Morgunblaðið - 28.04.1987, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. APRÍL 1987
Verkamannabústaðir
eftirHarald
Jónasson
Allt frá því að samtök verkalýðs
komust á legg hér á landi á fyrstu
áratugum aldarinnar hefur það
verið baráttumál forystumanna
þeirra að koma upp og efla sér-
stakan byggingarsjóð alþýðunnar.
Vöxtur þessa sjóðs og viðgangur
hefur haft mikið vægi í lausn erf-
iðra vinnudeilna, þar sem til varð
að koma íhlutun stjómvalda og
skuldbindandi fýrirheit um aukin
framlög til sjóðsins. Þessi sjóður
gat í tímans rás veitt æ fleiri
meðlimum verkalýðsfélaga hag-
stæð lán, sem námu 80% af
byggingarkostnaði íbúðar, og skil-
yröi fyrir lánsrétti rýmkuðust
þannig, að nú eiga allir láglauna-
menn kost á lánum úr sjóðnum,
svo lengi sem fé hrekkur til á
hverjum tíma.
í upphafí þótti eðlilegt og sjálf-
sagt að setja hömlur á eignarrétt
manns yfír íbúð í verkamannabú-
stöðum. Þær kvaðir eru enn við
lýði og jafnvel harðari en nokkru
sinni, sbr. lög nr. 60/1984 og
reglugerð nr. 89/1985. Enda þótt
viðkomandi kaupandi íbúðar í
verkamannabústöðum fái afsal
fyrir íbúð sinni, að greiddum
fímmta hluta kaupverðsins í út-
borgun, og teljist þaðan í frá
eigandi íbúðarinnar er eignarrétt-
ur hans nánast að engu gerður.
Hann hefur allar skyldur eiganda,
svo sem að greiða útborgun og
afborganir, vexti og vísitöluálag
af láninu stóra, hann kostar við-
hald eignarinnar, greiðir af henni
fasteignagjöld og hvers konar
skatta, hann tekur þátt í greiðslu
sameiginlegs kostnaðar, sem til
fellur í fjölbýlishúsi o.s.frv. Á
móti kemur að hann nýtur óskor-
aðs búseturéttar og hefur forræði
eignarinnar út á við.
Þessi þunga kvöð á íbúð í verka-
mannabústöðum þarf ekki að
koma illa við þann, sem býr í sömu
íbúð 30—40 ár. En komi upp þau
atvik, að hann vilji og þurfí að
selja íbúð sína gegnir öðru máli.
Samkvæmt gildandi lagaákvæðum
á hann sem seljandi aðeins rétt á
endurgreiðslu þess Qár, sem hann
hefur lagt í eignina, auk verðbóta
af upphæðinni frá greiðsludegi til
söludags. Hann þarf að gjalda 1%
af framreiknuðu verði eignarinnar
(upphaflegt verð plús vísitöluálag)
í fymingu hvert ár eignar-
haldstímans að 20%, síðan er
heimilt að lækka fymingu niður í
V2% á ári. Ef framreiknað verð
íbúðarinnar er hærra en gerist um
sams konar íbúðir í viðkomandi
sveitarfélagi skal afskrifa verð
íbúðarinnar uns markaðsverði er
náð, og afskrifast þá einnig eignar-
hluti seljanda samsvarandi. Sé hins
vegar markaðsverð hærra en út-
reiknað verð íbúðarinnar þegar sala
fer fram nýtur seljandi þess ekki,
heldur skal hagnaður, sem verða
kann af sölu eldri íbúða í verka-
mannabústöðum, renna óskiptur til
Byggingarsjóðs verkamanna.
Enda þótt svokölluðum eigendum
íbúða í verkamannabústöðum sé
heimilt að veðsetja íbúð sína er í
raun ekkert að veðsetja, vegna
kvaðarinnar. Svo lengi sem hún
hvílir á eigninni, er ekki litið við
verðbréfum með slíku veði á hinum
almenna verðbréfamarkaði, og gild-
ir einu þótt eftirstöðvar láns séu
hverfandi.
