Morgunblaðið - 17.06.1987, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarrltstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrlfstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, síml 22480. Afgrelðsla: Kringlan 1, síml 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. elntakiö.
Á17. júní
jóðhátíðardagurinn gefur
okkur tilefni til að staldra
við og huga að stöðu okkar í
samfélagi þjóðanna. Við erum
ein hin fámennasta sjálfstæða
þjóð í heimi og jafiiframt meðal
þeirra efnuðustu. Að þessu leyti
hefur okkur vegnað vel. Sú
efnalega velgengni veldur því,
að við gætum ef til vill ekki að
okkur sem skyldi. Við lifum í
veröld, þar sem vaxandi hætta
er á, að smáþjóðir týni sérkenn-
um sínum, tungu og menningu.
Sumir segja, að þetta sé
svartsýni. Betur ef svo væri.
Ör þróun í fjarskiptatækni hefur
leitt til þess, að hvorki Berlínar-
múrar né gaddavírsgirðingar
geta komið í veg fyrir sam-
skipti fólks af ólíku þjóðemi.
Síminn, sjónvarpið og útvarpið
og gervihnettimir hafa tekið
völdin af þeim þjóðarleiðtogum,
sem rejma að loka þjóðir sínar
inni á bak við slíka vamarmúra.
Á þann veg getur fjarskiptabylt-
ingin smátt og smátt átt þátt í
að brjóta niður ófrelsi þjóða,
eins og t.d. þjóða Austur-Evr-
ópu.
Hún hefur líka leitt til þess,
að þjóðir heims hafa færzt nær
hver annarri. Á innan við
mínútu er hægt að komast í
símasamband við ættingja, vini
og kunningja nánast hvar sem
er. Þessi tækni hefur gjörbreytt
þeirri veröld, sem við lifum í.
Sjónvarpssendingar um gervi-
hnetti valda þvi, að eyþjóðin í
Norður-Atlantshafí getur verið
þátttakandi í alþjóðlegum
menningarviðburðum til jafns
við stærri þjóðir. Þá gildir einu,
hvort við búum í Reykjavík,
London eða New York. Þetta
em m.a. hin jákvæðu áhrif
tæknibyltingar í fjarskiptum.
Neikvæðu hliðamar snúa að
smáþjóðum og þjóðarbrotum.
Dagskrárefni sjónvarpsstöðv-
anna tveggja á íslandi er að
meirihluta til erlent og langmest
frá enskumælandi þjóðum.
Þijár útvarpsstöðvar senda út
allan sólarhringinn léttmeti,
sem að töluverðu leyti er á er-
Iendu máli og þá fyrst og fremst
ensku. Þessi þrýstingur ens-
kunnar hefur óhjákvæmilega
haft áhrif á tungu okkar og
málfar. Jafnframt verðum við
fyrir öðrum áhrifum af háttum
og siðum þessara þjóða. í þeim
efnum nægir að fylgjast með
framsetningu á dagskrárefhi
útvarpsstöðva og sjónvarps-
stöðva. Dagblöðin eiga í erfíð-
leikum með að koma sínu efni
á framfæri á sæmilega góðu
íslenzku máli.
Hin erlendu áhrif birtast okk
ur á margvíslegan hátt. At-
vinnufyrirtæki, sem sett eru á
stofn, starfa undir erlendu heiti.
Erlendur ferðamaður, sem kem-
ur til höfuðborgar íslands, getur
varla þverfótað fyrir veitinga-
húsum og öðrum þjónustufyrir-
tækjum, sem bera erlend heiti.
Lífsmáti þjóðarinnar breytist
smátt og smátt til samræmis
við lífshætti stórþjóðanna.
Við erum ekki eina þjóðin í
Evrópu, sem á við þennan vanda
að stríða. Aðrar Norðurlanda-
þjóðir og fámennari þjóðir í
Evrópu eru í sama bát og við
að þessu leyti. Hið sama á við
um þjóðarbrot í mannhafí stór-
þjóðanna eins og t.d. í Banda-
ríkjunum.
