Morgunblaðið - 09.04.1987, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. APRÍL 1987
„Það er aðeíns mn
tvo kosti að velja“
eftir Hannes H.
Garðarsson
Eitt mesta vandamál íslenska
þjóðfélagsins er það mikla umburð-
arlyndi sem kjósendur hafa sýnt
ákveðnum stjómmálamönnum á
undanfömum árum. í skjóli þess
umburðarlyndis hafa sumir þeirra
dregið kjósendur á asnaeymnum
og stundum svo langt að þjóðar-
skútan hefur fengið á sig brotsjó
og sjálfstæði þjóðarinnar hefur
verið í mikilli hættu.
Fáir þessara manna láta sér það
þó að kenningu verða þó að dug-
leysi þeirra verði lýðum ljóst og
nöfn þeirra verði skráð á spjöld
sögunnar vegna þess fárs sem þeir
lögðu á þegnana, heldur halda
þeir áfram að níðast á umburðar-
lyndi kjósenda og afhjúpa á þann
hátt samviskuleysi sitt gagnvart
fólkinu. Einn þessara manna er
Svavar Gestsson formaður Al-
þýðubandalagsins, fyrrum verka-
lýðsflokks.
Ég hélt lengi vel á því kjörtíma-
bili sem nú er að ljúka að Svavar
væri hættur afskiptum af stjóm-
málum og helgaði líf sitt iðrun og
yfirbót en þar óð ég greinilega í
villu og svíma því að nú nýverið
geystist Svavar úr felum fram á
rityöllinn-og að sjálfsögðu er tilefn-
ið komandi a.lþingiskosningar.
Ekki hefur Svavar neitt nýtt fram
að færa nú frekar én áður heldur
hefur hann dustað rykið af sínum
gömlu ritsmíðum frá kosningabar-
áttunni 1978, breytt orðalagi
örlítið og í stað nafnsins Geir
Hallgrímsson er nú komið nafnið
Þorsteinn Pálsson. Að venju byrjar
Svavar greinar sínar og ræður á
persónulegu níði í garð formanns
Sjálfstæðisflokksins, enda er per-
sónuníð einkenni þeirra sem hafa
vondan málstað að verja og reyna
því í örvæntingu að leiða talið frá
raunvemleikanum, en að öðru leyti
sýnir Svavar kjósendum þá fyrir-
litningu að bjóða svikin loforð til
sölu.
Það er ekki ætlun mín með þessu
greinarkomi að gera persónuníð
Svavars í garð formanns Sjálf-
stæðisflokksins að umtalsefni, því
að slíkur munur er á þessum tveim-
ur persónum í orðum og athöfnum
að það er óþarfí en hins vegar fínn
ég mig knúinn til að fjalla aðeins
um þau loforð sem Svavar býður
nú upp á og eru þau sömu og
hann gaf og fékk tækifæri til að
standa við á árunum 1978—83.
Við sem þekkjum söguna og
munum greinar og ræður Svavars
frá árunum 1977—78 vitum hve
innihaldslaus og ósönn skrif em
þama á ferðinni og hve mikla
hættu það hefur í för með sér fyr-
ir íslensku þjóðina ef Alþýðubanda-
lagið kemst aftur í sömu aðstöðu
og árið 1978, að fá tækifæri til
að halda í stjómartaumana á ís-
landi. Að vísu er ég sannfærður
um að innan fárra ára muni Al-
þýðubandalagið heyra sögunni til,
en í dag em viss hættumerki á
lofti eftir dramatískar uppákomur
í pólitíkinni og skoðanakannanir í
framhaldi af þeim, sem sýna að
margir ætla að leika miskunnsama
Samverjann á kjörstað og á þann
hátt auka á þá hættu að mynduð
verði ríkisstjóm margra smáflokka
sem stundi hrossakaup á kostnað
þjóðarhagsmuna. Verði úrslit
kosninganna með þeim hætti er
ég nefndi er ljóst að ekki mun líða
langur tími þar til sami glundroð-
inn og óreiðan mun ríkja hér á
landi og þegar vinstri stjómin
hrökklaðist frá völdum árið 1983.