Ekki er eiganda heimilt að leigja
út íbúð sína í verkamannabústöðum
án samþykkis stjómar verka-
mannabústaða, sem þá ræður
leiguupphæð og leigutíma, og liggja
við harðneskjuleg viðbrögð, ef ekki
er farið að settum reglum. Er þá
heimilt að gjaldfella lánið stóra, sem
táknar í reynd missi íbúðar, og fella
skal niður verðbætur til íbúðareig-
anda þann tíma, sem íbúðin er leigð
án heimildar.
Hafi íbúð í verkamannabústað
verið í eigu sama eiganda í 30 ár,
samfellt, er eiganda heimilt að selja
íbúðina á fijálsum markaði, enda
greiði hann upp áhvílandi, upp-
færðar eftirstöðvar Byggingar-
sjóðs verkamanna og/eða
Byggingarsjóðs ríkisins. Uppfærsla
á eftirstöðvum láns táknar að lánið
haldi upphaflegu hlutfalli sínu í
verði íbúðarinnar á hveijum tíma,
enda þótt slík ákvæði sé ekki að
fínna í veðskuldabréfí eða afsali.
Þeir eru orðnir fjölmargir íbúðar-
eigendumir, sem kaupskylda eða
forkaupsréttur stjómar verka-
mannabústaða hefur bitnað illa á,
miðað við væntingar. íbúðin hefur
verið metin langt undir markaðs-
verði og upphaflegt lán metið sem
hátt hlutfall af matsverði. Afskrift-
ir nema 1% á ári og færð seljanda
til gjalda, hann þarf að greiða
kostnað af mati á skilaástandi íbúð-
ar, klára sig af gjöldum vegna
sameignar o.fl., og loks þarf hann
að greiða kaupandanum, stjóm
verkamannabústaða f.h. viðkom-
andi sveitarfélags, sölulaun. í
langflestum tilfellum halda seljend-
ur þó einhveijum hluta söluverðs
eftir. Af hálfu kaupanda, sijómar
verkamannabústaða, má á það
Markus
tískuhús
Austurstræti 1 Oa, 4. hæð. Sími 22226.
Haraldur Jónasson
„ Vissulega eiga að vera
til félagslegar íbúðir,
en þær á ekki að tengja
með nafngift stétt
verkamanna, sem hefur
fulla reisn meðal stétta,
og síst á það við um
þann verkalýð, sem
samkvæmt opinberum
skýrslum er dugmestur
allra lýða.“
benda, að þegar upp er staðið hafi
viðkomandi íbúðareigandi sloppið
mun betur með slíkum kaupum en
sem leigjandi á hinum fijálsa leigu-
markaði. Eftir að hafa ráðið fram
úr útborguninni hafí afborganir,
vextir og vísitöluálag ekki verið
nema brot af almennri húsaleigu.
Það má til sanns vegar færa. Hins
vegar eru til um það skjalfest dæmi,
að einstaka seljandi íbúðar í verka-
mannabústöðum hafí fengið fullt
markaðsverð fyrir íbúð sína, þrátt
fyrir kvöðina, eftir rökföst and-
mæli, og jafnvel komist betur út
úr slíkri sölu en unnt var á fijálsum
markaði.
Þeir menn, sem lent hafa alvar-
lega upp á kant við „verkamanna-
bústaðakerfið“ og gaumgæft sína
réttarstöðu, vilja fullyrða að fyrr-
verandi eigendur kvaðaríbúða í
verkamannabústöðum eigi þar fólg-
inn fjársjóð. Ef þar er átt við annars
vegar það verð, sem eigandi
kvaðaríbúðar fær endanlega í hend-
[rtuœeátil
mm
FERÐASKRIFSTOFAN
POLARIS r‘m
Kirkjutorgi 4 Simi622 011
ur, og hins vegar við raunhæft
markaðsverð er hér um að ræða
miklar upphæðir. í verkamannabú-
stöðum í Reykjavík einni eru hátt
á þriðja þúsund íbúðir. Skipti helm-
ingur þeirra um eiganda einu sinni
eða oftar, þá má gera sér í hugar-
lund slíka umsetningu. Með tilkomu
lánskjaravísitölu í lok áttunda ára-
tugarins sýnist ekki vera þörf á því
að beita umdeildum reikniaðferðum
um þær íbúðir sem risu eftir það
eða voru endurseldar.
