Morgunblaðið - 15.09.1987, Qupperneq 57

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. SEPTEMBER 1987
57
Framleiðslusljórnun í kart-
öfluræktinni er sjálfsögð
Kartöflur hafa sjaldan eða aldrei verið betri en nú.
eftirAgnar Guðnason
Það má gera ráð fyrir miklum
sviftingum á kartöflumarkaðnum á
næstu mánuðum. Framleiðslan í
haust getur orðið um helmingi meiri
en salan hefur verið hjá helstu af-
urðasölufélögum og heildverslunum
á síðastliðnum tveim árum.
Á höfuðborgarsvæðinu hefur
skráð sala verið að jafnaði um 420
tonn á mánuði. Utan höfuðborgar-
innar eru það verksmiðjumar á
Svalbarðseyri og í Þykkvabæ sem
taka á móti umtalsverðu magni af
kartöflum, en það hefur verið mest
um 180 tonn á mánuði.
Mér finnst trúlegt að um
70—80% af kartöflusölunni fari um
hendur þeirra aðila, sem greint hef-
ur verið frá hér að framan. Ef við
reiknum með að 20—30% af verslun
með kartöflur fari fram hjá heildsöl-
um og afurðasölufélögum, þá hefur
umsetning á kartöflum ekki verið
meiri en 750—850 tonn á mánuði,
þegar salan hefur verið í hámarki.
Ef tekið væri mið af greiðslu lög-
boðinna gjalda til Framleiðsluráðs
landbúnaðarins af sölu kartaflna
kemur annað í ljós. Það sem er
greitt til Framleiðsluráðs jafngildir
aðeins um 400 tonna sölu á mán-
uði. Þeir eru orðnir æði margir sem
svíkjast um að greiða lögboðin
gjöld.
Verður umframfram-
leiðslan 8.000 tonn af
kartöflum?
Miðað við sölu á kartöflum árin
1985 og 1986 má gera ráð fyrir
að bændur verði með í geymslum
að uppskerustörfum loknum í haust
um 8.000 tonn af kartöflum, sem
ekki er markaður fyrir.
Því miður virðast ekki vera mikl-
ar líkur á að hægt sé að nýta þessar
umframkartöflur hér innanlands.
Það má nefna að svínabændur
hafa ekki haft áhuga á að hirða
úrgangskartöflur hjá afurðastöðv-
unum, þótt þeim hafí staðið til boða
að fá þær ókeypis.
Sumir halda að það sé hagstætt
að brugga úr kartöflum og fá
vínanda sem orkugjafa á vélar eða
vímuefni handa mannfólkinu.
„Því miður er hver
höndin upp á móti ann-
arri o g sáralítil sam-
staða nema þá í
smáhópum, sem reyna
að grafa hver undan
öðrum.“
Það hefur dregið mikið úr notkun
kartaflna til vínandaframleiðslu,
það er helst í Hollandi og á hinum
Norðurlöndunum sem kartöflur eru
notaðar þannig. Þeir vínandafram-
leiðendur sem bundnir eru af
samningum við kartöflubændur
vilja sennilega flestir losna undan
þeirri kvöð. Því mun ódýrara er að
framleiða vínanda eftir öðrum leið-
um, jafnvel þótt kartöflumar
kostuðu sama og ekki neitt.
Við höfum raunverulega aðeins
um þrennt að velja til að auka sölu
á kartöflum eða losna við hluta af
umframleiðslunni. Fyrir það fyrsta:
Það þarf að banna innflutning á
unnum kartöflum. í öðru lagi má
auka neysluna með auglýsingum,
uppskriftabæklingum og áróðri fyr-
ir aukinni neyslu á þessari hollu og
góðu fæðu sem kartöflur eru. í
þriðja lagi mætti reyna útflutning.
Hér á landi em ræktaðar mjög
góðar matarkartöflur. í Norður-
Noregi þekkja neytendur Gullauga
og er það afbrigði hátt skrifað og
eftirsótt.
Hringrot í kartöflum setur okkur
í nokkum vanda. í mörgum löndum
er bannað að flytja inn kartöflur
frá landsvæðum þar sem hringrot
hefur fundist í kartöflum. Margir
kartöflubændur hér á landi rækta
heilbrigðar kartöflur, sem lausar
em við hringrot, það yrði að velja
frá þeim til útflutnings.
Á hinum Norðurlöndum er verð
á kartöflum hæst í Noregi. Þar var
heildsöluverð fyrir þrem vikum nkr.
1,64 á kg, sem svarar til ísl.kr. 9,50
á kg. Hugsanlega mætti komast
að samkomulagi við skipafélögin
um flutningsgjaldið allt niður í 6—7
kr. á kg.