Við íslendingar höfum heldur
ekki setið aðgerðarlausir. Hér
er haldið uppi miklu starfí til
þess að efla íslenzka tungu, svo
að dæmi sé nefnt. En sú spum-
ing verður áleitin, hvort við
erum samt að tapa baráttunni
við þessi yfírþyrmandi erlendu
menningaráhrif. Merki þessi má
sjá víða, þótt þau séu enn ekki
orðin svo yfírgnæfandi að al-
menningur gefí því gaum. Þjóð,
sem horfír daglega á erlent
sjónvarpsefni áratugum saman
tekur ekki eftir því fyrr en um
seinan, hvað er að gerast.
Við ráðum ekki bót á þessum
vanda með því að gera tilraun
til þess að loka landinu. Það er
einfaldlega ekki hægt. En for-
senda þess, að okkur takist að
varðveita tungu okkar og menn-
ingu og skila þeim arfí til
komandi kynslóða er sú, að við
vöknum sjálf til vitundar um
þær hættur, sem eru á næsta
leiti. Við hljótum jafnframt að
gera víðtækar ráðstafanir til
þess að efla íslenzkukennslu í
skólum landsins og rækta með
þjóðinni, ekki sízt æskunni, heil-
brigða þjóðemiskennd. í sumum
tilvikum er hægt að beita laga-
boðum eins og t.d. varðandi
erlend nöfn á atvinnufyrirtækj-
um. Raunar ættu atvinnurek-
endur að fínna hjá sér þörf til
þess að taka sjálfír upp baráttu
fyrir því að uppræta erlend nöfn
á íslenzkum fyrirtækjum.
Þessa dagana er unnið að
myndun nýrrar ríkisstjómar.
Væntanlega fer það ekki fram-
hjá forystusveit þeirra stjóm-
málaflokka, sem þar eiga hlut
að máli, að barátta fyrir vemd-
un tungu okkar og menningar
hlýtur að vera veigamikill þáttur
í stefnumörkun landstjómarinn-
ar. Með þessum orðum flytur
Morgunblaðið íslenzku þjóðinni
hamingjuóskir á þjóðhátíðar-
daginn.
Sjónvarpið, Steingr
og kjamorkuvopn á í
eftirBjörn
Bjarnason
Reynslan ætti að hafa kennt
íslenskum stjómmálamönnum að
huga vel að öllu, er þeir segja um
kjamorkuvamir í þágu þjóðarinnar
eða kjamorkuvopn á íslandi. Þessi
mál hafa verið á döfínni af og til
síðan Bulganin, þáverandi forsætis-
ráðherra Sovétríkjanna, ritaði
Hermanni Jónassyni, forsætisráð-
herra íslands, bréf í janúar 1958
og sagði, að kjamorkuvopnum væri
unnt að koma fyrir í herstöð Banda-
ríkjamanna hér og íslenska ríkis-
stjómin hefði ekki lýst andstöðu
sinni við, að kjamorkuvopn og eld-
flaugar yrðu í landinu. í svari
Hermanns Jónassonar segir, að á
íslandi verði ekki veitt aðstaða fyr-
ir önnur vopn en þau, sem íslend-
ingar telji nauðsynleg fyrir vamir
lands síns. Aldrei hafí verið rætt
um aðstöðu fyrir kjamorkuvopn eða
eldflaugar á íslandi og ekki hafí
verið beðið um slíka aðstöðu.
Þessi yfírlýsing forsætisráðherra
íslands var gefín á þeim árum, þeg-
ar fælingarstefnan var að mótast
hjá ríkjum Atlantshafsbandalags-
ins. ítrekuðu utanríkisráðherrar
aðildarríkjanna sextán stuðning
sinn við þessa stefnu hér í Reykjavík
í síðustu viku. Meginþáttur hennar
er sá, að ógnarkraftur kjamorku-
vopna sé svo mikill, að hugsanlegur
árásaraðili sjái í hendi sér, að tjón
hans sjálfs af árás yrði meira en
ávinningurinn, sem hann gæti
vænst. Við slíkar aðstæður er óðs
manns æði að hefja árásarstríð.