Nú er svo komið á árinu 1987,
að hið almenna húsnæðislánakerfí
veitir hveijum sem er, að fullnægð-
um eðlilegum skilyrðum, möguleika
á láni til 40 ára fyrir allt að 70%
af verði nýrrar eða eldri íbúðar.
Með núverandi kaupmætti launa
getur hver fullhraustur verkamaður
komið sér upp eigin húsnæði á fáum
misserum, ef hann vill á sig leggja
nokkum spamað, en bankar bjóða
nú upp á fijálsa spamaðarláns-
samninga. Sem dæmi má nefna að
ung hjón, sem hafa metnað um eig-
ið húsnæði, geta eftir tveggja ára
spamað upp á rúmlega 1.600.- af
hveijum vikulaunum fengið til ráð-
stöfunar yflr eina milljón króna.
Þegar svo til kemur hámarkslán
úr kerfínu em þessu fólki flestir
vegir færir til að kaupa húsnæði
við sitt hæfí.
Þessir möguleikar voru ekki fyrir
hendi árið 1974, þegar kunningi
minn festi kaup á svokallaðri fram-
kvæmdanefndaríbúð. Þessa íbúð
fékk hann út á náð þess tíma ráða-
manna, þvf að eftirspum var svo
miklu meiri en framboðið. Honum
tókst að slá fyrir 20% útborgun, en
80% lánaði veðdeild Landsbankans,
skv. lögum nr. 30/1970. Þessar
framkvæmdanefndaríbúðir voru
með verkamannakvöðinni, en hann
var allt of feginn yfír nýju íbúðinni
sinni til þess að setja fyrir sig ein-
hveija kvöð, sem hann þó hafði
aðeins óljósa hugmynd um. Bróðir
þessa kunningja míns fékk um
sama leyti sjmjun um sams konar
íbúð, sem leiddi til þess að hann
keypti hálfkarað raðhús, sem hann
flutti inn í þá strax, þótt það væri
alls_ ekki íbúðarhæft.
Á síðasta ári fór kunningi minni
að hugleiða sölu á íbúðinni, sem
átti skv. athugun hans að kosta um
kr. 2.000.000.- á markaði. Hann
býr við þá von að fá fyrir hana um
kr. 750.000.- þegar búið er að draga
frá uppreiknaðar eða framreiknaðar
eftirstöðvar af láni veðdeildar
Landsbankans, sem nema aðeins
kr. 9.100.-. Þessi upphæð verður
sem hlutfall af upphaflegu kaup-
verði um kr. 600.000.-, þrátt fyrir
það að í skuldabréfínu sé ákvæði
um að vextir og vísitöluálag saman-
lagt skuli aldrei vera hærri en
7,75%. Þannig virðist kvöðin vera
á aðra milljón króna á einni tveggja
herbergja íbúð.
Bróðirinn, sem áður getur, er því
fegnastur að hafa verið neitað um
framkvæmdanefndaríbúð og hrósar
happi yfír því að hafa ráðist í það
af vanefnum að kaupa hálfkarað
raðhús, sem hann á nú fullbúið og
næstum skuldlaust. Af öllum bygg-
ingarkostnaðinum skuldar hann
aðeins nokkur þúsund króna lán úr
hinu almenna húsnæðislánakerfi.
Margnefndur kunningi minn í
framkvæmdanefndaríbúðinni fínn-
ur sig í einhvere konar átthagafjötr-
um. Hann vill bæði halda og sleppa.