Kosningabaráttan árið 1978 átti
sér langan aðdraganda og ætla ég
að lýsa því aðeins nánar. Þegar
ríkisstjóm Geirs Hallgrímssonar
var mynduð árið 1974 eftir vinstri-
flokkastjómina, sem ríkti árin
1971-74, geisaði mikil verðbólga
hér á landi og efnahagslíf þjóðar-
innar var í molum. Þá var ljóst að
grípa þurfti til raunhæfra aðgerða
til að rétta við þjóðarskútuna og
öllum var ljóst að þær aðgerðir
myndu. kosta einhveijar fómir s.s.
minnkandi kaupmátt almennings.
Eftir tveggja ára baráttu hillti loks
undir batnandi efnahagsástand og
menn gerðu sér vonir um að bráð-
lega rættist úr erfiðleikunum en
ljóst var þó að beita þurfti ýtmstu
varfæmi. Á þessum punkti sá Al-
þýðubandalagið sér leik á borði til
að skapa óróa og upplausn og fékk
til þess stuðning frá Alþýðuflokkn-
um sem einnig var í stjómarand-
stöðu þetta kjörtímabil en
sameiginlega réðu þessir flokkar
verkalýðsforystunni að mestu leyti.
A-flokkamir hófu nú mikla baráttu
og notuðu aðstöðu sína í verkalýðs-
forystunni til að kynda undir
kröfugerð verkalýðshreyfíngarinn-
ar. Allar spár sögðu að á árinu
1977 myndu þjóðartekjur aukast
um 3—5% en með góðæristali og
undirróðursstarfsemi tókst A-
flokkunum að etja verkalýðsforys-
tunni út í það að leggja fram
kröfur upp á 3ja stafa prósentutöl-
ur. Þau átök sem fylgdu í kjölfarið
eru eitt besta dæmi seinni ára um
pólitíska misnotkun verkalýðs-
-hreyfíngarinnar því að öllum var
það jafn ljóst að sú kröfugerð sem
lögð var fram var gjörsamlega út
í hött og til orðin í þeim eina til-
gangi að fella ríkisstjómina.
Stjómvöld og vinnuveitendur
reyndu að benda á hættuna sem
af þessum kröfum myndi leiða en
pískaðir af A-flokkunum stóðu
verkalýðsforingjamir sem fastast
á kröfum sínum og eftir mikil átök
sem ollu miklu tjóni voru vinnuveit-
endur neyddir til að skrifa undir
samninga og þá með loforðum
ríkisstjómarinnar um úrbætur,
m.a. í skattamálum og frekari nið-
urgreiðslum.
Þessir samningar, oftast kallaðir
sólstöðusamningamir, voru undir-
ritaðir 22. júní 1977 og gáfu
ASÍ-félögunum 28% hækkun á
launum og frá upphafí til loka árs
gáfu þeir um 60% launahækkun
sem var mesta hækkun launa frá
1942!
Allir aðilar vissu að þessar
launahækkanir voru langt umfram
aukningu þjóðartekna og að verið
væri að skrifa upp á innistæðu-
lausar ávísanir með þessum
samningum en um annað var ekki
að ræða vegna þess skaða sem
þegar var orðinn og þeirra hör-
munga sem í stefndi með áfram-
haldandi aðgerðum verkalýðsfor-
ingjanna. Þessa samninga ætla ég
ekki að rekja frekar þó að full
ástæða sé til, en í framhaldi af
Hannes H. Garðarsson
„Þegar Sjálfstæðis-
f lokkurinn settist í
ríkisstjórn árið 1983
voru ýmsar blikur á
lofti í atvinnumálum
vegna dugleysis fyrri
stjórnar. Atvinnufyrir-
tækin voru í sárum og
atvinnuleysi blasti við
en með ábyrgum og
markvissum aðgerðum
hefur þessari þróun
verið snúið við.“
þeim var ríkisstjómin nauðbeygð
að grípa til aðgerða sem auðvitað
mæltust illa fyrir hjá almenningi
þrátt fyrir þjóðamauðsyn og með
þær aðgerir sem stjómvöld voru
neydd til að framkvæma eftir
þvingunarsamninga A-flokkanna
fóru stjórnarflokkamir í kosninga-
baráttu árið 1978.