Verðið hefur heldur lækkað í
Noregi síðustu daga, fyrstu vikuna
í september var það aðeins nkr.
1,40 á kg.
Þetta dæmi er kannski ekki
ósvipað og útflutningur á kindakjöt-
inu til Japans. Ef verðið tvöfaldaðist
í Noregi, þá væri útflutningur á
kartöflum þangað alls ekki slæmur
kostur.
Kartöflubændur gera þá ráð fyr-
ir að fá hluta af útflutningsbótun-
um.
Er hægt að auka neysl-
una innanlands?
Það er að sjálfsögðu hægt, en
það kostar vinnu og peninga. Ef
kartöflubændur láta ekki fijáls-
hyggjupúkana spilla meira fyrir
sér, þá er aldrei að vita nema þeir
geti náð saman aftur. Þvf miður
er hver höndin upp á móti annarri
og sáralítil samstaða nema þá í
smáhópum, sem reyna að grafa
hver undan öðrum.
Ef reiknað er með að heildarsala
í 12 mánuði verði 9—10 þúsund
tonn og eigin ræktun til heima-
neyslu sé um 1.500 tonn, þá er
meðalneysla á ári ekki nema 42—46
kg á hvem íbúa. Lengi vel hefur
meðalneysla hér á landi verið talin
um 64 kg á hvert mannsbam.
í Bretlandi var meðalneysla fyrir
um 10 árum um 80 kg á hvem
íbúa. Árið 1985 var hún komin í
105 kg á íbúa. Það hafði tekist að
auka neysluna með vel skipulagðri
markaðsstarfsemi á vegum sam-
taka kartöflubænda. Margir nýir
réttir hafa séð dagsins ljós þar í
landi, þar sem kartöflur hafa verið
nokkuð stór þáttur í matargerðinni.
Vinsæll forréttur á mörgum veit-
ingahúsum austan og vestan hafs
er djúpsteikt kartöfluhýði. Þá er
farið að selja vestur í Bandaríkjun-
um kartöfluhýði með mismunandi
bragðefnum sem „partý“-snarl.
Markaðsnefnd kart-
öflubænda
Skynsamlegast væri eins og mál-
um er nú háttað að afnema með
öllu sjóðagjöld af seldum kartöflum.
í þess stað ætti að taka upp ræktun-
argjald, sem innheimt yrði hjá
kartöflubændum í hlutfalli við
stærð garðlanda. Með lögum og
reglugerð þarf að koma á Markaðs-
nefnd kartöflubænda, sem hefði það
hlutverk m.a. að úthluta leyfum til
ræktunar kartaflna, sem eiga að
fara í sölu. Jafnframt hafi markaðs-
nefndin umsjón með allri auglýs-
inga- og kynningarstarfsemi, sem
beinist að neytendum. Markaðs-
nefndin fái ein til umráða þau gjöld
sem innheimt verða hjá kartöflu-
bændum. Þeir framleiðendur, sem
ekki greiða tilskilin gjöld af garð-
löndum sínum, eiga að missa réttinn
til sölu á kartöflum og auk þess á
að vera hægt að sekta slíka lög-
bijóta.
Það er svo sjálfsagt að hafa
stjóm á framleiðslu kartaflna að
það ætti ekki að þurfa að veltast
fyrir mönnum í lengri tíma.
Það væri eitt af verkefnum Mark-
aðsnefndarinnar að ákveða heildar-
stærð kartöflugarða hjá þeim
bændum sem rækta kartöflur til
sölu. Gera má ráð fyrir að saman-
lögð stærð á kartöflugarði megi
ekki fara yfír 1.000—1.200 ha hjá
þeim er rækta kartöflur til sölu.
Markaðsnefndin verður að hafa
ótvíræðan rétt til úthlutunar á leyf-
um til ræktunar kartaflna til sölu.
Allir, sem þess óska, eiga að sjálf-
sögðu að hafa rétt til að rækta sínar
eigin kartöflur og miða þá við há-
marksstærð garðlands sem ekki
væri tekið af ræktunargjald, t.d.
300 m2 garð gæti verið hæfílegt
að miða við.
Ég veit að flestir kartöflubændur
era mjög óánægðir með ástandið í
sölumálum og þeir viðurkenna flest-
ir að þörf sé á breytingu. Vonandi
bera þeir gæfu til að ræða saman
og vinna síðan í sátt og samlyndi
að góðri lausn þess öngþveitis sem
sölumálin era og hafa verið í að
undanfömu.
Höfundur er yfirmatsmaður
garðávaxta.
Höfum opnað að
Laugavegi 101 J
Horn Snorrabrautar J
og Laugavegs J
Höfum opnað aði
LaugavegilOl I
Horn Snorrabrautar /
ogLaugavegs /