Fælingarmáttur Iq'amorkuvopna er
óvefengjanlegur. Eina lq'amorkuár-
ás sögunnar var gerð á þjóð, sem
ekki gat svarað í sömu mynt. Það
er og hefur verið samdóma álit allra
aðildarrílq'a Atlantshafsbandalags-
ins, að halda fast í þann kost að
geta varist með kjamorkuvopnum,
ef allt um þrýtur. Sá sem hafnar
þeirri öflugu vemd segir í raun
skilið við vamarstefnu Atlantshafs-
bandalagsins.
Árétting Alþingis
23. maí 1985 samþykkti Alþingi
umdeilda ályktun um afvopnunar-
mál. Frá því tillagan var lögð fram
af fulltrúum allra flokka og síðan
afgreidd samhljóða hafa þingmenn
deilt um, hvemig túlka beri orð
hennar. Eyjólfur Konráð Jónsson,
formaður utanríkismálanefndar,
fylgdi tillögunni úr hlaði. í ræðu
sinni vék hann sérstaklega að þess-
um orðum í ályktuninni: „Um leið
og Alþingi áréttar þá stefnu íslend-
inga að á íslandi verði ekki staðsett
kjamorkuvopn . . .“ Um þetta
sagði Eyjólfur Konráð: „Ekkert fer
því milli mála að í ályktunartillög-
unni er sú stefna sem íslensk
stjómvöld hafa fylgt í áratugi að
því er varðar staðsetningu kjama-
vopna á íslandi staðfest og ítrekuð.
Þessa stefnu hafa íslensk stjómvöld
túlkað fyrr og síðar og má þar t.d.
nefna ummæli Hermanns Jónasson-
ar 1957 (innsk. Hermann svaraði
1958 Bj.Bj.), er hann svaraði Bulg-
anin, forsætisráðherra Sovétríki-
anna, og ummæli Guðmundar í.
Guðmundssonar 15. október 1962
á Alþingi."
í umræðum um tillöguna á Al-
þingi 23. maí 1985 sagði Steingrím-
ur Hermannsson, forsætisráðherra,
meðal annars: „Eg get ekki heldur
annað en fagnað því að menn em
sammála um að árétta þá stefnu
sem hér hefur ríkt í þessum málum
og satt að segja fínnst mér vera
deilt um keisarans skegg þegar um
það er rætt, sem forustumenn hafa
hygg ég ætíð sagt, að hér verða
ekki staðsett kjamorkuvopn án
samþykkis íslenskra stjómvalda."
Af þessum orðum Steingríms
Hermannssonar má ráða, að hann
leit ekki þannig á 23. maí 1985,
að Alþingi hefði breytt stefnunni,
sem Bulganin var kynnt 1958, að
íslendingar myndu leyfa þau vopn
í landi sínu sem þeir teldu nauðsyn-
leg því til vamar. Jafnframt er ljóst
af orðum Steingríms, að hann leit
þannig á, að ákvörðunarvaldið í
þessu efni væri í höndum ríkis-
stjómarinnar en hún yrði að hafa
meirihluta á þingi tryggan að baki.
„Þannig hlyti vitanlega ætíð að
koma til kasta Alþingis á einn eða
annan máta ef slíka ákvörðun yrði
að taka sem ég vona að verði aldr-
ei,“ sagði Steingrímur. Öll hljótum
við að taka undir þessa von
Steingríms Hermannssonar. Sam-
kvæmt fælingarkenningunni og
vamarstefnu Atlantshafsbanda-
lagsins er vitund þess, sem vildi
ráðast á ísland um að honum kynni
að vera svarað með kjamorkuvopn-
um besta trygging okkar fyrir því,
að ekki verði á landið ráðist.
í sjónvarpssal
Steingrímur Hermannsson flutti
ræðu, þegar utanríkisráðherrafund-
ur NÁTO var settur í síðustu viku.
