Morgunblaðið - 17.06.1987, Side 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 1987
AF INNLENDUM
VETTVANGI
Eftir HELGA BJARNASON
Búvörusamningurinn stöðvar
ekki offramleiðslu kindakjöts
Mjólkurframleiðslan eykst á tímabilinu
Búvörulögin
BÚVÖRUSAMNINGUR
ríkisstjórnarinnar við bænd-
ur hefur nokkuð verið til
umræðu í sambandi við
stjórnarmyndunarviðræður
á undanförnum vikum. Hef-
ur á stundum mátt skilja að
þessi samningur væri eitt
helsta ágreiningsefni við-
ræðnanna. Hér á eftir
verður gerð grein fyrir
umræddum samningi, að-
draganda samningsgerðar-
innar og afstöðu stærstu
stjórnmálaflokkanna til
hans.
Meginatriði landbúnaðarstefnu
núverandi ríkisstjómar er þetta,
samkvæmt stefnuyfírlýsingunni frá
því í maí 1983: „Unnið verði að
aðlögun búvöruframleiðslunnar að
markaðsmöguleikum og dregið úr
þörf fyrir útflutningsbætur, þannig
að þær fari lækkandi. í stefnuyfír-
lýsingunni er einnig ákvæði um
endurskoðun laga um Framleiðslu-
ráð landbúnaðarins o.fl. með það
að markmiði að framleiðslan verði
skipulögð eftir héruðum. Stjómar-
flokkamir settu á fót nefnd stjóm-
málamanna til að vinna að þessu
máli. Nefndin samdi ný lög, svoköll-
uð búvömlög, sem samþykkt voru
á Alþingi vorið 1985.
í lögunum er landbúnaðarráð-
herra gert skylt að leita eftir
samningum fyrir hönd ríkisstjóm-
arinnar við Stéttarsamband bænda
um magn mjólkur- og sauðfjár-
afurða sem framleiðendum verður
ábyrgst fullt verð fyrir á samnings-
tímanum. Þessir búvömsamningar
em gmndvallaratriði við stjómun
framleiðslunnar og aðlögun hennar
að markaðsaðstæðum og má segja
að búvömlögin öll grandvallist á
þeim. Síðan er gert ráð fyrir skipt-
ingu búvömsamningsins á milli
svæða og á milli einstakra framleið-
enda.
Rfkissjóður tekur á sig að greiða
framleiðendum mismun á fullu verði
umsaminna afurða samkvæmt
verðákvörðun sexmannanefndar og
því verði sem fæst fyrir þær á inn-
lendum og erlendum markaði. í
raun þýðir þetta að bændur fá tekj-
ur sínar að stærstum hluta með
söluverði afurðanna á innlendum
markaði en ríkið greiðir útflutnings-
uppbætur fyrir umframframleiðsl-
una sem flytja þarf út. Til þess að
verðbæta útflutninginn notar ríkið
útflutningsbætur sem hafa lækkað
frá því sem áður var. Útflutnings-
bætumar vom 10% af heildarverð-
mæti búvömframleiðslunnar fyrir
gildistíma laganna, lækkuðu niður
í 7% árið 1986, 6% 1987, 5% 1988
og 1989 og 4% 1990. Þetta átti að
vera aðlögunartími bænda að fram-
leiðslusamdrættinum. Á móti ganga
fjárhæðir til Framleiðnisjóðs land-
búnaðarins til að mæta samdrættin-
um, 2% 1986, 3% 1987, 4% 1988
og 1989 og 5% 1990.
Fyrsti samningurinn
í lögunum er gert ráð fyrir að
samið sé til eins árs í senn, en ráð-
herra heimilað að sémja við bændur
til lengri tíma í einu.
Fljótlega eftir gildistöku laganna
skipuðu báðir aðilar samninga-
neftidir. Jón Helgason landbúnaðar-
ráðherra hefur leitt samninganefnd
ríkisins en auk hans vom í henni
ráðuneytisstjóri landbúnaðarráðu-
neytisins og skrifstofustjórar
Qámiála- og landbúnaðarráðuneyta
og fleiri embættismenn. Stjóm
Stéttarsambands bænda kaus
samningamenn bænda, og var
meirihluti þeirra stjómarmenn,
undir forystu Inga Tryggvasonar
formanns sambandsins.
Fyrsti samningurinn, fyrir fyrstu
tvö verðlagsárin, 1985/86 og
1986/87, var síðan undirritaður 28.
ágúst 1985. Byggðist hann á spá
um innanlandsneyslu mjólkur- og
kindakjöts og þeim Qármunum sem
ríkið hafði til ráðstöfunar til út-
flutningsbóta samkvæmt búvöm-
lögunum. Samið var um 107
milljónir lítra af mjólk og 12.150
tonna framleiðslu af kindakjöti
fyrra árið og 106 milljónir lítra af
mjólk og 11.800 tonn af kindakjöti
seinna árið. Þýddi þetta nokkum
samdrátt í mjólkurframleiðslunni
frá þvi sem verið hafði, en lítinn
eða engan samdrátt í kindakjöts-
framleiðslunni fyrra árið.
