Morgunblaðið - 15.10.1987, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. OKTÓBER 1987
íslensk þróunarsamvimia:
Framtíðarstarf og stefna
eftír Björn
Dagbjartsson
4. grein
Hvað framtíðinni viðvíkur, bæði
hinni nánustu og lengra fram í
tímann, þá er það skiljanlega afar
nauðsynlegt fyrir stofnun eins og
Þróunarsamvinnustofnun íslands
að búa sig vel undir hana.
Það sem fram kemur hér að neð-
an ber ekki að skoða sem mótaða
stefnu Þróunarsamvinnustofnunar
íslands, heldur hugmyndir á ábyrgð
undirritaðs, — efni til að vinna úr,
grunnur til að byggja á, — þó að
stjóm ÞSSÍ hafi fjallað um flest
málefnin og sum þeirra oft.
Stjómin hefur alllengi haft í huga
að móta ákveðna stefnu fyrir stofn-
unina; stefnu sem síðan verði höfð
tii leiðsagnar við einstakar ákvarð-
anir um rekstur stofnunarinnar.
Hefur þetta talsvert verið rætt, en
verkinu er ekki lokið. Ekki er þó
ætlunin að fastskorða allt starf
ÞSSÍ til margra ára í senn, enda
verði stefnan endurskoðuð eigi
sjaldnar en á fjögurra ára fresti.
Við slíka stefnumótun er litið um
öxl og árangur starfseminnar met-
inn um leið og litið er fram á við,
næstu markmið ákveðin og starfs-
hættir endurskoðaðir. Nauðsynlegt
er þó að endurskoðun stefnunnar
fari fram með formlegum hætti, en
ekki með einstökum ákvörðunum,
sem em í andstöðu við hina mótuðu
starfsáætlun.
Langtímaáætluninni þarf að
fylgja eftir með starfsáætlunum til
skemmri tíma, bæði í sambandi við
hina árlegu fjárhagsáætlun stofn-
unarinnar og eins í sambandi við
ákvörðun um ný verkefni. Stjórnin
hefur talið, eins og reyndar ut-
anríkismálanefnd líka vorið
1985, að leggja beri sérstaka
áherslu á þróunarsamvinnu við
svokölluð „LDC-ríki“, þ.e. allra
fátækustu ríki heims.
Allra fátækustu ríkin
Sameinuðu þjóðimar hafa gefið
út lista um 36 fátækustu ríki heims,
eða hin svokölluðu Least Developed
Countries (LDC). Vaxandi áhersla
er nú lögð á það að ýta undir fram-
farir í þessum löndum eins og
eðlilegt er og hefur t.d. UNDP ver-
ið með sérstakt átak í því skyni.
Eðlilegt er að íslendingar beini að-
stoð sinni til þessara ríkja eftir því
sem unnt er.
Eitt af þessum ríkjum er Lýðveld-
ið á Grænhöfðaeyjum og_ hefur
Þróunarsamvinnustofnun íslands
þegar talsverða reynslu þar, sem
sjálfsagt er að notfæra við framtíð-
arverkefni. Margt mælir með því
að þekking og reynsla starfsmanna
sé eftir fongum nýtt við önnur
LDC-ríki Vestur-Afríku, t.d. við
fiskveiðiaðstoð. Má þar nefna Sao
Tomé og Principe, sem er eyríki
nokkru sunnar en Grænhöfðaeyjar
og Guinea-Bissau, sem síðar verður
vikið að, en í þessum ríkjum báðum
getur reynslan frá Grænhöfðaeyj-
um komið að góðum notum. Af
öðrum LDC-strandríkjum V-Afríku
má nefna Gambíu, Guineu og Ben-
in.
Kosturinn við að binda helstu
tvíhliða verkefni ÞSÍ við þennan
heimshluta er, að hann liggur til-
tölulega vel við íslandi. Margt er
sameiginlegt með náttúruskilyrðum
á þessum slóðum og hægt er að
yfirfæra reynslu af einum stað á
annan.
Þótt meginþunginn í tvíhliða
verkefnum ÞSSÍ yrði á þessum slóð-
um næstu 10 árin, þá væri hægt
að sinna minni verkefnum annars
staðar, þar sem íslensk sérþekking
gæti komið að gagni, t.d. við úttekt
á jarðhitasvæðum. Slík minni háttar
verkefni þyrfti þó ekki eingöngu
að binda við LDC-lönd.
Það hefur borið á góma innan
stjómarinnar hvort gera eigi ákveð-
in skilyrði um stjómarfar í þeim
þróunarlöndum, sem samstarf er
haft við. Hætt er við að erfitt sé
að setja reglur um þetta, en þó
væri hægt að setja þá meginreglu,
að stofnunin starfi ekki í löndum,
sem búa við innri upplausn og jafn-
vel borgarastyijöld. Þetta hefur þó
ekki tekist að fullu hingað til, enda
breytingar oft slq'ótar.
