Morgunblaðið - 17.06.1987, Blaðsíða 64

S9 ?8ei iMín, .ti ínjDAaraivaiM .aiaAjaviuoflOM
64 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 1987
Skipuð var nefnd
-eftirJón Þorgilsson
Úrslit alþingiskosninganna 25.
aprfl sl. hafa orðið ýmsum um-
hugsunarefni enda urðu þau á
annan veg en flestir bjuggust við.
Sjáfstæðismenn sem misstu 3.-4.
hvem fylgismann hafa haldið fundi
í valdastofnunum sínum, þingflokki
og miðstjóm, til að ræða kosninga-
úrslitin. Ekki kom fram í fréttum
af þessum fundum að mönnum
hafí komið í hug hvað valdið hafí
þessu fylgistapi en nefnd var sett
í að rannsaka það mál.
Af þessu tilefni þykir rétt að
nefna nokkur atriði sem gætu verið
til athugunar fyrir nefndina og fróð-
iegt væri að vita hvort þau hafí
haft áhrif á úrstlit kosninganna.
Ríkisbankar
— einkabankar
Á sl. vetri virtist það vera eitt
aðaláhugamál margra forystu-
manna Sjálfstæðisflokksins að
leggja ríkisbankana niður og láta
svokallaða einkabanka koma í
þeirra stað. Til skammst tíma var
nær öll bankastarfsemi í landinu
hjá ríkisbönkunum _ og útibúum
þeirra um allt land. Á síðustu árum
hefur orðið breyting á þessu. Einka-
bönkum hefur fjölgað og þeir
stækkað, en hlutur ríkisbankanna
minnkað að sama skapi. Þróunin
hefur samt orðið sú að ríkisbank-
amir hafa fjármagnað atvinnu-
rekstur landsmanna að mestu leyti,
en einkabankamir beint fjármagni
sínu til bflakaupa og utanlandsferða
og þess háttar starfsemi. Með því
er hægt að lána mörgum lítið og
þvi áhættuminna en fjármagna
5járfreka og fallvalta atvinnustarf-
semi.
Fýrir nokkrum ámm var sögð
saga af manni sem var að basla
við útgerð og var með viðskipti sín
í einum einkabankanna. Einn dag-
inn var honum sagt að nú gæti
bankinn ekkert gert fyrir' hann
lengur og því ætti hanþ aðeins
tveggja kosta völ, hætta utgerðinni
eða færa sig í ríkisbankann í næsta
nágrenni. r ...
Hafði ótti fólks, sérstáklega út
um land, við hvað mundi gerast
þegar búið væri að leggja ríkis-
bankana niður áhrif á kosningam-
ar? Það væri fróðlegt að vita.
Heilbrigðisþjónustan
Hér á landi hefur velferðin náð
langt í heilsugæslu og hverskonar
læknishjálp. Allir landsmenn eiga
kost á læknishjálp og sjúkrahúss-
vist án beinnar greiðslu. Þetta veitir
fólki mikla öryggiskennd, ekki síst
þeim sem hafa takmörkuð ijárráð.
Miklar umræður fóm fram á sl.
vetri um heilbrigðisþjónustu þ.m.t.
sölu Borgarspítalans. Vafalaust
hefur framkvæmd ýmissa þátta
þessara mála orðið þannig að end-
urbóta og breytinga er þörf.
Umræður um þessi mál hafa hins
vegar verið með þeim hætti að ugg
veldur fólki. Margir em hræddir við
að breytingar verði á þá leið að
torvelda læknisþjónustu með sama
hætti og verið hefur. Enda hafa
nógir verið til að gera allar tillögur
um breytingar tortryggilegar.
Skyldu þessar umræður um heil-
brigðiskerfíð hafa haft áhrif á
kosningamar?
Frjáls innflutningur
á landbúnaðarafurðum
Miklir erfíðleikar hafa verið í
landbúnaði, m.a. vegna offram-
leiðslu og breyttra neysluvenja. Sú
byggðaröskun, sem komið hefur í
kjölfar þess samdráttar sem óhjá-
kvæmilega hefur orðið í sumum
greinum landbúnaðar, er mörgum
áhyggjuefni.