Kosningabaráttan árið 1978 var
á þann hátt lík þeirri er nú stend-
ur yfír að hún var þmngin tilfínn-
ingahita og umræðum um
persónur þó að þjóðamauðsyn
væri á málefnalegri umræðu um
framtíð þjóðarinnar. Alþýðuflokk-
urinn átti stærstan þátt í því að
hleypa tilfínningahitanum í um-
ræðuna því að frambjóðendur hans
vom þá sem nú samansafn tæki-
færissinna sem vegna málefnafá-
tæktar réðust á persónur manna
og vörpuðu upp mörgum óþrifaleg-
um tilgátum um tengsl ákveðinna
manna við ýmis sakamál sem vom
mikið í umræðunni á þessum ámm.
Því miður létu margir blekkjast
af þessum lágkúmlega málflutn-
ingi alþýðuflokksmanna og Al-
þýðuflokkurinn fítnaði eins og
púkinn á Ijósbitanum í öllum skoð-
anakönnunum. En kratar áttu eftir
að iðrast aðferða sinna því þegar
talið var upp úr kjörkössunum kom
í ljós að kjósendur fólu Alþýðu-
flokknum að halda í stjómartauma
landsins ásamt öðmm og standa
við stóm orðin úr kosningabarát-
tunni, en þegar á reyndi kom
dugleysi krata í ljós því þegar
fyrstu vandamálin blöstu við ríkis-
stjóminni hlupu þeir frá allri
ábyrgð með smán, en það er harm-
saga sem ég rek ekki frekar.
Alþýðubandalagið notfærði sér
að sjálfsögðu tilfinningabálið í
kosningabaráttunni og beitti öllum
ráðum til að auka sem mest á
glundroðann. Aðalslagorð Alþýðu-
bandalagsins í kosningabaráttunni
var „Samningana í gildi“ en að
sjálfsögðu flögguðu Svavar og fé-
lagar einnig fjölda annarra loforða
að venju og loksins kom að því að
árangur misnotkunar á verkalýðs-
hreyfíngunni skilaði sér og Al-
þýðubandalagið komst til valda.
Alþýðubandalagið fékk í sinn hlut
mikilvæg ráðuneyti og stóra stund-
in var mnnin upp, þ.e. að standa
við loforðin sem gefín vom í kosn-
ingabaráttunni.
Fljótlega kom þó í ljós hve slag-
orð duga skammt þegar í alvömna
er komið og Alþýðubandalagið
undir stjóm Svavars Gestssonar
sem hrópaði „Samningana í gildi“
fyrir kosningar sýndi nú á sér rétta
andlitið og á kjörtímabilinu vom
verðbætur á laun skertar 14 sinn-
um! Ég endurtek 14 sinnum og
launþegum var troðið dýpra í svað-
ið en dæmi em um síðan á
kreppuárunum. Alþýðubandalagið
sem lofaði lækkun skatta, aukinni
velferð og ábyrgð í ríkisfjámtóltum
fékk fjármálaráðuneytið í sim nlut
og Ragnar Amalds tók við því
embætti í 35% verðbólgu sem var
viðráðanleg fyrir ábyrga ríkis-
stjóm, en undir stjóm Alþýðu-
bandalagsins var sett Evrópujnet
í verðbólgu sem mældist 130% árið
1983 og stefndi mun hærra.
Eftir ijármálaóstjóm Alþýðu-
bandalagsins í lok kjörtímabilsins
1983 blasti við rekstrarstöðvun
Qölda fyrirtækja og mikið atvinnu-
leysi var yfírvofandi. Erlendar
skuldir vom komnar yfír 60% af
þjóðarframleiðslu og stefndu mun
hærra og sjálfstæði' þjóðarinnar
var í meiri hættu en dæmi em til
Hvað viljum við?
eftirPál V.
Daníelsson
Kosningabaráttan er nú í há-
marki. Mikill ijöldi lista er í boði.
Gömlu flokkamir fella slíkt undir
glundroða. Þeir hafa talið sig eiga
nokkurskonar einkarétt á pólitík og
virðast ekki skilja hvað er að ger-
ast. En fólk sem hefur fylgst
sæmilega með málum og lagt á þau
hleypidómalaust mat undrast ekki
svo mjög. Það hefur ekki sem skyldi
verið hlustað á þær raddir, sem
vildu í raun aukið frelsi einstakl-
ingsins og byggðarlaganna, heldur
hefur ráðið ferð miðstýringarárátta
og valdabarátta gömlu stjómmála-
flokkanna undanfarin ár og áratugi
og þegar böndin hafa verið nýtt og
að hert svo að undan særi þá hlýt-
ur eitthvað að bresta.
