Morgunblaðið - 28.04.1987, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. APRÍL 1987
AF INNLENDUM
VETTVANGI
eftir GUÐMUND MAGNÚSSON
Erfitt verður að
mynda rfldsstjóm
RUdsstjórn Sjálfstæðisflokks-
ins og Framsóknarflokksins féll
í kosningunum á laugardaginn.
í dag biðst Steingrímur Her-
mannsson, forsætisráðherra,
lausnar fyrir sig og ráðuneyti
sitt. Hvers konar ríkisstjórn
fáum við í staðinn? Við þeirri
spurningu er ekkert svar til á
þessari stundu. En ýmsir kostir
eru fyrir hendi, þótt enginn
þeirra sé auðveldur. A þessari
stundu virðast menn einkum
horfa til stjómar sem Sjálfstæð-
isflokkurinn ætti aðild að, þar
sem ella er ekki hægt að mynda
ríkisstjórn nema með þátttöku
fjögurra flokka eða fleiri.
Kvennalisti með Al-
þýðuflokknum og- Sjálf-
stæðisflokknum?
Fyrir kosningamar varpaði Jón
Baldvin Hannibalsson fram þeirri
hugmynd að Alþýðuflokkurinn,
Kvennalistinn og Sjáifstæðisflokk-
urinn mynduðu stjóm saman. Þessir
flokkar hafa samtals 34 menn á
þingi, en 33 þarf til að hafa meiri-
hluta í báðum þingdeildum. Stjóm
sem styddist við svo nauman meiri-
hluta yrði ef til vill ekki mjög sterk
og áhrif einstakra stjómarþing-
manna gætu orðið mikil, en rifja
má upp að Viðreisnarstjómin sat í
tólf ár með siíkan meirihluta að
baki sér. Það yrði væntanlega ekki
mjög erfitt fyrir Sjálfstæðisflokkinn
og Alþýðuflokkinn að ná saman og
ef þeir mynda einhvers konar
„blokk" eða bandalag í stjómar-
myndunarviðræðunum má segja að
þeir geti valið sér samstarfsflokk.
Ýmsar ástæður em fyrir því að
Kvennalistinn hefur verið nefiidur
'í þessu sambandi. í fyrsta lagi er
Kvennalistinn einn aðalsigurvegari
kosninganna og Alþýðuflokkurinn
styrktist einnig í kosningum. Stjóm
með þessa tvo fiokka innanborðs
væri því ekki ósanngjöm túlkun á
vilja kjósenda. í öðru lagi er stjóm
með þátttöku Kvennalistans alger
nýjung í íslenskum stjómmálum,
fersk og frumleg ieið sem skapa
myndi breyttar aðstæður hér á landi
og hugsanlega vinna gegn umrótinu
á síðustu vikum. Samstaða gæti
vafalaust náðst milli flokkanna
þriggja um ýmis atriði er varða
kjör og aðstöðu kvenna og bama,
en á því sviði er stefna Kvennalist-
ans þó í veigamiklum atriðum svo
óljós að ef til viil verður ekki auð-
velt að taka á málunum í fram-
kvæmd. Það er t.d. auðvelt að segja
að hækka þurfí laun kvenna, en
nákvæmlega hvemig á að gera það
liggur ekki fyrir. Mun verkalýðs-
hreyfingin sætta sig við forgang
kvenna af þessu tagi? Er það ekki
heldur ólíklegt? Og munu atvinnu-
fyrirtækin hafa flárhagslegt
bolmagn til að hækka laun umfram
það sem þegar hefur gerst? Er það
ekki líka afar ósennilegt?
En ef til vill myndi Kvennalistinn
sætta sig við breytingar sem gengju
skemur en hér er talað um og vörð-
uðu kannski ekki laun eingöngu.
Því þarf Kvennalistinn að svara en
það er ekki víst að konumar hafi
hugsað það dæmi til enda senr
framkvæmdaatriði. En jafnvel þótt
þessi mál væm ekki til trafala er
ástæða til að ætla að samstarf Al-
þýðuflokksins og Sjálfstæðisflokks-
ins við Kvennalistann rækist á
annan og jafnvel hærri vegg. Stað-
reyndin er sú að þingmenn Kvenna-
listans hafa verið á móti breytingum
í fijálsræðisátt í atvinnulífi, við-
skiptum og fjölmiðlun. Þar hafa
þær stillt sér upp við hlið Alþýðu-
bandalagsins og stutt ríkisforsjá og
aukin ríkisumsvif. Þær hafa verið
á móti þeirri stefnu sem fráfarandi
ríkisstjóm hefur yfirleitt einkum
verið talið til tekna. Loks er stefna
Kvennalistans í utanríkismálum
þess eðlis að hún gæti komið í veg
fyrir stjóm með Alþýðuflokknum
og Sjálfstæðisflokknum. í kosn-
ingabaráttunni kom fram að
Kvennalistinn styður úrsögn úr
NATO og brottför vamarliðsins.