A landsfundi Sjálfstæðisflokks-
ins í mars sl. kom frá einni af
málefnanefndum flokksins tillaga
um að gefa innflutning á land-
búnaðarvömm frjálsan. Þessi
dæmalausa tillaga var að vísu ekki
samþykkt, m.a. með þeim rökum
að hún væri ekki tímabær, hvað sem
það á nú að merkja. Forvitnilegt
væri að kanna hvað þessi tillögu-
flutningur og þær umræður sem á
eftir fóm tóku mörg atkvæði frá
Sjálfstæðisflokknum i kosningun-
um.
Sala á rás 2
„Fijálst útvarp" var mikið til
umræðu á sl. vetri. Komst umræðan
á það stig hvort ekki væri athug-
andi að selja “rás 2". Rétt er að
taka fram að greinarhöfundur
hlustar aldrei á rás 2. Hann varð
hins vegar var við að hugmyndinni
um að selja „rásina" var misjafn-
lega tekið, sérstaklega meðal ungs
fólks. Einnig var á það bent að
útvarp, sem aðeins heyrist eða sést
á Reykjavíkursvæðinu, nægi ekki
öllum landsmönnum. Athugandi
væri hvort umræður um þessa sölu
hafí haft áhrif á úrslit kosninganna.
Nýfrjálshyggja
Á síðustu ámm hefur skotið upp
kollinum innan Sjálfstæðisflokksins
skoðun eða stefna sem kölluð er
„nýfrjálshyggja". Helst er svo að
skilja að um sé að ræða hagfræði-
kenningar erlendra hagspekinga
sem lifa og starfa meðal þjóða sem
telja tugi milljóna manna. Nýftjáls-
hyggja virðist einkum fólgin í því
að markaðurinn einn skuli ráða
hvert íjármagn leitar. Sú ráðstöfun
fjármagns sé aðeins réttlætanleg
sem borgi sig best. Fyrst þessar
kenningar þyki góðar meðal er-
lendra stórþjóða, sem þó er umdeilt,
sé sjálfgefíð að þær séu jafngóðar
í íslensku samfélagi. Það virðist
gleymast að þjóðin er fámenn í landi
þar sem kunningsskapur milli fóks
er mikill og samhjálparáhugi ríkur
þáttur í fari manna. Þessi stefna
virðist því ganga þvert á þá mann-
úðarstefnu og það velferðarþjóð-
félag sem byggt hefur verið upp
hér á landi á síðustu áratugum.
Þetta þyrftu nýfrjálshyggjumenn
að athuga. Þeir þyrftu líka að lesa
Ólaf Thors af meiri skilningi; hann
sem öðrum fremur gerði Sjálfstæð-
isflokkinn íslenskastan allra flokka
og náði til um 40% kjósenda.
Þessi svokallaða nýfrjálshyggja
komst jafnvel inn í ákvarðanir þeirr-
ar ríkisstjómar sem enn situr. Kom
það m.a. fram í því að gera tak-
markalaust vaxtaokur löglegt í
landinu. Fróðlegt væri að vita
hvemig nýfrjálshyggjutalið hafði
áhrif í kosningunum.
Fyrirgreiðsla
Það sem nefnt hefur verið fyrir-
greiðslupólitík hefur mikið verið til
umræðu. Því er haldið fram að svo-
kölluð fyrirgreiðsla alþingismanna
sé gamaldags og úrelt og ekki sæm-
andi nútímastjómmálamönnum. Er
þetta stundum mælt af mikilli vand-
lætingu. Alþingismenn em hvort
tveggja í senn, þingmenn fólksins
í viðkomandi Iqordæmi og þess
landsvæðis sem kjördæmið nær
yfir. Ef þetta væri ekki svo væri
landið eitt kjördæmi enda annað
ástæðulaust. Allir landsmenn verða
að eiga meiri eða minni samskipti
við stofnanir ríkisins og aðrar opin-
berar stofnanir í því velferðarþjóð-
félagi sem hér er. Fólki er mislagið
að koma sjónarmiðum sínum og
ástæðum á framfæri við embættis-
menn og aðra opinbera starfsmenn.