Dæmi um nærtæk
verkefni
Reyna verður að nýta þá reynslu,
sem stofnunin hefur aflað sér með
fískveiðiverkefninu á Grænhöfða-
eyjum við önnur verkefni svipaðs
eðlis við V-Afríku. Einnig verður
að halda áfram einhverju samstarfí
við aðrar Norðurlandaþjóðir um
sameiginleg verkefni, sem þegar
hafa verið ákveðin, þ.á m. um ný
verkefni í ríkjunum norðan S-
Afríku, SADCC-löndunum svoköll-
uðu.
Því er ekki að neita, að vissrar
óánægju hefur gætt hjá norrænu
systurstofnununum með þátttöku
íslands eða þátttökuleysi í
SADCC-samstarfínu. Fullur skiln-
ingur er á því að við getum ekki
dreift kröftum okkar of mikið, en
fínna má afmörkuð verkefni á sviði
fískveiða og fiskiðnaðar sem hentað
geta okkur.
Það er einkum tvennt sem til
greina kæmi á næstunni:
1. Komið hefur verið á fót svæðis-
skrifstofu fyrir fiskveiðar og
fiskiðnað eins og aðrar greinar
í SADCC-áætluninni. Malawi
hefur tekið að sér rekstur þeirr-
ar skrifstofu, en það vantar
fulltrúa Norðurlandanna til
starfa þar. Það hefur verið
stungið upp á því á fundi
SADCC-stjómamefndarinnar,
að ísland taki að sér að leggja
til þennan mann, „gera hann út“
og verða eins konar „focal po-
int“ fyrir Norðurlöndin í þessari
grein.
2. Annað verkefni sem til greina
kemur að taka þátt í innan
SADCC-rammans em all-
víðtækar rannsóknir á físki-
Bjöm Dagbjartsson
Vanda verður til undir-
búnings nýrra verk-
efna, m.a. með því að
hafa samband við al-
þjóðastofnanir og með
því að framkvæma
kerf isbundið mat á að-
stæðum. Til viðbótar
við fiskveiða- og jarð-
hitaverkefni má hugsa
sér að lögð verði
áhersla á verkefni á
sviði heilbrigðis- og
skólamála.
stofnum í Tanganiyka-vatni,
stofnstærðarmælingar og veiði-
þolsákvarðanir. Norðmenn
munu standa fyrir þeim, en
mundu mjög gjaman vilja hafa
okkur með. Kostnaðaráætlun
fyrir þetta verkefni hljóðar upp
á samtals 1,1 millj. USD á sex
ámm, en talið að hún gæti
hækkað smávegis, þannig að
reikna mætti með 1,5—2 milljón-
um nkr. á ári. Ef íslendingar
gerðust þriðjungs aðilar að þessu
verkefni, með 5—600 þús. nkr./
ári gæti það þýtt starf fyrir einn
sérfræðing þar suðurfrá. Um
þetta verður einnig tekin ákvörð-
un á þessu ári.
Með aðild okkar að öðm hvom
þessara verkefna eða báðum, má
telja sæmilega séð fyrir okkar
skuldbindingum við SADCC. Hitt
er svo annað mál, hvort ekki er
nauðsynlegt að endurskoða alla
þróunarsamvinnu okkar við Norð-
urlöndin alveg frá gmnni. Þar mun
utanríkisráðuneytið að sjálfsögðu
hafa forystu.
Næsta stórverkefni
Ef að líkum lætur og áætlanir
standast verður ÞSSÍ nokkuð bund-
in bæði íjárhagslega og hvað
starfslið varðar af verkefninu á
Grænhöfðaeyjum, auk samnor-
rænna og annarra skuldbindinga,
mestallt árið 1988. Hins vegar ætti
eftir það að losna vemlega um. Því
er nauðsynlegt að hefja þegar í
upphafi næsta árs og jafnvel fyrr
undirbúning að næsta stórverkefni
í líkingu við Cabo-Verde-verkefnin.
Óþarft er að rekja frekar starfs-
markmið Þróunarsamvinnustofn-
unar íslands skv. lögunum, (sbr.
fyrri greinar) en stofnunin hefur
einnig smám saman myndað sér
skoðanir á verkefnavali.
í stuttu máli er, eins og áður var
sagt, lögð áhersla á, að samstarfs-
ríkin séu meðal hinna fátækustu
(LDC), helst í V-Afríku og að
verkefnin séu svipaðs eðlis og
C.V.-verkefnin. Verkefni sem upp-
fylla þessi þijú skilyrði yrðu
væntanlega forgangsverkefni til að
hefja á árinu 1989.
Nú vill svo til, að í einu fátæk-
asta landi V-Afríku, Guinea Bissau,
hefur verið unnin af íslenskum aðil-
um mjög viðamikil úttekt á sjávar-
útvegsmálum fyrir stjómvöld þar,
með styrk frá Kuwait-þróunar-
sjóðnum. Eitt af því sem lagt er til
að gert verði hvað fyrst er úttekt
á vænlegum nytjastofnum m.a. með
veiðitilraunum og fískirannsóknum
í landhelginni, stofnstærð, veiði-
möguleikum og afrakstursgetu,
einmitt í líkingu við Cabo Verde-
verkefnin. í maí sl. var haldinn
hringsborðsfundur í Guinea Bissau,
sem ÞSSÍ var boðið til, en gat því
miður ekki sótt. Út úr þeim fundi
er líklegt að komi stuðningur
Bandaríkjanna við landhelgisgæslu,
Svía við smábátaútgerð og Evrópu-
bandalagsins við innri uppbyggingu
í landi, m.a. rannsóknastofu fyrir
haf- og fískifræði. Enginn hafði enn
sýnt því áhuga að styrkja fiskirann-
sóknir og veiðitilraunir, þegar síðast
fréttist. Þetta er verkefni sem
uppfyllir nærri öll forgangsskil-
yrði ÞSSÍ um verkefnaval.