Það liggur ékki fyrir hvort þetta
verði gert að úrslitaatriði við stjóm-
armyndun og er satt að segja heldur
ólíklegt. Benda má á þau ummæli
Sigríðar Dúnu Kristmundsdóttur í
samtali við erlendan fréttamann að
brottför vamarliðsins og úrsögn úr
NATO verði að skoða í samhengi
við framvindu mála erlendis. Aftur
á móti gæti Kvennalistinn reynt að
breyta afstöðu íslenskra stjómvalda
á alþjóðavettvangi í mikilvægum
málum. Þar gæti jafnvel skorist í
odda með þeim hætti að stjómar-
samstarf væri útilokað.
Morgunblaðið/Theodór
Frá talningu atkvæða í Borgamesi aðfaranótt sunnudags.
Stjórn Sjálfstæðis-
flokks, Alþýðuflokks
og Alþýðubandalags?
Annar möguleiki á stjóm sem
Sjálfstæðisflokkurinn tæki þátt í
er samstarf hans við Alþýðuflokk-
inn og Alþýðubandalagið. Þessi
stjóm nyti stuðnings 36 þingmanna
og væri því nokkuð traust í sessi.
Fyrr á árum var það talinn höfuð-
kostur við stjómarsamstarf við
Alþýðubandalagið að flokkurinn
hefði sterk ítök í verkalýðshreyfing-
unni. Þetta hefur breyst með
breyttum vinnubrögðum verkalýðs-
hreyfíngarinnar sem er orðin
faglegri en áður. Þess vegna má
kannski segja að Alþýðubandalagið
hafí ekki upp á margt að bjóða.
En það hefur að minnsta kosti 8
þingmenn og það skiptir máli. Auk
þess er talsverður áhugi fyrir því
innan Alþýðuflokksins að eiga sam-
starf við alþýðubandalagsmenn.
Þar binda menn enn vonir við sam-
einingu jafnaðarmanna og álíta
sljómarsamstarf geta greitt fyrir
því. En eigi Sjálfstæðisflokkurinn í
erfiðleikum með samstarf við
Kvennalistann vegna þess hve svip-
aða afstöðu og Alþýðubandalagið
hann hefur tekið, þá liggur í augum
uppi að ekki er auðveldara að starfa
með Alþýðubandalaginu sjálfu. Þó
er á það að líta að Alþýðubandalag-
ið er nú mun veikara en áður og í
sámm og ætti því erfiðara en ella
að setja fram úrslitakosti innan
ríkisstjómar. Loks ber að hafa í
huga að ásamt Sjálfstæðisflokknum
er Aiþýðubandalagið sá flokkur sem
mestu tapaði í þingkosningunum.
Spyija má: Er ekki óeðlilegt að
báðir þessir „tap-flokkar“ setjist við
stjómvölinn?
Alþýðuf lokkur til liðs
við ríkisstjórnina?
Sá möguleiki á stjómarmyndun
hefur einnig verið nefndur að Al-
þýðuflokkurinn komi til samstarfs
við Framsóknarflokkinn og Sjálf-
stæðisflokkinn. Þetta yrði sterk
stjóm á þingi, með 41 þingmann,
og mundi vafalaust taka upp þráð-
inn frá fráfarandi stjóm en væntan-
lega með áherslu á ýmis stefnumál
Alþýðuflokksins. Vandinn er líklega
sá að forystumenn þessara flokka
munu ekki vera of áijáðir í slíkt
samstarf. Jón Baldvin Hannibalsson
er t.d. ekki hrifinn af því að eiga
samstarf við Steingrím Hermanns-
son og telur að framsóknarmenn
eigi að taka sér „pólitískt frí“. Al-
þýðuflokkurinn hefur haldið því
fram að Framsóknarflokkurinn sé
Þrándur í Götu margra þeirra
brejrtinga sem hann telur mikilvæg-
ast að hrinda í framkvæmd. Innan
forystu Sjálfstæðisflokksins gætir
ennfremur mikillar þreytu á sam-
starfi við framsóknarmenn, þótt
erfítt sé að sjá hvað það er nákvæm-
lega sem er í veginum. Af þessum
sökum er þessi kostur fjarlægur
sem stendur hvað sem síðar verður.