Því hefur fangráð margra verið að
Ieita til þeirra þingmanna, sem þeir
hafa kosið, um ráð og leiðbeiningar
m.a. vegna umsókna um lán hjá
opinberum sjóðum, sem algengast
er, eða vegna annarra ástæðna.
Opinberir sjóðir og aðrar stofnan-
ir eru að sjálfsögðu flestar í
Reykjavík. Augljóst ætti að vera
að aðstöðumunur er æðimikill til
að reka erindi hjá þessum stofnun-
um, t.d. hvort menn búa á Norður-
Ströndum, Langanesi eða vestan
Jón Þorgilsson
„ Allt þetta mál hlýtur
að skoðast áður en
nefndin skilar áliti. Að
vísu er það dálítið kind-
ugt að eins og nefndin
er skipuð virðist hún
að mestu eiga að at-
huga eigin mál. Vænt-
anlega kemst hún samt
að góðri niðurstöðu og
leiðir sannleikann í
ljós.“
Rauðavatns í Reykjavík. Aðstaða
fólks er þó ærið misjöfn þar. Það
er mikill misskilningur að öll svo-
kölluð fyrirgreiðsla sé af hinu illa.
Fer það þó vitanlega eftir hugsun-
arhætti þeirra sem í hlut eiga hverju
sinni. Það má vafalaust ganga of
langt í því efni sem öðrum. Það
skyldi þó aldrei vera að þeir sem
harðast fordæma það sem þeir kalla
fyrirgreiðslupólitík séu annaðhvort
fyrir eigin tilverknað eða annarra
búnir að koma sér þannig fyirr í
samfélaginu að þeir þurfí lítið til
annarra að sækja, m.a. vegna þess
að ytri aðstæður hafa verið þeim
hagstæðari en megin þorra fólks.
Mat margra er að það sem kallað
er fyrirgreðsla sé oftast nær ekkert
annað en eðlileg þjónusta þeirra
sem leita eftir atkvæðum fólks í
kosningum. Vera má að þeim sem
standa ofan og utan við fólkið í
landinu gangi illa að skilja þetta.
Allt þetta þyrfti að athuga nánar
með tilliti til kosninganna.
Valkostir Alberts
Guðmundssonar
Spyrja má hvort sú ákvörðun að
setja Albert Guðmundssyni þá
kosti, að hann átti ekki um annað
að velja en segja af sér ráðherra-
embætti séu stærstu pólitísku
mistök sem gerð hafa verið um
áratugaskeið, a.m.k. ef miðað er
við að fá sem felst atkvæði í kosn-
ingum. Ýmislegt bendir til að svo
sé. Þetta er auðveldast að rökstyðja
með því að í landinu reis mótmæla-
bylgja og sums staðar mjög hátt.
Það hlýtur að vera óheppilegt
fyrir stjómmálaflokk og forystu
hans að magna á sig slíka óánægju-
öldu mánuði fyrir kosningar enda
benda úrslit kosninganna til að svo
hafí verið. En braut maðurinn ekki
af sér? Er hann ekki sekur um lög-
brot? Þess ber þá að gæta að hann
hefur ekki enn verið ákærður hvað
þá dæmdur sekur. Meint brot er
að sögn fólgið í því að hafa mis-
farið með á skattframtali upphæð
sem svarar til ríflegra mánaðar-
launa ráðherra. Hvað skyldu þeir
vera margir framteljendumir þar
sem mánaðarlaun eða sambærileg
upphæð hafí einhvem tíma skolast
til á framtali. Svari hver fyrir sig.