Stefnubreyting-
Ári síðar, eða 21. september
1986, var gerður búvömsamningur
fyrir eitt ár til viðbótar, verðlags-
árið 1987/88. Samið var um sama
kjötmagn og árið áður, eða 11.800
tonil og 105 milljónir lítra mjólkur,
sem er 1 milljón minna en verð-
lagsárið á undan. Samhliða var
ákveðið að Framleiðnisjóður keypti
upp fullvirðisrétt sem samsvaraði 3
milljón lítmm mjólkur og 800 tonn-
um af dilkakjöti, þannig að sam-
drátturinn var í raun mun meiri en
fram kemur í samningnum.
Með þessum samningi varð
ákveðin stefnubreyting í fram-
leiðslustjómuninni. Bændum var að
meðaltali tryggt óbreytt fram-
leiðslumagn en stefnt að óhjá-
kvæmilegum samdrætti með því að
bjóða mönnum að selja eða leigja
framleiðslurétt sinn með frjálsum
samningum við Framleiðnisjóð.
Strax var hafist handa við að kynna
tilboð sjóðsins og gera samninga
við bændur, sérstaklega sauðfjár-
bændur, því þeir þurftu að farga
fé sínu síðastliðið haust til að sam-
drátturinn kæmi fram á umsömdum
tíma, það er á næsta verðlagsári,
sem hefst 1. september næstkom-
andi.
Þessi leiga/kaup á fullvirðisrétti
hefur verið eitt viðkvæmasta atriði
í framkvæmd landbúnaðarstefn-
unnar á liðnu lq'örtímabili. Mætti
það víða mikilli andstöðu sem dró
úr árangrinum. Þó lagði sjóðurinn
fé til kaupa/leigu á framleiðslu sem
samsvarar 500 tonna framleiðslu á
næsta ári, en stefnt var að 800
tonna samdrætti með þessum hætti.
Sjóðurinn verður því að greiða út-
flutningsbætur í haust með þeim
300 tonnum sem upp á vantar. Sjóð-
urinn er enn að kaupa og mun gera
það þar til umræddu markmiði í
mjólk og kjöti er náð.
Opnað fyrir möguleika
á lengri samningi
Síðastliðinn vetur óskaði Stéttar-
samband bænda eftir því að gerður
verði búvömsamningur í tvö ár til
viðbótar, eða út aðlögunartímann
samkvæmt búvömlögunum. Jafn-
framt taldi Stéttarsambandið
æskilegt að lengja aðlögunartíma
laganna um 5 ár og veita fé til
búháttabreytinga til loka þess tíma.
í upphafí þessa árs hófust samn-
ingaumleitanir að nýju. Fram komu
óskir um að nota tækifærið til að
útiýma riðuveiki í landinu með nið-
urskurði allra sýktra hjarða, eða
um 40 þúsund fjár. Þegar „arkitekt-
ar“ búvömsamninganna, skrif-
stofustjóramir Guðmundur
Sigþórsson í landbúnaðarráðuneyt-
inu og Sigurður Þórðarson í flár-
málaráðuneytinu, settu dæmið upp
kom í ljós að til þess að það gengi
upp dygði ekki minna en fjögurra
ára samningur. Ef koma ætti jafn-
vægi á milli framleiðslu og markað-
ar og koma birgðastöðunni í eðlilegt
horf á tveimur ámm kæmi til hast-
arlegs framleiðslusamdráttar hjá
bændum, eða mjög aukins kostnað-
ar við útflutning umfram það sem
áætlað hafði verið.
Ríkisstjómin aflaði nauðsynlegr-
ar lagaheimildar til þess með
breytingum sem gerðar vom á bú-
vömlögunum á síðustu dögum
þingsins í vor. Aðlögunartími bú-
vömlaganna var framlengdur um
tvö ár, ámnum 1991 og 1992 var
bætt við. Þá vom útflutnings-
bætumar 1990 hækkaðar úr 4% í
5% og það látið halda sér út tímann.
Jafnframt var framlag í Framleiðni-
sjóð lækkað úr 5% í 4% árið 1990
og 4% látin halda sér út aðlögunar-
tímann.
í greinargerð með frumvarpinu
kom fram að farið væri fram á laga-
breytinguna til að gera nýjan
búvömsamning við bændur mögu-
legan. Við samningsgerðina hafl
eftirfarandi atriði einkum verið höfð
í huga: Að ná jafnvægi á milli fram-
boðs og eftirspumar mjólkur- og
sauðfjárafurða og koma birgðastöð-
LANDBÚNAÐARFRAMLEIÐSLA SEM RIKID TEKUR ABYRGÐ A SKV. SAMNINGUM
MJÓLKURFRAMLEIÐSLA 1984/85 tll 1991/92 (i milljónum lítra)
1104 I
111
107
106
102
104
Ef meðalnyt er
3.800 lítrar á ári þá
er ein milljón lítrar
ársnyt u.þ.b. 260
mjólkurkúa
hÞar af til útflutnings
á kostnað ríkisins
1884/85 1985/86 1986/87 1987/88 1988/89 1989/90 1990/91 1991/92
KINDAKJÖTSFRAMLEIDSLA 1984/85 tll 1991/92 (i lestum)
Ef meðaldilkur er
14 kg þá er eitt
þúsund lestir
lambakjöts u.þ.b.
71 þúsund dilkar
Þar af til útflutnings
á kostnað ríkisins
12.200
12.150 11.800
11.000 11.000 11.000 11.000 11.000
Fyrsti samningurinn samníngur FJÖGRA ÁRA SAMNINGURINN
Morgunblaðió/ GÓI