á ári. Þar era birt Búnaðarþingstíð-
indi, skýrslur um starfsemi Búnaðar-
félagsins, þ.á.m. starfsskýrslur
ráðunauta og annarra fastra starfs-
manna. Auk þess birtast þar greinar
faglegs efnis.
Handbók bænda er gefin út ár-
lega. Þar birtast margháttaðar
leiðbeiningar og grandvallarapplýs-
ingar um landbúnaðinn auk leið-
beinandi greina um einstaka þætti
í búskap. I henni er birt ítarleg skrá
yfir allar stofnanir landbúnaðarins
og ýmsa starfsemi honum tengda.
Fræðslurit era gefin út við og
við um einstök efni eftir því sem
ástæða þykir til.
Sérrit um niðurstöður frá sýning-
um og úr skýrsluhaldi í sauðQár-
og nautgriparækt o.fl. hafa komið
út hin síðari ár.
Búreikningastofa landbúnaðarins
gefur árlega út skýrslu um niður-
stöður búreikninga. Þar birtist
samandregið yfirlit yfir helstu þætti
sem lesa má úr niðurstöðum þeirra.
Bókaútgáfa hefur alla tíð verið
nokkur á vegum Búnaðarfélags Ís-
lands og hafa verið gefnar út jafnt
fagbækur og sögulegar heimildir
varðandi landbúnaðinn.
Bændahöllin
Miðstöð Búnaðarfélags íslands er
í Bændahöllinni við Hagatorg í
Reykjavík. Félagið er eigandi húss-
ins að 2/s hlutum á móti Stéttarsam-
bandi bænda. Þar er ráðunautaþjón-
usta félagsins til húsa að mestu leyti
svo og almenn afgreiðsla þess. Þar
er einnig Búreikningaskrifstofan og
embætti veiðistjóra. Þar era einnig
skrifstofur Stéttarsambands bænda
og Framleiðsluráðs landbúnaðarins.
Bændasamtökin reka Hótel Sögu
sem nýtir mestan hluta hússins og
er stærsta hótel landsins.
Sjá bls. 40.