Fyrir nokkmm ámm vom fram-
töl í heilu sveitarfélagi þannig að í
framtalsárinu vom ýmist ellefu,
tólf eða þrettán mánuðir eftir ár-
ferði, í þeim tilgagni að jafna
skattgreiðslur á milli ára. Þess varð
ekki vart að þetta ylli miklum1
áhyggjum eða talið væri að um stór-
felld lögbrot væri að ræða. Fólki
fannst meint brot í sambandi við
skattframtal ekki vera þannig að
það réttlætti þá refsingu að svifta
mann ráðherradómi.
Miðað við það „siðgæði" sem ríkt
hefur og ríkir varðandi skattframtöl
var þessi „refsing" ærið þung,
a.m.k. virðast margir hafa verið
þeirrar skoðunar.
Þótt afsögn Alberts Guðmunds-
sonar úr ráðherrastarfi og stofnun
Borgaraflokksins í kjölfarið sé vafa-
laust aðalástæða fylgistaps Sjálf-
stæðisflokksins í kosningunum er
hún ekki einhlít skýring eins og
hugleitt er fyrr í þessari grein. Það
sést best á því að þegar atkvæði
Sjálfstæðisflokksins og Borgara-
flokksins em lögð saman ná þau
ekki sama hlutfalli og Sjálfstæðis-
fíokkurinn fékk í kosningunum
1983 þó var hlutur hans ekki góður
þá.
Allt þetta mál hlýtur að skoðast
áður en nefndin skilar áliti. Að vísu
er það dálítið kindugt að eins og
nefndin er skipuð virðist hún að
mestu eiga að athuga eigin mál.
Væntanlega kemst hún samt að
góðri niðurstöðu og leiðir sannleik-
ann í ljós.
Staða Sjálf-
stæðisflokksins
Þeir sem setja frelsi einstakling-
anna til að fylgja sannfæringu sinni
í orðum og athöfnum öllu öðm ofar
hljóta og að virða þennan rétt öðr-
um til handa. Það er því ekki tilefni
sárinda eða reiði þótt ýmsir hafí
ekki kosið í kosningunum nú það
sama og þeir gerðu í kosningunum
næst á undan.
Þórir S. Gröndal skrifar frá Flórída
Astin og gleyraskan
Eitt af því fáa, sem enn er fal-
Jegt, hlýtt og gott í hverfulum og
oft vondum heimi, er ástin. Þess
vegna heyrist ekki mikið um hana
í ijölmiðlum nema í sambandi við
hneykslismál, sem þá flokkast und-
ir slæm tíðindi og em þá sjálfkjörinn
fjölmiðlamatur.
Samt brá út af um daginn því
þá kom í Ft. Lauderdale-dagblaðinu
fréttin um að Robert og Nancy
hefðu gengið í það allraheilagasta.
Það var út af fyrir sig ekki svo
fréttnæmt, en næstum allt annað í
greininni var það. Robert er 79 ára
og Nancy 77 ára gömul. Þau höfðu
verið saman í gagnfræðaskóla í
Kansas fyrir rúmlega 60 ámm og
þá orðið alvarlega ástfangin.
í þá daga vom siðferðisvenjur
héma í henni Ameríku strangar og
ekkert apaspil viðgekkst. Robert
gekk því á fund föður Nancyar,
þegar þau útskrifuðust, og bað um
hönd hennar. Kallinn tók ekki í mál
að láta dótturina í hendumar á 19
ára atvinnulausum ungling, og rak
hann því biðilinn á dyr.
Skömmu seinna fluttist hinn
harmi slegni ungi maður í annað
ríki, fékk þar atvinnu, giftist og
átti böm og bum. Leið svo tíminn
og brátt var hann búinn með ævi-
starfíð og bömin upp komin og
flogin úr hreiðrinu. Hann hafði
nurlað saman nokkurri fúlgu til elli-
áranna og fluttist hann með konu
sinni til Flórída og hugðist eyða þar
ævikvöldinu. En konugarmurinn
veiktist og dó sömmu eftir komuna
þangað. Var nú Robert eftir einn á
ókunnum stað.