Hefur hún hlotið hlýjar undirtektir
hjá Þjóðviljanum, sem vitnar sér-
staklega til þeirra orða hans, að
íslendingar vildu engin kjamorku-
vopn á sínu landi. Ræðan varð
Ögmundi Jónassyni, sjónvarps-
manni, einnig tilefni til að kalla
Steingrím fyrir sig til að fá úr því
skorið, hvort Steingrímur hefði ekki
örugglega hom í síðu vamarstefnu
Atlantshafsbandalagsins. Þótti
þeim sjónvarpsmönnum Ögmundi
takast svo vel upp, að á laugardags-
kvöldið endurvörpuðu þeir hluta af
sjónvarpsþætti hans frá kvöldinu
áður í fréttatíma. Og enn héldu
þeir áfram með málið á sunnudags-
kvöld og höfðu þá samband við
Matthías Á. Mathiesen, utanríkis-
ráðherra, líklega í þeim tilgangi að
fá hann til að setja ofan í við
Steingrím. Er þetta ekki í fyrsta
skipti, sem fréttamenn ríkisútvarps-
ins gegna sérkennilegu hlutverki í
Skipti andi Benedikts-
reglunnar sköpum fyrir
fornbókmenntirnar?
Rætt við Kurt
Schier prófessor
við háskólann í
Munchen sem er
kunnur fræði-
maður um
íslenskrar bók-
menntir miðalda
Þýski fræðimaðurinn Kurt
Schier telur að andi frá reglu
Benediktsmunka kunni að hafa
skipt sköpum um fjölbreytni og
umfang íslenskra fornbók-
mennta. Schier, sem er prófess-
or í germönskum fræðum við
háskólann i Mtlnchen og einn
kunnasti fræðimaður erlendis
um íslenskar og norrænar bók-
menntir miðalda, var staddur
hér á dögunum og fluttl m.a.
fyrirlestur um myndir sem
heimildir í fomnorrænum bók-
menntum á vegum Minningar-
sjóðs Ásu Guðmundsdóttur
Wright. Hann kom þá orðum
að þessari tilgátu sinni. Blaða-
maður Morgunblaðsins hitti
Schier að máli áður en hann fór
af landi brott og forvitnaðist
um hagi hans og viðhorf til
hinna fornu bókmennta íslend-
inga.
Það heyrist tæpast á máli Kurts
Schier að hann er ekki íslending-
ur. Hann talar íslensku lýtalaust.
Samt var það ekki fyrr en á
þrítugsaldri að hann hafði bein
kynni af tungunni. Það var árið
1951 og þá kom hann hingað til
sumardvalar til að afla efnis í dokt-
orsritgerð sína um þjóðsögur við
háskólann í Miinchen. Áhugi
kviknaði á málinu og um haustið
innritaðist hann í nám í íslensku
fyrir erlenda stúdenta við Háskóla
íslands. Schier rifiar upp þennan
tíma með sýnilegri ánægju. Hann
kveðst hafa starfað um hríð með
náminu hjá kaffíbætisverksmiðju
Kaabers og minnist sérstaklega á
liðveislu Brodda Jóhannessonar
(síðar rektors Kennaraskólans) á
þessum árum.
„Þegar ég kom til Munchen ári
síðar var ég hvattur til að halda
áfram að leggja stund á íslensku
og Norðurlandamál. Það gerði ég
og þýddi á þessum árum Sálu-
messu Gunnars Gunnarssonar.
Prófritgerðir mínar í doktorsnámi
fjölluðu annars vegar um ævintýri
og hins vegar um norrænar goða-
sögur,“ segir Schier. Að námi
loknu fékk hann kennarastörf við
skólann, varð fyrst dósent og síðar
prófessor. Kennslusvið hans hefur
verið germönsk menningarfræði
og bókmenntir og málfræði allra
Norðurlanda frá upphafí til
nútíma.
Fræðistörf
íslenskar bókmenntir miðalda
hafa átt hug Schiers um langt
skeið. Árið 1970 sendi hann frá
sér Sagalitteraturen, sem er yfír-
litsrit um fombókmenntimar. Það
hefur hlotið mjög lofsamlega dóma
fræðimanna. Hið sama er að segja
um útgáfu Schiers á Egils sögu á
þýsku árið 1978 og safn íslenskra
ævintýra, sem hann gaf út árið
1983. „Egill Skallagrímsson er
einn af áhugaverðustu mönnum
bókmenntanna," segir Schier.
„Hann hefur svo mörg andlit og
skáldskapur hans er svo merkileg-
ur. Auk þess kemur hið sérstæða