Honum sýnist það óréttlátt að á
sama tíma og lán úr hinu almenna
húsnæðislánakerfí hækka upp í 70%
af kostnaðar- eða kaupverði íbúðar,
sem fyrir hækkun námu aðeins um
15%, skuli enn þrengd þrælatökin
á þeim, sem þurftu að þiggja 80%
lán á sínum tíma, að þetta sé þríliða,
sem ekki gangi upp. Þessi 10%, sem
nú aðskilja verkamannalánin frá
almennum lánum, fínnast honum
með ólíkindum dýr, og ekki er sam-
anburðurinn við bróðurinn í rað-
húsinu hagstæðari.
Byggingarejóður verkamanna,
draumurinn um mannsæmandi eig-
ið húsnæði, er nú orðinn að nokkurs
konar vandamáladeild í Húsnæðis-
stofnun ríkisins, og heitir þar „Deild
fyrir félagslegar íbúðir, sem annist
málefni Byggingarejóðs verka-
manna og lán úr honum".
Málið er það í hnotskum, að hinn
raunveralegi eigandi íbúða í verka-
mannabústöðum, Stjóm verka-
mannabústaða f.h. viðkomandi
bæjarfélags, selur sömu íbúðina
tvisvar eða oftar, og nýr eigandi
þarf hveiju sinni að greiða íbúðina
fullu verði. Grandlaus maður, sem
kaupir íbúð í verkamannabústöðum
og skiptir svo upp innan kerfisins,
eignast í raun aldrei íbúð, sú kvöð
fylgir verkamannaláninu. Sá sem
hins vegar fær 70% lán úr almenna
kerfínu, býr við enga kvöð. Þannig
viðheldur verkamannabústaðakerf-
ið fátækt.
Vissulega eiga að vera til félags-
legar íbúðir, en þær á ekki að tengja
með nafngift stétt verkamanna,
sem hefur fulla reisn meðal stétta,
og síst á það við um þann verka-
lýð, sem samkvæmt opinberam
skýrslum er dugmestur allra lýða.
Svo lengi, sem eigendur íbúða í
verkamannabústöðum hafast ekki
að, gerist ekkert. Það er vonlaus
barátta að einstaka maður, sem
rekur sig á kvöðina, væli úti í sínu
homi við stjóm eða starfsmenn
kerfisins, sem samviskusamlega
gegna sínum skyldum og hafa ekk-
ert til saka unnið.
Fyrir nokkram áram hófst tals-
vert misvægi lánskjara og launa,
sem kom illa niður á húsbyggjend-
um þess tíma. Þeir stofnuðu með
sér nokkuð hávær samtök með
umtalsverðum árangri, sem ekki
hefði náðst að öðram kosti. í þessu
máli sem öðram gildir samtaka-
mátturinn. Það er líka eftir tals-
verðu að slægjast, eða hver vill
ekki losna við milljón króna kvöð
af íbúð sinni. Það þarf engar pen-
ingatilfærslur við það að kvöð er
aflýst.
Það verður að vekja athygli á
málstaðnum. Stjómmálamennimir,
sem þessum málum ráða, verða að
fá að vita um misrétti í þjóðfélaginu
svo að það megi leiðrétta. En fram-
ar öllu öðra þarf vilja. Þeir íbúðar-
eigendur, sem ekki sætta sig við
að vera í lágstétt húseigenda og
með stimpil annare flokks þjóðfé-
lagsþegns, verða að vakna til
vitundar um stöðu sína áður en
þeir hverfa endanlega inn í félags-
málabákn framtíðarinnar sem eins
konar bágindafólk. Vilji er allt sem
þarf.
Höfundur er lögfræðingur, bú
settur í Reykjavík.
Geðhjálp:
Fyrirlest-
urum
svefnleysi
GEÐHJÁLP heldur fyrirlestur
fimmtudaginn 30. april nk. þar
sem Helgi Kristbjarnarson geð-
læknir fiytur erindi um svefn-
leysi.
Fyrirlesturinn hefst kl. 20.30 á
geðdeild Landspítalans í Kennslu-
stofu á 3. hæð. Ifyrirspumir,
umræður og kaffí verða eftir fyrir-
lesturinn. Aðgangur er ókeypis og
öllum heimill.