Fyrir nokkmm vikum var hann
á gangi hér niðri á ströndinni
snemma morguns. Spölkom á und-
an honum gekk kvenvera og sá
Robert hana missa silkiklút án þess
að verða þess vör. Hann tók upp
klútinn, greikkaði sporið, og náði
henni von bráðar. Hún staldraði við
til þess að þakka honum fyrir ómak-
ið. Þau horfðu hvort á annað
andartak og sögðu fyrst ekkert, en
svo rauf hún þögnina: „Ég þekki
þig!“ Næstum um leið áttaði hann
sig og hrópaði: „Nancy!"
Þegar fyrsta undmnin var liðin
hjá, og þau vom búin að prísa for-
lögin fyrir að hafa leitt þau aftur
saman, sögðu þau hvort öðru í fáum
dráttum, hvað á dagana hefði drifíð
sl. 60 ár. Þótt Elli kerling væri
búin að setja mark sitt á þau bæði,
vom þau enn furðu hress og við
bærilega heilsu. Reyndar hafði gigt-
in herjað á Nancy, en magasár og
minnisleysi háðu Robert að nokkm
leyti.
Nancy sagðist hafa verið í ástar-
sorg í marga mánuði eftir að faðir
hennar hafði vísað Robert á dyr.
Sagðist hún hafa orðið fyrir miklum
vonbrigðum með vonbiðilinn, að
hann skyldi gefast upp og flytja í
burtu. Hún kvaðst hafa vonað í
Iengstu lög að hann myndi nema
sig á brott og giftast sér, og byrja
nýtt líf í ókunnu ríki.
En tíminn hafði læknað sárin,
og eftir nokkur ár hafði hún giftst
og eignast tvö böm. Þessi eigin-
maður gerðist drykkfelldur og
endaði hjónabandið í skilnaði. Aftur
giftist Nancy og eignaðist önnur tvö
böm. Seinni maðurinn var henni
góður og útvegaði vel. Höfðu þau
komist í sæmilegar álnir, og m.a.
eignast vetraríbúð í Flórída. Ekki
naut maðurinn þó mikið hins góða
lífs, því hann var óbetranlegur
vinnuþjarkur og datt að lokum nið-
ur úr hjartaslagi. Hafði dauða hans
borið að fyrir tveimur ámm.
Hún vildi vita hvort Robert hefði
oft hugsað um sig á þessum langa
aðskilnaðartíma. Sjálf sagðist hún
hafa hugsað til hans á næstum
hverjum degi, og hefði hann oft
vitjað hennar í draumi. Hann sagði
svipaða sögu og kvaðst oft hafa
harmað það að hann skyldi ekki
hafa fundið aðrar leiðir til þess að
uppfylla drauma þeirra, þegar karl
fáðir hennar setti þeim stólinn fyrir
dymar.
Ekki þarf að taka fram að upp
blossaði ástareldurinn, enda höfðu
hér leynst gamlar glæður. Nancy
og Robert vom óaðskiljanleg og
nokkmm vikum eftir hinn örlaga-
ríka endurfund í fjömnni, keyptu
þau sér leyfisbréf og létu pússa sig
saman.
Fréttin í blaðinu náði ekki lengra
en þetta en illkvittni fréttamanns
ykkar fær hann til að bæta við loka-
greininni úr eigin hugarfylgsnum:
„Eftir dásamlegan brúðkaupsdag
gengu hjúin til rekkju. Þegar uppí
var komið greip Robert, ljómandi
af ánægju, hina langþráðu ástmey
sína í fangið og hvíslaði: „Ó, hve
ég er búinn að þrá, öll þessi ár, að
fara í rúmið með þér, elskan mín.“
En nú brá skyndilega skugga
yfír ásjónu hans og áhyggjusvipur
kom í ljós. Hann þagnaði andartak,
konan beið í eftirvæntingu en svo
hélt hann áfram hálf hikandi: „Ég
hélt endilega að þegar í rúmið væri
komið, hefði ég ætlað að gera eitt-
hvað annað en að fara bara beint
að sofa, en ég get núna alls ekki
munað hvað það var!“
Höfundur er ræðismaður íslands
í Suður-Flórída og framkvæmda-
stjóri hjá fisksölufyrirtækiá
Miami.