Telja verður ólíklegt að aðrir
stjómarmyndunarkostir með þátt-
töku sjálfstæðismanna séu fyrir
hendi. Samstarf Sjálfstæðisflokks-
ins við Borgaraflokkinn er nánast
útilokað. Raunar má ætla að enginn
flokkur sé áfjáður um að starfa
með Borgaraflokknum, nema hvað
ekki er hægt að útiloka forystu-
Gömul og ný kosningaúrslit:
Lægðir og hæðir í flokkafylgi
Tvennt vegur þyngst í hugum
og umræðum áhugafólks um
þjóðmál þessa dagana: úrslit
nýafstaðinna Alþingiskosninga
og möguleikar á myndun nýrrar
ríkisstjórnar. Hér verður lítil-
lega vikið að stærstu sigrum og
dýpstu lægðum i framboðssögu
einstakra stjórnmálaflokka.
Alþýðuflokkur
Vilmundur heitinn Gylfason mót-
aði öðrum fremur kosningabaráttu
Alþýðuflokksins 1978. Þá vann
flokkurinn sinn stærsta kosninga-
sigur, fyrr og síðar, fékk 22%
kjörfylgi. Árangur Alþýðuflokksins
nú er töluvert lakari, eða 15,2%.
í fjórtán kosningum til Al-
þingis á lýðveldistímanum hefur
Alþýðuflokkurínn sjö sinnum
fengið meira lgörfylgi en nú.
Minnst var Igörfylgi Alþýðu-
flokks i fyrrí kosningum 1959
12,5%, 1974 9,1% og 1983 11,7%.
Mesta uppsveifla Alþýðu-
flokksins var milli kosninganna
1974 (9,1%) og 1978 (22%).
Kosið á Egilsstöðum MorgunblaðiS/BjðmSveinBson
Alþýðubandalag
Alþýðubandalagið vann stærsta
kosningasigur sinn í alþingiskosn-
ingum 1978, hlaut22,9% kjörfylgi.
Það er raunar í eina skiptið sem
Alþýðubandalagið hefur komist yfir
fimmtung atkvæða.
Forveri Alþýðubandalagsins,
Sameiningarflokkur alþýðu, Sósía-
listaflokkurinn fékk 19,5% at-
kvæða bæði 1946 og 1949.
Alþýðubandalagið hefur aðeins
þrisvar fari fram úr þessu fylgi
Sósíalistaflokksins. Það hlaut
19,2% atkvæða 1956, 22,9% 1978
og 19,7% 1979.
Sósíalistaflokkurinn, sem bauð
fyrst fram 1942, fékk þá þegar
16,2% kjörfylgi. Flokkurinn fékk
18,5% fylgií síðari kosningum sama
ár, 19,5% 1949 og 16,1% 1953..
Sósíalistaflokkurinn fór aldrei nið-
ur fyrir 16% í fylgi. Alþýðubanda-
lagið leysir síðan Sósíalistaflokkinn
af hólmi 1956.
Mestu lægðir í kjörfylgi Alþýðu-
bandlagsins, þar til nú, vóru 1959
(15,3%) og 1967 (13,9%). Kjörfylgi
Alþýðubandalagsins hefur hinsveg-
ar aldrei reyzt jafnlítið og nú,
13,3%.
Framsóknarflokkur
Framsóknarflokkurinn hefur
aldrei fengið meira kjörfylgi en í
alþingiskosningum 1963, 28,2%,
og litlu minna 1967, 28,1%. Mestu
lægðir í fylgi flokksins vóru hins-
vegar 1956, 15,6%, og 1978,
16,9%. Kjörfylgi flokksins nú
reyndist 18,9%
í þrettán kosningum til Alþingis
1946-1983 hefur heildarfylgi
Framáoknarflokksins aðeins tvi-
svar reynzt minna en nú en ellefu
sinnu meira.
Sjálf stæðisflokkur
Sjálfstæðisflokkurinn hefur aldr-
ei fengið minna kjörfylgi en nú,
þ.e. 27,8%. Þetta er einnig í fyrsta
sinni sem flokkurinn fær mót-
framboð frá „hægri" í öllum
kjördæmum landsins.
Stærsti kosningasigur flokksins
frá lýðveldisstofnun vannst í form-
annstíð Geirs Hallgrímssonar,
1974, en þá hlaut flokkurinn 42,7%
kjörfylgi og hefur aðeins einu sinni
verið meira, eða 1933 48%.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur Qór-
um sinnum hlotið yfir 40% kjör-
fylgi: 1956 (42,4%), 1959 (42,5%),
1963 (41,3%) og 1974 (42,7%).
Minnsta kjörfylgi Sjálfstæðis-
flokksins, þar til nú, var 1978,
32,7%.
—