Enginn einn flokk-
ur á sök
Enginn einn flokkur skal sak-
felldur í þessu efni. Þeir hafa hver
um sig hert sína píramídastjóm og
hinn almenni kjósandi hefur stöðugt
haft minni og minni áhrif á stefnu-
mótun innan síns flokks og
hugmyndir manna, sem fram koma,
eru ekki skoðaðar eða ræddar við
viðkomandi, heldur fara þær ein-
faldlega í „salt“. Flokkamir hafa
því meira og minna hálfdauða
líkami enda þótt þeir reyni að hafa
sæmilegt málfar og fallega hár-
greiðslu þegar þeir leita eftir
atkvæðum kjósenda.
En hvað er það
sem við viljum?
Ég held að allir séu með því
marki brenndir að vilja fá að ráða
sem mestu um sitt daglega líf.
Málefni þess umhverfís, sem við
hrærumst í, þurfa að vera undir
stjóm okkar, sem þar búum. Fólk
á ekki að þurfa að komast á þing
til að fá því ráðið hver kennir böm-
um þess eða byggir dagheimili og
leikskóla o.fl. Slík stjómun á að
veraí höndum viðkomandi byggðar-
lags. Þess vegna þarf að flytja
fjölmörg verkefni frá ríki til ein-
staklinga og byggðarlaga. En það
verður einnig að flytja Ijármagnið.
„Við komumst því ekki
hjá því, eigi vel að fara,
að skila fjármagninu og
valdinu yfir eigin mál-
um til byggðarlaganna
og tryggja þeim aukið
sjálfstæði í stjórnar-
skrá.“
Þessi mál geta ekki lengur verið
blaður eitt. Á hnútinn verður að
höggva. Að þessu hefur verið reynt
að vinna innan gömlu flokkanna en
árangur er lítill og langlundargeðið
er brostið hjá fjölmörgu fólki.
Dreifbýlið í hættu
Nú er svo komið að allt útlit er
fyrir að heilu byggðarlögin fari í
auðn. Þar á margt fólk aleigu sína
bundna. Fólk, sem búið er að vinna
ötullega að uppbyggingu þjóðfé-
lagsins um lengri eða skemmri
Páll V. Daníelsson
tíma. Og þótt reikningsglöggum
mönnum takist að reikna út eftir
höfðatölureglu að atkvæðisréttur
þess vegi þungt miðað við þétt-
býlismanninn, þá er valdið í þétt-
býlinu. Það hefur aflið til þess að
toga og soga til sína bæði fjármuni
og völd. Er hægt að lá fólki þótt
það gefíst upp á þeim flokkum og
mönnum, sem þykjast vera að leysa
þess mál en Htið eða ekkert miðar
í áttina til meira frelsis og sjálfs-
stjómar í eigin málum.
Við þurfum á land-
inu öllu að halda
Landið okkar er ekki stórt. Þó
er það ólíkt að gæðum, eitt er betra
hér, annað á öðmm stað. En við
þurfum á því öllu að halda. Og sé
til lengri tíma litið verður það sam-
eiginlegt hagsmunamál bæði dreif-
býlis og þéttbýlis að ekki skapist
landauðn.
Við komumst því ekki hjá því,
eigi vel að fara, að skila fjármagn-
inu og valdinu yfír eigin málum til
byggðarlaganna og tryggja þeim
aukið sjálfstæði í stjómarskrá. Enn-
þá hefur ekki tekist að setja
lýðveldinu heilsteypta stjómarskrá
og ég er orðinn sannfærður um að
það verður ekki gert af alþingis-
mönnum svo vel fari enda óeðlilegt
að þeir hafí meira eða minna sjálf-
dæmi um að móta starfssvið sitt,
ákvarða réttindi sín og völd. Lítill
vafí er á því að þjóðin vill og á að
marka verksvið þeirra og það hefur
oft komið fram að hún vill fækka
þingsætum og gera Alþingi virkara
og að yfír því hvíli meiri reisn en er
í dag. Hér hefur almenningur litlu
fengið að ráða til þessa og svo virð-
ist sem margir eigi von í nýjum
flokkum út úr stöðnuðu og hug-
sjónasnauðu flokkakerfí.
Höfundur er viðskiptafræðingur.