Lokaorð
Vanda verður til undirbúnings
nýrra verkefna, m.a. með því að
hafa samband við alþjóðastofnanir
og með því að framkvæma kerfis-
bundið mat á aðstæðum. Til við-
bótar við fiskveiða- og jarðhitaverk-
efni má hugsa sér að lögð verði
áhersla á verkefni á sviði heilbrigð-
is- og skólamála.
Til greina kemur að óskað verði
eftir breytingum á lögum um ÞSSÍ,
sem veiti stofnuninni ótvíræða
heimild til þess að styðja verkefni
annarra íslenskra hjálparstofnana í
þróunarlöndum og einnig verði
gerðar þær breytingar á lögunum,
sem heimili stofnuninni að stuðla
að verkefnaútflutningi íslendinga
til þróunarríkja, t.d. með því að
stofna sérstakan lánasjóð á vegum
ÞSSÍ eða sérstaka deild í Útflutn-
ingslánasjóði.
Kanna þarf, hvort ekki sé hag-
kvæmt að veita nemendum frá
þróunarríkjum hagnýta kennslu hér
á landi í auknum mæli. Jarðhita-
skóli Sameinuðu þjóðanna hér á
landi hefur verðið studdur m.a. með
námsstyrkjum og einnig verði at-
hugað með hvaða hætti komið yrði
við námi í sjávarútvegsfræðum fyr-
ir nemendur frá þróunarlöndum.
Einnig mætti hugsa sér að boðnir
yrðu fram námsstyrkir til nemenda
Hollandspistill/EGGERT H. KJARTANSSON
Listaverk Signrð-
ar Guðmundssonar
í ’s-Hertogenbosch
„Hæsta fjall Hollands", nefnist
nær sjö metra hátt verk Sigurðar
Guðmundssonar, fslensks lista-
manns sem búsettur er í Hollandi,
og aflijúpað var þann 24. ágúst
síðastliðinn fyrir framan póstaf-
greiðslu í ’s-Hertogenbosch.
Verkið er klettur einn mikill sem
hefur verið mótaður í listaverk.
Út úr honum „streymir" bronsá,
á sillu er einfold kúpt bronsstytta
og efst á klettinum er ör sem vísar
upp á við.
Sigurður Guðmundsson hefur
skapað sér sérstakan sess í pienn-
ingar- og listalífí Hollands. Verk
hans hafa að jafnaði vakið verð-
skuldaða athygli gagnrýnenda
sem jafnan eru mjög jákvæðir í
garð Sigurðar. Gagnrýnendur
hafa leitað skýringa á hinum dul-
rænu og ljóðrænu þáttum í verki
Sigurðar til heimalands hans, ís-
lands. Sigurður leggur jafnan
áherslu á að verk hans verði til í
tilfinningalífi sínu og að það eigi
að líta á þau sem slík. „Tilfínning-
in er mun nákvæmari en allur
skilningur," er skoðun hans.
Steintegundin sem notuð var í
verkið er svonefnd Diabas sem
fínnst í Suður-Svíþjóð. Diabas er
eðlisþungi og mjög hörð granít-
tegund sem mikið er notuð í
byggingar og grafsteina. Allt frá
því Sigurður tók að sér gerð lista-
verksins var það ósk hans að nota
þessa hörðu steintegund í verkið.
Hann hafði hugsað sér að raða
nokkrum stórum steinum hveijum
ofan á annan í 6—7 metra hæð.
Síðar kom í ljós að forlögin æt-
luðu Sigurði ekki að standa í
gijóthleðslu að þessu sinni. í einni
diabasnámu frænda okkar í
Svíþjóð fannst steinn eða öllu
heldur klettur sem var tæpir sjö
metrar á lengd. Það er mjög fátítt
að steinar af þessarí tegund fínn-
ist svo stórir og elstu menn muna
ekki hvenær slíkt gerðist síðast.
Sigurður fékk steininn keyptan
og aðeins eitt vandamál var
óleyst. Hvemig skyldi koma hon-
um í heilu lagi úr námunni til
Hollands? Eigandi námunnar kom
með þá hugmynd að fá sérfræð-
inga sænska hersins til þess að
leggja á ráðin. Herinn tók verkið
að sér og sænska sjónvarpið vann
fræðslumynd um flutninginn til
Hollands. Nú stendur listaverkið
fullbúið við póstafgreiðsluna í ’s-
Hertogenbosch Sigurði til sóma
og okkur gangandi vegfarendum
til andlegrar upplifunar.